Birtingur - 01.01.1962, Side 21

ið og viðhalda því framvegis. Það eru til-
mæli mín til sókharbarna, biskups og
þjóðminjavarðar, að Staðarkirkja verði
varðveitt. I rauninni er það skylda okkar
að viðhalda þeim fáu byggingarlistarverð-
mætum, sem okkur hafa áskotnazt.
Staðarkirkja og Reykhólakirkja eru ekki
stór hús, en sérlega geðþekk listaverk.
Við yfirborðslega og hvatskeytlega at-
hugun kynni margur að álykta, að hér
sé aðeins um að ræða fúna og skælda
timburhjalla, sem bezt væri að rífa sem
fyrst. En hús þessi eru ótrúlega fögur í
látleysi sínu og hógværð, yfir þeim er
klassískur blær.
Þegar grunnfletir Reykhólakirkj u og
Staðarkirkju eru athugaðir og reyndar
öll rúm- og flatarskipan, kemur ýmislegt
í ljós svo merkileg't, að maður þorir varla
að trúa sínum eigin augum. Svo virðist
sem kirkjusmiðurinn hljóti að hafa þekkt
hina eldforun Pythagorasarhefð, sem ráð-
ið hefur mótun vestrænnar byggingarlist-
ar um aldir: að hugsa eða skapa engan
hlut án lögmálsbundinnar hrynjandi, eða:
að samræmi formsins náist einung'is með
hæfilegri einingu í fjölbreytni. Getur það
verið tilviljun, að grunnflötur Reykhóla-
kirkju er í ákveðnu hlutfalli 1:2 og kór-
skil í gullinsniði á lengd kirkjunnar, eða
að grunnflötur Staðarkirkju er í gullin-
sniði og einnig kórinn, gafl innritaður í
ferning (hæð á burst er jöfn og breidd),
veggjahæð helmingur þeirrar stærðar?
Eða hafði höfundur svona hárfína eðlis-
ávísun? Um það er ekki hægt að fullyrða
að svo komnu máli, en imér er nær að
halda, að íslenzkir smiðir á fyrri tíð hafi
þekkt betur undirstöðulögmál fagurfræði
en starfsbræður þeirra í dag. Eru þá
nokkur undur, þótt þessar gömlu skældu
fúnu og leku kirkjur séu eins og grísk hof
við hliðina á þeim afspyrnuleiðindum í
steinsteypu, sem standa á hlaðinu á Reyk-
hólum?
Nokkur hús í skriðum eins og illgresi, enn
önnur fljótandi á skelþunnri spöng, sem
er umþaðbil að springa undan farginu, og
þú ert hræddur um að þessi húsaþyrping
sökkvi þá og þegar: Patreksfjörður. Að-
dragandinn er fjallvegir, brekkur, ár,
fyrsti gír. Þegar þú hefur sigrað brekk-
una og stendur uppi á einum af mörgum
fjallvegum Vestf jarðakálkans er langt
niðri og úti silfurlitur flötur sjávar og
í’auðleit fjöll, suðrænir sandar, gulir sand-
ar með hvítum klút. Fimm fjallvegir,
Austin 10 og tveir menn, sem masa sam-
an og segja svona eins og gengur: sérðu
hvað fjallshlíðin er einkennileg og útsýn-
ið gott? Síðan dettur þú ofan í þorpið
hans Jóns úr Vör með stíginn inn með
firði og blankalogn á kvöldum. Ógn og
fegurð, grjót og sólgull, annarsheims-
móða. Hver býr í kastalanum hérna fyrir
ofan, þurs eða helgar vættir? Við rætur
hans þessi örlitlu leikbrúðuhús og í einu
þeirra verbúð. Á lofti fiskhjalls og ver-
búðar, sem rúmlega tvö svefnstæði á
breidd, bjó Jón úr Vör og nam þennan
stað fyrir þig, hvílík saga. Hér eru salir
með gljáfægðu gólfi lognsævis, kyrrstöðu
himin fyrir þak, þú ert inni, þótt þú sért
úti, en þig fýsir ekki að sjá g'lott berg-
þursins hér fyrir ofan á vetrum, þótt
þeir fyrir vestan hafi glott á móti öld
fram af öld, en nú skilur þú hvers vegna
Birtingur 15