Læknablaðið - 15.09.2000, Page 16

r
FRÆÐIGREINAR / LIFFÆRAFLUTNINGAR
Figure 3. Chronic
rejection in a renal
allograft.
Section of a large
intrarenal artery showing
marked fibrous intimal
thickening which has
resulted in severe
narrowing ofthe vessel
lumen. This lesion is
characteristic ofchronic
aUograft rejection.
hafa bælandi áhrif valda hækkun á blóðþéttni (16).
Hið fyrmefnda getur leitt til höfnunar og hinu
síðarnefnda fylgir hætta á eiturhrifum á nýru eða
óhóflegri ónæmisbælingu. Dæmi um lyf sem valda
hækkun á blóðþéttni cýklósporíns eru verapamíl,
diltíazem, erýtrómýcín og ketókónazól en lyf sem
valda lækkun á blóðþéttni eru fenýtóín, karba-
mazepín og rífampín. Helsta aukaverkun cýkló-
sporíns er eiturvirkni á nýru sem getur birst á
margvíslegan hátt, meðal annars sem bráð starfræn
skerðing á nýrnastarfsemi, bráður smáæðasjúk-
dómur (blóðrauðaleysandi-þvageitrunarheilkenni)
eða óafturkræf langvinn nýrnabilun (16). Oftast er
um að ræða afturkræfa skerðingu á nýrnastarfsemi
sem stafar af herpingu í aðliggjandi slagæðlingum
gaukla og svarar til 30-40% minnkunar á
gaukulsíunarhraða. Aðrar aukaverkanir eru eitur-
virkni á lifur og taugar, háþrýstingur, sykursýki og
hvimleiðar aukaverkanir eins og ofvöxtur tannholds
og óeðlilega mikill hárvöxtur (16). Vegna alvarlegra
aukaverkana og tíðra milliverkana við önnur lyf er
mikilvægt að hafa náið eftirlit með blóðþéttni
cýklósporíns. Neoral er lyfjaform sem byggir á
örfleytitækni (microemulsion) er gefur betra frásog
og öruggara aðgengi (19).
Takrólímus (FK506, Prograj®): Takrólímus er
hringlaga makrólíð og voru ónæmisbælandi áhrif
þess uppgötvuð árið 1985 (20). Lyfið er fitusækið eins
og cýklósporín en frásog þess er ekki háð galli. Það
hefur margfalt kröftugri ónæmisbælandi virkni en
cýklósporín. Verkunarmátinn er hinn sami, það er
lyfið blokkar virkni kalsíneuríns og bælir þannig
virkjun T-frumna (18). Þá er takrólímus brotið niður
af sama ensímkerfi og milliverkanir eru að líkindum
svipaðar þótt það sé ekki eins vel rannsakað.
Samanborið við cýklósporín veldur takrólímus lægra
nýgengi bráðrar höfnunar en áhrif á lifun græðlinga
eru svipuð (21,22). Takrólímus hefur líkar auka-
verkanir og cýklósporín og benda rannsóknir á
lifrarþegum til að eiturvirkni á nýru sé ekki minni
(23-25). Lyfið veldur þó ekki ofvexti tannholds eða
óeðlilegum hárvexti en virðist hins vegar hafa meiri
tilhneigingu til að valda sykursýki (24). Notkun
lyfsins hefur farið vaxandi á undanförnum árum,
einkum hjá lifrarþegum.
Azatíóprín (Imuran®, Imurel®): Azatíóprín er
samtengd ímidazól afleiða 6-merkaptópúríns (6-MP)
sem er umbreytt í 6-MP eftir inntöku (26). 6-MP
veldur röskun á myndunarferli púrína og hamlar
þannig frumufjölgun (26,27). Þessi áhrif eru ósértæk
og því eru aukaverkanir vegna áhrifa á aðrar frumur
í tíðri skiptingu, einkum beinmergsfrumur, nokkuð
algengar. Azatíóprín er fremur veikt ónæmisbælandi
lyf. Aukaverkanir eru meðal annars mergbæling,
brisbólga og lifrarbólga.
Mýkófenólat mófetíl (Cellcept®): Notagildi
ónæmisbælandi verkunar mýkófenólats fyrir líffæra-
þega var fyrst lýst 1989. Mýkófenólati er umbreytt í
mýkófenólik sýru sem er sértækur hemill inósín
mónófosfat dehýdrógenasa (IMPDH) en það er
lykilensím í de novo ferli púrínmyndunar (28). Eitil-
frumur eru háðar þessu ferli við myndun núkleótíða.
Mýkófenólat hefur því sértækari áhrif gegn fjölgun
eitilfrumna en azatíóprín. Meðferðartilraunir hafa
sýnt að tíðni bráðrar höfnunar nýragræðlinga á fyrsta
ári er lægri samanborið við azatíóprín en það hefur
ekki leitt til marktækt betri lifunar græðlinga (29,30).
Helstu aukaverkanir eru ógleði, niðurgangur og
mergbæling.
Barksterar: Sterar hafa fremur veik ónæmisbæl-
andi áhrif en kröftug bólgueyðandi áhrif. Nýlegar
rannsóknir benda til að ónæmisbælandi verkun stera
byggist á hömlun kjarnaþáttar kappa B (NF-kB) sem
virkjar gen margra frumuboðefna (cytokines) við
bólgusvörun (31,32). Sterar valda margvíslegum
aukaverkunum, meðal annars háþrýstingi, sykursýki,
beinþynningu og vaxtarseinkun hjá börnum.
Sírólímus (rapamýcín): Sírólímus er hringlaga
makrólíð eins og takrólímus og binst sama prótíni
(FKBP) innan frumna (33). Ónæmisbælandi áhrif
þess eru þó með öðrum hætti en lyfið blokkar
flutning boða sem er miðlað af IL-2 viðtæki og hefur
þannig hamlandi áhrif á T- og B-frumusvörun gegn
græðlingum (34,35). Sírólímus hefur öflug ónæmis-
bælandi áhrif. Lyfið hefur ekki eiturvirkni á nýru og
því eru bundnar miklar vonir við það. Rannsóknir á
notagildi þess hjá líffæraþegum standa nú yfir.
Fjölstofna andeitilfrumumótefni (anti-lymphocyte
globulins, anti-thymocyte globulins): Þessi mótefni
hafa verið notuð við meðferð líffæraþega síðan í lok
sjöunda áratugarins. Þau beinast gegn margvíslegum
sameindum á yfirborði T- og B-frumna (36). Ahrifin
eru ósértæk en eru fyrst og fremst bundin við T-
560 Læknablaðið 2000/86