Læknablaðið - 15.09.2000, Qupperneq 19

FRÆÐIGREINAR / LIFFÆRAFLUTNINGAR
ígræðslu hefur nær útrýmt lungnabólgu af völdum
Pneumocystis carinii og dregið mjög úr sýkingum af
völdum Nocardia asteroides, Listeria monocytogenes
og Toxoplasma gondii (55). Þessi meðferð hefur
einnig minnkað verulega nýgengi þvagfærasýkingar
hjá nýraþegum (59). Mýkóstatín eða ketókónazól er
gefið til að fyrirbyggja Candida sýkingar meðan á
sýklalyfjameðferð stendur. Loks hefur fyrirbyggjandi
meðferð gegn cýtómegalóveiru dregið mjög úr tíðni
og alvarleika sýkinga af völdum veirunnar, sér-
staklega eftir að farið var að nota gancíklóvír (60).
Fyrirbyggjandi meðferð hefur einkum beinst að
cýtómegalóveiru-neikvæðum þegum líffæra frá
cýtómegalóveiru-jákvæðum gjöfum. Víða er nú farið
að gefa öllum líffæraþegum gancíklóvír fyrstu þrjá
mánuðina eftir ígræðslu. Þá hafa rannsóknir sýnt
umtalsverða lækkun á nýgengi cýtómegalóveiru-
sjúkdóms þegar gancíklóvír er gefið samfara meðferð
með OKT3 eða andeitilfrumumótefni (preemptive-
meðferð) (61). Loks er venja er að bólusetja
líffæraþega gegn inflúensu, lungnabólgusýklum og
lifrarbólgu B.
Illkynja sjúkdómar: Rannsókn á meira en 9000
krabbameinum sem skráð hafa verið í Krabba-
meinsskrá líffæraþega í Cincinnati í Bandaríkjunum
(Cincinnati Transplant Tumor Registry), sem er
alheimsgagnagrunnur, hefur varpað ljósi á tíðni
krabbameina hjá þessum sjúklingum (62). Hætta
líffæraþega á að fá krabbamein er um 100 sinnum
meiri en hjá almennu þýði. Hjá nýraþegum er
nýgengi krabbameina um 6% og um 1% deyja af
völdum þeirra (63). Stór hluti krabbameina sem hrjá
líffæraþega eru húðkrabbamein sem eru sérlega
algeng á sólríkum svæðum. Meðal annarra
krabbameina sem hafa aukna tíðni í þessum
sjúklingahópi eru eitilfrumukrabbamein, Kaposi-
sarkmein, krabbamein í leghálsi, krabbamein í
sköpum og spöng, nýmakrabbamein, getur verið í
báðum nýrum krabbamein í lifur og gallvegum og
ýmis sarkmein (64). A hinn bóginn eru þau krabba-
mein sem eru algengust í almennu þýði, til dæmis
krabbamein í lungum, blöðruhálskirtli og ristli, ekki
algengari meðal líffæraþega og brjóstakrabbamein er
fátíðara (65). Ljóst er að langvinn bæling
ónæmiskerfisins veikir getu einstaklingsins til að
bregðast við krabbameinsvöldum svo sem sólarljósi
og krabbameinsvaldandi veirum.
Eitilfrumukrabbamein hjá líffæraþegum er vem-
legt vandamál en nýgengi þess er 30-50 sinnum
algengara en í almennu þýði (60). Nýgengi þess er
1,0% hjá nýraþegum, 2,7% hjá lifrarþegum, 3,3% hjá
hjartaþegum og 3,8% hjá lungna- eða hjarta- og
lungnaþegum. Hærra nýgengi hjá þegum annarra
líffæra en nýrna skýrist líklega af þörf fyrir meiri
ónæmisbælandi meðferð sem endurspeglar nauðsyn
þess að bæla niður höfnun til að bjarga lífi sjúklinga.
Við svæsna höfnun nýragræðlinga kemur hins vegar
til greina að stöðva ónæmisbælandi meðferð og setja
sjúklinga í skilunarmeðferð. Sterk tengsl eru á milli
Epstein-Barr veiru og meinmyndunar eitilfrumu-
krabbameins hjá líffæraþegum (58). Áhættan er
meiri eftir því sem ónæmisbæling er kröftugri og eru
það einkum hin öflugu ónæmisbælandi lyf, OKT3 og
fjölstofna andeitilfrumumótefni sem valda verulega
aukinni áhættu fyrir þennan sjúkdóm (66). Eitil-
frumukrabbamein hjá líffæraþegum er fyrst og
fremst B-frumu sjúkdómur sem getur verið allt frá
góðkynja, fjölstofna eitilfrumufjölgun upp í einstofna
eitilfrumukrabbamein (67). Sjúkdómur utan eitla
finnst í um 70% tilfella, þar af finnast æxli í heila hjá
27% (62). Nákvæm vefjagreining og flæðissjár-
greining er þungamiðja sjúkdómsgreiningar. Góð-
kynja eitilfrumufjölgun er meðhöndluð með minnk-
un ónæmisbælingar og veirulyfi (acýklóvír eða
gancíklóvír) og svarar þeirri meðferð yfirleitt vel.
Jafnvel stöku einstofna æxli svara slíkri meðferð en
oftast þarf jafnframt að beita krabbameinslyfja-
meðferð, geislun eða skurðaðgerð. Aðrar veirur sem
tengjast krabbameinsmyndun eru vörtuveira (human
papilloma virus) sem veldur krabbameini í vör,
leghálsi, sköpum, spöng og endaþarmi og lifrar-
bólguveirur B og C sem valda lifrarfrumukrabba-
meini (55). Þá hefur verið sýnt fram á tengsl milli
Kaposi-sarkmeins og herpesveiru 8 (68).
Meðferð krabbameina er hin sama og hjá öðrum
en framvinda er oft hraðari og horfur afar slæmar ef
um langt genginn sjúkdóm er að ræða. Fyrirbyggj-
andi aðgerðir hafa mikla þýðingu. Mikilvægt er að
forðast óþarflega mikla ónæmisbælingu, einkum
andeitilfrumumótefni. Ennfremur er gagnlegt að
verja húðina fyrir sólarljósi með klæðnaði og
sólarvörn. Reglubundin húðskoðun, leghálsskoðun
og brjóstamyndataka hafa einnig þýðingu.
Aðrir langvinnir fylgikvillar: Hjarta- og œðasjúk-
dómar: Hjarta- og æðasjúkdómar eru ein algengasta
dánarorsök líffæraþega. Hefðbundnir áhættuþættir
æðakölkunar varða mestu og er mikilvægt að
meðhöndla þá kröftuglega. Mikilvægt er að huga að
hjarta- og æðasjúkdómum fyrir ígræðslu.
Háþrýstingur: Um 60-80% líffæraþega hafa
háþrýsting, enda algeng aukaverkun, sérstakleg
cýklósporíns og takrólímus og í minna mæli stera
(69,70). Meðferð beinist að skerðingu á inntöku salts,
lækkun skammta cýklósporíns og takrólímus ef
kostur er og notkun blóðþrýstingslækkandi Iyfja.
Kalsíum blokkar og beta blokkar eru heppileg lyf
auk þess sem þvagræsilyf koma oft að gagni.
Hœkkuð blóðfita: Hækkun á kólesteróli og
þríglýceríðum finnst hjá mörgum líffæraþegum (71).
Þá er HDL-kólesteról oft lækkað. Orsök blóðfitu-
hækkunar er fjölþætt og meðal annars eiga sterar,
cýklósporín og takrólímus þátt í henni (72).
Takrólímus virðist þó hafa minni tilhneigingu í þessa
átt en cýklósporín (73). Meðferð byggist á því að
Læknablaðið 2000/86 563