Læknablaðið - 15.09.2000, Qupperneq 35

FRÆÐIGREINAR / LÍFFÆRAFLUTNINGAR
Lifrarígræðsla
Sigurður Ólafsson
Frá lyflækningadeild
Landspítala Fossvogi, 108
Reykjavík. Fyrirspurnir,
bréfaskipti: Sigurður Ólafsson
lyflækningadeild Landspítala
Fossvogi, 108 Reykjavík. Sími:
525 1000; bréfasími: 525 1552;
netfang: sigurdol@shr.is
Lykilorð: lifrarígrœðslur;
ábendingar; árangur.
Ágrip
Lifrarígræðsla hefur á undanförnum árum valdið
byltingu í meðferð bráðra og langvinnra lifrarsjúk-
dóma á lokastigi. Árlega eru nú framkvæmdar
þúsundir slíkra aðgerða. Algengustu sjúkdómarnir
eru langvinnar lifrarbólgur af völdum veira,
skorpulifur af völdum áfengis og langvinnir
gallvegasjúkdómar. Fylgikvillar skorpulifrar svo sem
blæðingar frá æðagúlum eru algengar ábendingar en
við mat á ígræðsluþörf er einnig stuðst við flokkanir
og reiknilíkön sem spá fyrir um lifun sjúklinga. Fyrir
aðgerð er oft þörf ítarlegra rannsókna til þess að
kanna hvort sjúklingurinn þoli aðgerðina. Aðgerðin
sjálf er allflókin en sjúklingar ná sér oftast fljótt.
Margir fá bráða höfnun en hún er oftast auðveld
viðureignar. Veitt er ónæmisbælandi meðferð ævi-
langt. Lifun sjúklinga sem fengið hafa nýja lifur hefur
batnað stöðugt á undanförnum árum. Eins árs lifun
er 80-90% og fimm ára lifun 65-70%. Endurkoma
sjúkdóms í hina nýju lifur er algengt vandamál en
hefur lítil áhrif á lifun fyrstu árin. Nokkrir íslendingar
hafa gengist undir lifrarskipti og eru ábendingar
svipaðar og annars staðar í Evrópu.
Inngangur
Fyrstu tilraunir með lifrarígræðslur voru gerðar af
frumkvöðlinum Thomas E. Starzl í Bandaríkjunum á
sjöunda áratugnum. í upphafi var litið á þessar
aðgerðir sem tilraunameðferð, flestir sjúklingarnir
dóu fjótlega, ýmist vegna fylgikvilla aðgerðarinnar
eða höfnunar (1). Miklar framfarir urðu í skurð- og
svæfingatækni en það var ekki fyrr en með tilkomu
cýklósporins í upphafi níunda áratugarins að
lifrarígræðsla varð að raunhæfum valkosti í meðferð
lifrarsjúkdóma. Aðgerðin er í dag kjörmeðferð við
bæði bráðum og langvinnum lifrarsjúkdómum á
lokastigi. Meira en 4000 slíkar aðgerðir eru nú gerðar
á ári hverju í Bandaríkjunum á yfir eitt hundrað
sjúkrahúsum (2) en nokkru færri í Evrópu. Á
Norðurlöndum voru á árunum 1982-1998 fram-
kvæmdar tæplega 1500 ígræðslur (3). f dag eru þeir
teljandi í tugum þúsunda í heiminum sem fengið hafa
nýja lifur. Skortur á líffæragjöfum er hins vegar
vaxandi vandamál víðast hvar. Framboð á líffærum til
ígræðslu hefur ekki haldist í hendur við hina vaxandi
eftirspurn og fjöldi sjúklinga deyr nú á ári hverju á
biðlistum eftir nýrri lifur (2).
ENGLISH SUMMARY
Ólafsson S
Liver transplantaion
Læknablaðið 2000; 86: 579-82
In recent years, liver transplantation has become the
treatment of choice for end-stage liver disease. Chronic
viral hepatitis, alcoholic cirrhosis and chronic cholestatic
diseases are the most common liver diseases requiring
transplantation. Complications of cirrhosis such as variceal
bleeding are important indications. Prognostic survival
models are also used to determine the optimal timing of
transplantation. Pretransplant evaluation is designed to
assess the patients general health and the condition of the
vital organs. The operation is complicated but most
patients recover rapidly. Postoperative complications such
as hepatic artery thrombosis may require retransplantation.
Following transplantation, the patient is maintained on a
regimen of immunosuppressive medications. Acute cellular
rejection is common but usually responds to additional
immunosuppression. One and five years survival has
increased to 80-90% and 65-70% respectively. Recurrent
liver disease is a common problem but rarely affects short
term survival. Several lcelandic patients have undergone
liver transplantation. Indications are similar to other
European countries.
Key words: liver transptantation; indications; results.
Correspondence: Sigurður Ólafsson. E-mail:
sigurdol@shr.is
Ábendingar fyrir lifrarígræðslu
Orsakir lifrarbilunar sem leiða til lifrarígræðslu geta
verið margvíslegar (tafla I). f sumum tilvikum er
lifrarígræðslu beitt þótt ekki sé um eiginlega lifrar-
bilun að ræða, til dæmis sem meðferð við efnaskipta-
sjúkdómum.
Orsakir lifrarbilunar hjá þeim sem fara í
Iifrarígræðslu eru nokkuð mismunandi eftir löndum
og heimsálfum og endurspegla meðal annars
mismunandi algengi sjúkdóma. Algengustu
sjúkdómarnir sem leiða til lifrarskipta í Banda-
ríkjunum eru lifrarbólga C (26%) og skorpulifur af
völdum alkóhóls (23%). Primary biliary cirrhosis
(PBC), primary sclerosing cholangitis (PSC) og bráð
lifrarbilun eru sjaldgæfari orsakir (2). Á Norður-
löndum hins vegar eru langvinnir gallvegasjúkdómar
eins og PSC ennþá algengustu kvillarnir en
skorpulifur af völdum alkóhóls og lifrarbólga C sækja
á (3).
Læknablaðið 2000/86 579