Þjóðmál - 01.06.2010, Blaðsíða 36

34 Þjóðmál SUmAR 2010
útgerða . Þannig voru þessir örfáu um 2700,
þegar allt of margir voru að veiða of mikið úr
þverrandi fiskstofnum . Síðan hefur útgerðum
fækkað mikið og á undanförnum árum hafa á
milli 700 og 800 fiskiskip langtímakvóta .
Hagnaðinn sem myndaðist við kvótakerfið
hefur útgerðin sjálf skapað með mikilli
hagræðingu, m .a . með því að kaupa út aðrar
útgerðir, auka vöruvöndun, efla markaðs­
setningu, draga úr kostnaði við veiðar o .fl .
Þessi ávinningur er kominn inn í kvótaverðið
og myndi tapast eigendum til ríkisins, ef
kvótarnir verða innkallaðir bótalaust .
Orðin útvaldir og vildarvinir eru mikið
notuð og hugsunarlaust . Útgerðir, í upphafi
um 2700 að tölu, fengu kvóta miðað við
veiðireynslu á tilteknu tímabili og þurfti því
ekki að velja vildarvini út.
Framsal kvóta
Í samanburði við fiskveiðistjórnunar kerfi ann arra ríkja hefur góður árangur náðst
með því kvótakerfi sem hér hefur verið við
lýði síðan árið 1990 . Forsenda árangursins er
að kvótinn sé framseljanlegur, því eingöngu
þannig getur útgerðin aðlagað rekstur sinn
að þeim heildarkvóta sem ákveðinn er hverju
sinni . Sem dæmi um árangurinn má nefna að
framleiðsluverðmæti útgerðarinnar til hag kerf­
isins er nú miklu meira en nokkru sinni fyrr,
þrátt fyrir það að þorskaflinn sé nú helmingi
minni að magni .
Eftir að framsal á kvótum var lögleitt mynd­
aðist eignaréttur, sem nýtur verndar 72 . gr .
stjórnarskrárinnar . Það er grundvallarréttur
að eignir, sem menn eignast með skiptum á
verðmætum við kaup, verða ekki af þeim tekin
bótalaust .
Peningar manna njóta verndar 72 . gr .
stjórn arskrárinnar . Ef menn kaupa aðra eign
fyrir peningana, t .d . hús eða kvóta, er nýja
eignin, húsið eða kvótinn, einnig vernduð
af stjórnarskránni . Það er óeðlilegt að þessi
vernd rýrni eða falli niður við breytingu úr
einni eign í aðra . Fyrsta grein laga um stjórn
fiskveiða breytir þessu ekki, enda verður
stjórnarskránni ekki breytt með almennum
lögum . Það er tilgangslaust og áhættusamt
að leggja slíka óvissu á helsta atvinnuveg
þjóðarinnar .
Guðrún Gauksdóttir
lagaprófessor
Ígrein, sem dr . Guðrún Gauksdóttir ritar í afmælisrit Guðrúnar Erlendsdóttur
hæstaréttardómara, styður hún traustum rök­
um þá niðurstöðu að aflaheimildir séu eign í
skilningi 72 . gr . stjórnarskrárinnar og Mann­
rétt inda sáttmála Evrópu . Hún segir að það
skipti máli hvernig farið hefur verið með
þessa hagsmuni í framkvæmd og hvaða traust
menn hafi borið til þessarar framkvæmdar, svo
og afskipti eða afskiptaleysi þeirra, sem með
ríkisvaldið hafa farið .
„Það er niðurstaða mín að aflaheimildir út af
fyrir sig teljist í ljósi núverandi réttarstöðu eign
í skilningi eignarréttarákvæðis 72 . gr . stjskr .,“
skrifar Guðrún í grein sinni .
Ennfremur: Aflaheimild sem andlag eignar­
réttar ber öll einkenni eignar . Um er að ræða
hagsmuni, sem metnir verða á fjárhagslegan
mælikvarða . Umráð, not og ráðstöfun, er eins
og um eign væri að ræða, kaup, sala, veðsetning
með óbeinum hætti, erfðir, erfðafjárskattur og
skattskylda . Einstaklingar hafa undirgengist
miklar fjárskuldbindingar í trausti varanleika
aflaheimilda . Aflaheimildir eru grundvöllur
lánstrausts og aðfararhæfar . Þetta hefur allt
áhrif á verðmat á aflaheimildum .
Óskýr lög
Fyrsta grein fiskveiðistjórnunarlaganna er svo veik og óskýr að hún er gagnslaus til
að breyta meginreglu íslensks réttar .
Í fyrstu greininni er sagt: „Nytjastofnar á Ís­
landsmiðum eru sameign íslensku þjóðar innar .“
Nytjastofnar í sjó, vötnum og ám geta ekki
verið andlag eignarréttar . Eignarréttur á fiski
stofnast ekki fyrr en hann er veiddur, nema
hann sé merktur en þá þarf að fanga hann fyrst .
Eigandi jarðar, sem veiðiá rennur um er ekki
eigandi fisksins í ánni, heldur á hann aðeins
veiðirétt á fiskinum meðan hann er í ánni þar
sem hún rennur um hans landareign . Um leið
og fiskurinn syndir úr landareign hans hverfur
fiskveiðiréttur jarðareigandans .
Fiskveiðirétturinn er eignarréttur, sem fylg ir
jörðinni og hægt er að selja, veðsetja eða leigja
o .s .frv . Sama gildir um óveiddan fisk í sjó .
Hann getur ekki verið sameign eins eða neins .