Þjóðmál - 01.06.2010, Blaðsíða 100

98 Þjóðmál SUmAR 2010
Heimsvæðing viðskiptanna
Á18 . öld var grunnur lagður að iðnvæð ingu Vesturlanda með uppfinningu Skotans
James Watt á gufuvélinni og kenningum
Adams Smiths um það, hvernig leysa skyldi
úr viðjum mátt fjármagnsins til uppbyggingar
atvinnulífsins og atvinnusköpunar fyrir ört
vaxandi mannfjölda, sem streymdi úr sveitum
til þéttbýlis . Auðlegð þjóðanna vísaði veginn til
meiri hagvaxtar en þekkzt hafði bæði fyrr og
síðar og þar með þjóðfélags, sem gaf öreigum
allra landa von og raunhæfa möguleika á að
komast í betri álnir en forfeður þeirra höfðu
notið .
Á 19 . öld kom svo fram gagnstæð kenn ing,
„Auðmagnið“, eftir iðnrekandann Friedrich
Engels og hagfræðinginn Karl Marx . Í mót­
setningu við fyrri kenninguna, sem boðaði
vel megun einstaklinganna, í friðsamlegri sam­
keppni um auðlindir og markaði, í hlut falli
við framlag þeirra sjálfra til þjóðfélagsins, var
inntak hinnar seinni reist á stéttabaráttu og
draumsýn um fyrirmyndarríki, sem stjórnað
væri af upplýstum forsjármönnum (síðar
„nómenklatúran“) í nafni öreiganna, þar sem
hver þegn skyldi láta samfélaginu verðmæti í
té eftir getu og fá frá því eftir þörfum sínum .
Í ríki Marx og Engels skyldi enginn græða á
vinnu annars manns og arðsemishugtakinu
verða útrýmt . Arðrán hét það og heitir enn í
munni sameignarsinna . Þetta reyndist ófram­
kvæmanleg bábilja og kallaði sára fátækt og
hungursneyð yfir hundruð milljóna manna
um áratuga skeið, þar sem sameignarstefnan
náði undirtökunum vegna slysni á 20 . öld .
Á 20 . öldinni tókust hugmyndakerfi frels­
is og markaðshyggju annars vegar og félags­
hyggjunnar harkalega á, og er skemmst frá því
að segja, að kerfið, sem reist var á eignarnámi
atvinnutækjanna og opinberum rekstri
beið algert skipbrot . Sameignarstefnan varð
bókstaflega gjaldþrota, er kerfi einkaframtaks,
einstaklingsfrelsis og frjálsra viðskipta bar hana
ofur liði .
Frá hruni sameignarstefnunnar hafa
heims viðskiptin blómgazt og alþjóðlegum
stórfyrirtækjum vaxið fiskur um hrygg . Með
fáeinum undantekningum má segja, að allar
þjóðir sækist eftir beinum fjárfestingum
þessara fyrirtækja og annarra með áhættufé til
fjárfestinga í atvinnustarfsemi . Ástæðurnar eru
t .d . þessar:
• Gjaldeyrir streymir til landsins og bætir
viðskiptajöfnuðinn án þess að skuldastaðan
við útlönd versni;
• miklar erlendar fjárfestingar bæta hag­
vöxtinn og skapa oftar en ekki mikla og
fjölbreytta vinnu;
• ofangreint leiðir til bætts efnahags, sér­
staklega verkalýðsstéttanna;
• ný tækni og verkþekking berst til lands­
ins, þar sem innlend verktakafyrirtæki, birgj­
ar og viðskiptavinir, geta og verða í mörgum
tilvikum að tileinka sér ný og bætt vinnu­
brögð;
• þetta á t.d. við um verkundirbúning,
öryggismál, aðbúnað á vinnustað, umhverfis­
vernd og kjaramál, sem iðulega hafa orðið
fordæmisgefandi fyrir innlendu fyrirtækin;
• erlendu fyrirtækin verða iðulega kjöl­
festufyrirtæki í sínu byggðarlagi með fjöl­
breytilegt starfsfólk og greiða há opinber
gjöld;
• vel þekkt er stefna erlendra fyrirtækja um
að eiga vinsamlegt samstarf við sveitarfélagið,
sem hýsir það, til að rækta langvarandi
samband, öllum í hag;
• oft er um miklar fjárfestingar að ræða, og
vinsamleg sambúð við nágrannana myndar
eins konar skjaldborg um fjárfestinguna og
veitir íbúunum mikið atvinnuöryggi .
Þversagnir
Á Íslandi hefur lengi verið hatrömm and staða við þjóðfélagsbreytingar og
tækni breytingar, þó að eitt af einkennum
þjóðarinnar sé nýjungagirni og tækniáhugi .
Er skammt að minnast átthagafjötranna og
þurrabúðarmanna, baráttunnar gegn sím­
anum 1905 og gegn iðnvæðingu Skúla
fógeta Magnússonar upp úr miðri 18 . öld, og
gegn iðnvæðingu og virkjunarstefnu Einars