Morgunblaðið - 27.05.2000, Blaðsíða 42

42 LAUGARDAGUR 27. MAÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SIGUR FRJALSRA
VIÐSKIPTA
SAMÞYKKT fulltrúadeildar Bandaríkjaþings fyrr í vik-
unni um að koma á eðlilegum viðskiptatengslum við
Kína er ekki einungis sigur fyrir bandarískt og kínverskt
viðskipta- og atvinnulíf heldur er þessi samþykkt líka sig-
ur frjálsra viðskipta í heiminum.
Bandaríkjamenn og Kínverjar hafa haft viðskiptasamn-
inga sín í milli í tvo áratugi, sem Bandaríkjamenn hafa
endurnýjað árlega. En þar í landi hafa verið uppi háværar
kröfur um að tengja þá endurnýjun kröfum um umbætur í
mannréttindamálum í Kína. í kjölfar samþykktar fulltrúa-
deildarinnar má gera ráð fyrir gífurlegri aukningu í við-
skiptum á milli þessara tveggja ríkja, auðugasta ríkis
heims og fjölmennasta ríkis heims. Sú aukning verður
ekki bara þessum tveimur ríkjum til hagsbóta heldur mun
áhrifa þessara auknu viðskipta gæta á viðskiptalífið í fjöl-
mörgum öðrum löndum.
Kínverjar munu nú opna risavaxinn markað á megin-
landi Kína fyrir bandarískri framleiðslu, landbúnaðarvör-
um, rafeinda- og fjarskiptabúnaði, fjármálaþjónustu,
skemmtiefni og flestu, sem hægt er að selja. Þeir munu
jafnframt lækka háa innflutningstolla á bandarískum vör-
um og afnema takmarkanir á fjárfestingum Bandaríkja-
manna í Kína.
Innflutningur á bandarískum bílum til Kína mun stór-
aukast. Bankar munu opna útibú í Kína og svo mætti lengi
telja.
Það liggur í augum uppi hversu víðtæka þýðingu þessi
samningur hefur. Kraftmikið efnahagslíf í Bandaríkjunum
hefur áhrif um allan heim og þ.á m. hér á íslandi. Þess
vegna hefur samþykkt fulltrúadeildarinnar þýðingu fyrir
okkur og aðra ekki síður en þjóðirnar tvær, sem hlut eiga
að máli.
LEIFAR HAFTA
EN UM leið og ástæða er til að fagna því að frelsi í viðskipt-
um þjóða í milli hefur tekið risastökk með samningum
Bandaríkjamanna og Kínverja er ástæða til að minna á, að við
íslendingar búum enn við leifar frá gamla haftakerfínu, sem á
sínum tíma hélt íslenzku efnahagslífi í heljargreipum.
Við búum enn við það fyrirkomulag að bannað er að flytja
inn tO íslands ákveðnar vörutegundir og þá er átt við land-
búnaðarafurðir. Þegar innflutningur hófst á ostum í takmörk-
uðum mæli erlendis frá höfðu menn áhyggjur af afleiðingum
þess fyrir ostaiðnaðinn á íslandi. Reynslan hefur sýnt að þær
áhyggjur voru óþarfar. íslenzk ostagerð hefur haldið sínum
hlut og vel það og hefur haft gott af þeirri takmörkuðu sam-
keppni, sem hún nú býr við. M.a. vegna þess, að öllum er nú
ljóst, að íslenzkir ostar standa ekki að baki erlendum ostum í
gæðum nema síður væri.
Hið sama mundi gerast ef innflutningur landbúnaðarafurða
yrði gefinn frjáls. Neytendur hér mundu halda sig við íslenzk-
ar mjólkurvörur og kjötvörur, bæði vegna þess, að gæði fram-
leiðslunnar eru ótvíræð og líka vegna hins, að neytendur eru
vanafastir og kunna betur við þær framleiðsluvörur, sem þeir
þekkja af langri reynslu. Öll rök hníga að því að afnema eigi
þessi gömlu höft í áfóngum. Til lengri tíma litið verður það ís-
lenzkum landbúnaði til góðs. Raunar er ekki fráleitt að ætla,
að slík samkeppni mundi verka eins og vítamínssprauta á
landbúnaðinn og knýja atvinnugreinina til umbóta á mörgum
sviðum, bæði í rekstri búanna sjálfra og vinnslustöðvanna.
Athyglisvert er að Kínverjar hafa ákveðið að opna land sitt
fyrir fjárfestingum frá Bandaríkjunum. Við íslendingar erum
hins vegar ekki reiðubúnir til að leyfa erlendar fjárfestingar í
sjávarútvegi okkar, þótt rökin fyrir þeim takmörkunum heyri
líka fortíðinni til.
Það er tímabært að afnema þessar síðustu leifar haftakerf-
isins á íslandi. Samningar Bandaríkjamanna og Kínverja
ættu að verða mönnum hvatning til þess að taka til hendi.
Reynslan er alls staðar sú, að frjáls viðskipti stuðla að vel-
megun. Þau geta valdið einhverjum breytingum og sársauka
um skeið en áhrifin eru öll jákvæð þegar til lengri tíma er litið.
Þegar við gerðumst aðilar að EFTA fyrir 30 árum var opn-
að fyrir innflutning, með hæfilegum aðlögunartíma, sem
leiddi til þess að nokkur íslenzk iðnfyrirtæki hættu starfsemi
sinni en í þeirra stað spruttu upp ný fyrirtæki og atvinnulífið
margefldist. Sumir héldu að íslenzk sælgætisframleiðsla
mundi leggjast niður, þegar innflutningur á sælgæti var gef-
inn frjáls. Sælgætisiðnaðurinn á íslandi hefur aldrei verið
sterkari en nú.
Skriður kominn að nýju á undirbúning að
KRÖFUR íslendinga um
yfirráð hafsbotna utan
efnahagslögsögunnar
verða í brennidepli
næstu árin, enda stytt-
ist nú tíminn sem yfirvöld hafa tO að
skOa inn greinargerðum vegna
kröfugerða um hafsbotnsréttindi á
Reykjaneshrygg, Hatton RoekaO og í
sfldarsmugunni. Samkvæmt hafrétt-
arsamningnum eiga íslendingar að
skOa inn kröfum sínum til land-
grunnsnefndar Sameinuðu þjóðanna
í síðasta lagi 16. nóvember 2004, en
rannsóknir á þessum svæðum og
frekari kortlagningu hafsbotnsins.
Landgrunnsnefnd Sameinuðu
þjóðanna tók til starfa árið 1997 og
er hlutverk hennar að gera tillögur
að ytri mörkum landgrunnsins sem
byggi á 76. grein hafréttarsamnings-
ins. Nefndin mun fara yfir kröfu-
gerðir Islendinga og annarra þjóða,
en nefndin starfar þó ekki sem dóm-
stóll og mun því ekki taka afstöðu til
þeirra svæða sem deilur standa um.
Því er mikilvægt fyrir viðkomandi
rfld að koma sér saman um hvaða
kröfur eigi að gera áður en þær
verða sendar til landgrunnsnefndar-
innar, enda er þá líklegra að þær nái
fram að ganga í tOlögum nefndarinn-
ar um ytri mörk landgrunnsins.
Nái ríkin ekki samningum um
skiptingu sem landgrunnsnefndin
getur fallist á gæti svo farið að svæði
eins og Hatton Rockall yrðu alþjóð-
leg hafsvæði og engin ríki hefðu þar
réttindi umfram önnur tO nýtingar á
auðlindum sem þar kunna að finnast.
Aukið samstarf og samningar eru
því lykflatriði í að leiða þessi mál til
lykta og hafa Norðmenn þegar boðið
Islendingum til samstarfs í sumar við
mælingar á hafsbotni sfldarsmug-
unnar og viðræður eru hafnar á nýj-
an leik við Breta um Hatton Rockall-
svæðið.
Islendingar gera einir kröfu til
Reykjaneshryggjar, en hafréttarsátt-
málinn kveður á um að hinn djúpi út-
hafsbotn og úthafshryggir eigi ekki
að teljast hluti af landgrunni. Þetta
er þó túlkunaratriði í samningnum
og því ríður á að leggja fram gögn
sem styðja kröfur Islendinga um að
Reykjaneshryggur tilheyri land-
grunni íslands.
ísland meðal fyrstu
ríkja til að setja fram
landgrunnskröfur
Steinar Þ. Guðlaugsson, jarðeðlis-
fræðingur hjá Orkustofnun, segir að
kröfur íslendinga snúist um að ætla
sér landsvæði fyrir utan 200 mflna
lögsöguna á grundvelli 76. greinar
hafréttarsamningsins, þar sem tvær
viðmiðanir eru einkum hafðar til hlið-
sjónar.
,Aunars vegar er hægt að fara 60
sjómílur út fyrir rætur landgrunns-
hlíðanna og hins vegar er hægt að
fara að þeim punkti þar sem þykkt
setlaga er 1% eða meira af fjarlægð-
inni að rótum landgrunnshlíða, eða
brekkufótar eins og við köUum það
stundum. Ef þykktin er ein mfla
mega vera 100 sjómflur að rótum
landgrunnshlíðanna.“
Hann segir ísland hafa verið eitt
allra fyrstu ríkja til að hefja undir-
búning á sviði landgrunnskrafna og
að víðtækar kröfur íslendinga, sem
þeir settu fram á sínum tíma með
Eyjólf Konráð Jónsson ritstjóra og
alþingismann í broddi fylkingar, hafi
komið nágrannaríkjunum nokkuð á
óvart. Þær kröfur íslendinga voru
byggðar á tiltækum kortum og lín-
umar lagðar í röksemdafærslunni.
Síðan þá hefur landgrunnsnefndin
sett sér starfsreglur og lagt tals-
verða vinnu í að samræma þær og
ákveða hvaða kröfur verði gerðar til
þeirra gagna sem lögð verða fram
frá viðkomandi ríkjum.
„Verkefnið framundan er að taka
eldri tillögur íslendinga og endur-
vinna þær með tilliti til
nýrra tæknOegra viðmið-
unarreglna. Segja má að
við höfum byrjað
snemma, en síðan hafa
málin legið nokkuð lengi
óhreyfð þar sem ekki hef-
Y fírráð h
aftur í br<
talsverð vinna er framundan við
A áttunda áratug aldarinnar lagði Eyjólfur
Konráð Jónsson línurnar að kröfum Islend-
inga vegna yfírráða hafsbotna utan 200 mílna
lögsögunnar. Um þessar mundir eru að
verða þáttaskil í þeirri vinnu og á næstu
✓
árum ræðst væntanlega hvaða árangri Is-
lendingar ná í kröfugerðum sínum.
Eiríkur P. Jörundsson kynnti sér málið.
klúðra engu.“
Fresturinn til að skOa inn greinar-
gerðum gæti þó orðið lengri en til ár-
sins 2004, þar sem landgrunnsnefnd-
in hefur sveigt nokkuð frá þeirri
timasetningu í starfsreglum sínum.
Kemur þar til að nefndin tók ekki til
starfa á réttum tíma og ekki þarf að
skOa inn kröfugerðum af öllum svæð-
um í einu.
Líklegt er einnig að greinargerð-
um vegna svæða þar sem kröfur
ríkja skarast verði vísað frá. Tómas
Heiðar, þjóðréttarfræðingur hjá ut-
anríkisráðuneytinu, segir að engu
síður sé stefnt að því að allar grein-
argerðir verði tObúnar á tOsettum
tíma.
Viðræður hafnar að nýju
um Hatton Rockall
Kröfur skarast
talsvert á
Hatton Rockall
ur verið nein bein pressa á okkur að
klára þetta. En nú fer að styttast í að
við verðum að Ijúka okkar vinnu og
við þurfum í raun þennan tíma fram
til 2004 til að vera vissir um að
Byggja þarf kröfugerðir
á frumgögnum
Við undirbúning kröfugerðar þarf
að skoða öll gögn sem til eru í al-
þjóðlegum gagnagrunnum og jarð-
fræðistofnunum ná-
grannaríkjanna og safna
þeim saman á einn stað
tO að gera dýptarkort
sem uppfylla skilyrði
landgrunnsnefndarinnar.
Síðan þarf hugsanlega að
láta framkvæma mæling-
ar á Reykjaneshrygg og
Hatton Rockall-svæðinu
til að staðsetja brekku-
fótinn með mikilli ná-
kvæmni, þar sem land-
grunnsnefndin vill ekki
fá tOvísanir í kort í sjálf-
um viðmiðunarpunktun-
um sem gefa þarf upp,
heldur verða þeir að
byggja á frumgögnum.
Einnig gæti komið til
þess að gera þyrfti setþykktarmæl-
ingar þar, þótt það sé fremur ólíklegt
og eigi líklega einungis við um i sfld-
arsmugunni.
Þá þarf að smíða greinargerð
byggða á þessum gögnum og jafnvel
fá erlenda ráðgjafa til að fara yfir
hana, tfl þess að hún verði eins traust
og frekast er kostur.
„Þannig að ég myndi telja að mikil
vinna gæti farið í að skoða þetta í
Ijósi hafréttarsáttmálans og viðmið-
unarreglna landgrunnsnefndarinnar.
Þetta eru auðvitað alltaf túlkunaratr-
iði og við viljum ekki tapa neinum
hagsmunum þama vegna vanrækslu.
Maður sér hvemig önnur ríki vinna
þetta, t.d. Norðmenn sem hafa auð-
vitað tækni, stofnanir og fé til að
leggja í svona starfsemi. Þeir vinna
þetta af þvílíkri röggsemi og ná-
kvæmni að maður fer eiginlega strax
að íhuga sinn gang; stöndum við okk-
ur?“
Að sögn Steinars munu
Norðmenn ætla sér að
verja um 500 milljónum
íslenskra króna tO þess-
ara mála á átta áram, en
þeir þurfa að skila inn
kröfugerðum árið 2006, þar
Eyjólfur Konráð
Jónsson
íslendingar hafa nýlega tekið upp
viðræður við Breta á nýjan leik um
svæðið við Hatton Rockall tO að end-
urmeta stöðuna, m.a. í ljósi þess að
landgrannsnefndin hefur tekið til
starfa á grandvelli hafréttarsamn-
ingsins og Bretland og írland era
orðin aðOar að samningnum. Þá hef-
ur náðst töluverður árangur á undan-
förnum áram í afmörkun hafsvæða á
Norðaustur-Atlantshafi, þar sem ís-
lendingar, Bretar og Færeyingar
hafa meðal annars komið við sögu.
Jafnframt hefur að undanförnu orðið
vart aukins áhuga olíufélaga á Hatt-
on Rockall-svæðinu.
Krafa um hafsbotnsréttindi á
Hatton Rockall-svæðinu á sér nokk-
uð langa sögu.
Málið hefur oft verið á dagskrá Al-
þingis, allt frá árinu 1978 þegar sam-
þykkt var tdlaga að framkvæði Eyj-
ólfs Konráðs Jónssonar
og fleiri um að Alþingi
lýsti því yfir að ytri
landgrannsmörk íslands
tO suðurs yrðu ákveðin
án tillits til Rockall-
klettsins og samvinna
yrði höfð við Færeyinga
til að tryggja sameigin-
leg réttindi á land-
grannssvæðinu utan 200
mílna marka landanna.
Þá gerðu Bretar kröfu
til RockaO og 200 mflna
lögsögu umhverfis klett-
inn, sem gerði að verk-
um að tO varð grátt
svæði þar sem lögsaga
íslands skaraðist við þá
lögsögu sem Bretar gerðu kröfu tO
umhverfis Rockall-klettinn.
Þetta breyttist þegar Bretar stað-
festu hafréttarsáttmálann árið 1997,
en í 121. grein sáttmálans er skýrt
tekið fram að ekki sé hægt að krefj-
ast 200 mílna lögsögu út frá klettum
í hafiflu á borð við Rockall.
„Klettar, sem geta ekki borið
mannabyggð eða eigið efnahagslíf,
skulu ekki hafa nokkra sérefnahags-
lögsögu eða landgrann,“ segir í 6.
tölulið 121. greinarinnar.
Erfiðar samninga-
viðræður framundan
sinum
sem tímamörkin miðast við 10 ár frá
því að viðkomandi ríki fullgilti haf-
réttarsáttmálann.
Þar með leystust sjálfkrafa deOur
um fiskveiðar á svæðinu og gráa
svæðið hvarf, en Bretar hafa núna 12
mílna lögsögu frá Rockall-klettinum,
sem er staðsettur rétt innan við 200
mílna lögsögu Bretlands. Jafnframt
hafði staðfesting Breta á sáttmálan-
um þau áhrif að til varð farvegur til
að leysa deilur um hafsbotnsréttindi
á Hatton Rockall-svæðinu, þó svo að
á endanum hljóti slíkar deilur að
verða leystar fyrst og fremst með
samningi á milli landanna, sem stað-
festur verði endanlega af Sameinuðu
þjóðunum eftir umfjöllun landgrun-
nsnefndarinnar.
Auk íslendinga og Breta gera írar
og Danir, fyrir hönd Færeyinga,
kröfu til hafsbotnsins á Hatton