Morgunblaðið - 29.06.1974, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. JUNÍ 1974
25
Ur Dagblaði alþýðunnar:
Marx
ogMao
gegn
Beethoven
og Schubert
1 BERLINSKE Weekendavis birt-
ist fyrir nokkru löng yfirlýsing,
sem er dæmigerð fyrir það nýja
stig, sem kfnverska menningar-
byltingin hefur færzt á sfðustu
mánuði, undir slagorðinu „Gagn-
rýnum Lin Piao og Konfúsfus og
bætum vinnuhagræðinguna.“ Er
þetta boðskapur til Kfnverja um
að hafa sem fyrr hugsanir Mao
Tse-tungs og hvatningarorð hans
að leiðarljósi, ekki hvað sfzt, þeg-
ar hlýtt er á tónlist. Kínverjum er
sagt, að þeir geti ekki notið tón-
listarinnar vegna hennar einnar.
Þeir skulu vita, að öll tónlist hef-
ur f sér pólitfska boðun, einnig
hinn hreini tónn, þvf að öll tón-
skáld endurspegli samtfð sfna og
samfélag f verkum sfnum. Þvf
verða Kfnverjar að gæta sfn á þvf
að kyngja ekki hugsunarlaust
hinni borgaralegu tónlist og þar á
meðal er átt við tónverk Beethov-
ens og Schuberts.
Þegar þessi boðskapur, sem er
eftir Chao Huas, prófessor, birtist
í Dagblaði alþýðunnar í Peking
túlkuðu erlendir sérfræðingar
hana sem bendingu um aftur-
hvarf til óvina menningarbylting-
arinnar, og að nokkru árás á þá
opnu utanríkisstefnu, sem Chou-
En-lai hefur fylgt. Hafi grein pró-
fessorsins verið ætluð til að þjóna
þeim tilgangi hefur hún verið
áhrifalaus, þar sem Kínverjar
hafa ekki breytt stefnu sinni í
utanríkismálum. Kannski er
sönnu nær að lesa þessa grein
með það í hug, að innanríkis-
stefna landsins er óbreytt og hef-
ur ekki orðið fyrir neinum áhrif-
um af breiðari stefnu í utanríkis-
málum.
Greinin fer hér á eftir í laus-
legri þýðingu og allmikið stytt.
Hreyfingunni fyrir því, að
halda uppi gagnrýni á Lin Piao og
Konfúsíus og sem miðast einnig
við að auka vinnuhagræðingu,
vex mjög fiskur um hrygg. Nýir
sigrar f allri yfirstjórn vinnast
stöðugt, og segja má, að ástandið
sem rfkir í landinu sé mjög já-
kvætt. En stéttabaráttan og hin
tvíþætta barátta, sem háð er á
hinu menningarlega og listræna
sviði er þó enn mjög flókin og
stendur enn yfir. Það er furðuleg
staðhæfing, sem hefur verið sett
fram, að tónlist tildæmis eigi ekki
að hafa neitt félagslegt innihald
— hún eigi aðeins að túlka breyti-
leg geðhrif. Er þetta tvfmælalaust
merki um afturhvarf til endur-
skoðunarstefnu f listum og bók-
menntum.
Á að afhjúpa þetta endurskoð-
unarsinnaða eóli og þessa röngu
afstöðu eða ekki? Þetta er megin-
spurning, og snýst um, hvað sé
rangt og hvað rétt. Við getum
ekki leyft okkur að fjalla um hana
á fyrirborðskenndan hátt. Þarna
blandast og inn í spurningar um,
hvort kenningar marx-Ieninisma
um stéttabaráttuna skuli viður-
kenndar sem alheimssannleikur
eða ekki, hvort alræði öreiganna
Beethoven: Tónlist hans gegnsýrð
af hugmyndum borgarastéttar-
innar.
Schubert: Boðberi borgarastéttar-
innar.
skuli iðkað einnig á hugmynda-
fræðilega sviðinu eða ekki, og
hvort hinni marxfsku gagnrýni
skuli beitt gagnvart hinni borg-
aralegu list. Eða hitt: á að fram-
kvæma hana samkvæmt ráðlegg-
ingum villuráfandi endurskoðun-
arsinna á borð við Chou Yang og
fleiri af sama sauðahúsi. I þessu
felst einnig spurningin um, hvort
bylting öreiganna í listum og bók-
menntum verði farsællega til
lykta leidd.
TÓNLIST OG FÉLAGSLEGT
INNIHALD
Þegar talað er um „absólúta"
tónlist er átt við verk, sem eru án
titils er gefi til kynna stef hennar.
Eins og til dæmis: Sinfónía í F-
dúr. Konsert í C-moll. Largo.
Allegro, og svo framvegis.
Hinir borgaralegu fræðimenn
hafa lengi haldið því fram, að slfk
tónlist sé hrein og hafi ekki í sér
félagslega boðun né heldur stétt-
arlegt eðli. Ranglega er því haldið
fram, að tónlist sé „hugarflug, en
ekki raunveruleiki, að tónli'st sé
tónlist og ekkert annað.“ Endur-
skoðunarsinnarnir, hræsna stöð-
ugt um tengsl tónlistarinnar við
hið félagslega lff, en samtímis
þurrka þeir út hinn stéttarlega
aðskilnað milli öreigatónlistar og
borgaralegrar tónlistar með þvf
að lýsa „absólút" tónlist sem þjóð-
legri, raunsærri og þar fram eftir
götunum.
Hvernig skyldi standa á því að
bæði borgarastéttin og endur-
skoðunarsinnarnir klekja út öll-
um mögulegum rökum með það
fyrir augum aó hylja stéttarlegt
eðli tónlistarinnar. Sennilega
vegna þess að hugmyndafræði
borgarastéttarinnar, þar á meðal
einnig listir og bókmenntir eiga
að styrkja hið kapítalfska kerfi.
Þeir þora ekki að viðurkenna op-
inberlega, að eðli forréttindastétt-
anna má finna í listum. Þess í stað
láta þeir sem öll þjóðin sé að baki
þeim og reyna á þann veg að slá
glýju f augu hinna vinnandi
stétta.
HÆTTAN VIÐ TILLITSLAUSA
TÓNLIST
Marx-leninistar staðhæfa, að öll
tónverk séu til orðin við endur-
speglun í mannsheilanum á því
lífi, sem lifað er í samfélaginu.
Tónlist sem er án titils og lýsir því
ekki stefi eða innihaldi verksins
er alls ekki „hrein tónlist eða
æfingar". Með þvi að láta hjá lfða
að gefa tónverkum lýsandi titil, er
haft í frammi bragð til að breiða
yfir stéttarlegt innihald verksins.
Tónskáldið gerir sér fullkomlega
grein fyrir þvf, sem fyrir honum
vakir, hvað hann vill vegsama og
hvað hann vill fordæma í verki
sfnu, og hvaða áhrifum hann ósk-
ar að koma áleiðis, þegar hann
semur verk án titils.
Þegar hið borgaralega, þýzka
tónskáld Beethoven (1770—1827)
var spurður um tilganginn með
píanósónötu sinni nr. 17, en það
verk hefur ekki titil sagði hann:
„Vinsamlegast lesið „Storminn"
eftir Shakespeare.“ Og við vitum
enda að það verk kyndir undir
boðunina um hið borgaralega
eðli.
Tónlistin getur leitað til fleiri
tjáningarforma sér til stuðnings
en bókmenntanna. I tónlistinni er
beitt ýmsum aðferðum til að laða
fram áhrif segja sögu eða koma á
framfæri tilfinningum. Og í tón-
verki kemur fram — beint eða
óbeint — afstaða tónskáldsins til
heimsmála, hugsanir hans og
kenndir. Sú félagslega boðun,
sem er þannig fram sett, getur
aldrei verið óhlutlægt hugarfóst-
ur, þvf að hana má skilja með því
að nota fræðikenningar marxism-
ans til skilnings á stéttagreining-
unni.
SCHUBERT OG STÉTTATIL-
FINNINGIN
Við getum tekið eitt talandi
dæmi um einmitt þetta, þar sem
er sinfónía í H-moll (Ófullgerða
sinfónían) eftir Schubert. Hann
var austurrískur borgaralegur
tónsmiður, sem fylgdi rómantísku
stefnunni. Stéttarleg afstaða hans
og félagsleg viðhorf koma glögg-
lega fram í sinfóníunni, enda þótt
hún beri ekki neinn titil. Þessi’
sinfónfa var samin árið 1822, þeg-
ar Austurríki var í þýzku ríkja-
samsteypunni og hinir endurskoð-
unarsinnuðu valdhafar f Austur-
rfki arðrændu alþýðuna miskunn-
arlaust, kúguðu bændur og verka-
menn og ofsóttu einnig mennta-
menn. En smáborgaralegir
menntamenn á borð við Schubert
sáu enga leið frá hinni pólitísku
og efnahagslegu kyrrstöðu og
vegna veiklyndis og kjarkleysis
létu þeir undan þunglyndi, og
óstöðuglyndi og flýðu frá raun-
veruleikanum til draumsins um
frelsið. Verk Schuberts túlka þvi
þessar stéttarlegu tilfinningar og
félagslegu aðstæður. Upphafið er
drungalegt og síðar dregur sízt úr
þunglyndislegum tón verksins:
Það er uppfullt af smáborgara-
legri svartsýni og einmanakennd.
A stöku stöðum þrengir draumur-
inn um frelsið sér f gegn, en mátt-
vana og aðeins í örstutum köflum.
GEGNSÝRT AF BORGARA-
LEGU EÐLI
Sú tónlist sem var samin í
Evrópu á 18. og 19. öld er
afsprengi hins kapftalfska
evrópska samfélags og höfð til
framdráttar hagsmunum borgara-
stéttarinnar. Þessi tónlist er gegn-
sýrð af borgaralegum boðunum.
Marx sagði að auðmagnið kæmi í
heiminn með blóð og svita frá
hvirfli til ilja úr hverri svitaholu.
Og það er þetta blóð og þessi sviti,
sem hin borgaralega tónlist hefur
til vegs og virðingar. Enda þótt
stöku tónskáld hafi verið fram-
farasinnar f ákveðnu tilliti, þá
birtist ekki í verkum þeirra sá
Glamuryrði um
að tónlistin sé
alþjóðlegt mál
fá ekki staðizt
andi öreigastéttarinnar, tilfinn-
ingar hennar og hugsjónir, sem
voru farin að gera vart við sig um
þessar mundir. Og enn erfiðara er
að samræma nútfmatónverk hinu
sósfalfska kerfi, þar sem auð-
valdsskipulagið er alls ráðandi f
tónlistinni víða um heiminn. Og
þó eru þeir menn til, sem vilja að
unga kynslóðin hlýði á þessi verk,
án nokkurrar hugsunar og án
nokkurrar gagnrýni. Inn á hvaða
brautir gæti slíkt ábyrgðarleysi
ekki teymt hina ungu upprenn-
andi kynslóð okkar?
TILFINNINGAR OG STÉTTA-
MUNUR
Sumir þeirra, sem aðhyllast
borgaralega tónlist reyna oft að
breiða yfir hió stéttarlega eðli
hennar með innantómum orðum
og benda á andstæður, sem fram
komi og breytileg geðhrif í þess-
um verkum. Þetta er viðhorf end-
urskoðunarsinnanna og sótt f
kenningu borgarastéttarinnar um
sameiginlegt mannseðli, hvað sem
öllum stéttamun lfður. Lu Hsun
fordæmdi miskunnarlaust það
borgaralega kjaftæði, að í öllum
mannverum felist hinar sömu til-
finningar. Hann sagði: „Það er
sjálfsögð hlið í hinu mannlega
eðli að finna til gleði, reiði og
sorgar, en hinir fátæku hafa ald-
Marx: Og fylgjum orðum hans f
einu og öllu.
Mao formaður: Að þróa hugsanir
hans er meginmáliðk
rei áhyggjur af því, hvort þeir
tapa á verðbréfamarkaðnum, og
olfuauðjöfur mun aldrei geta skil-
ið hvað bærist með gamalli konu,
sem safnar kolum í húsaportum í
Peking og á hvorki í sig né á. Sú
kona mun sjálfsagt ekki finna hjá
sér hvöt til að fara að rækta orki-
deur, eins og gamlir auðmenn".
Síðar skilgreinir höfundur f
greininni þau hugtök, sem að of-
an eru nefnd: reiðina, sorgina,
gleðina og fer þar að sjálfsögðu
eftir kenningum Marx og víkur
sfðan að hinu fánýta glamri um
„.glaðlegaog uppbyggilega tónlist“
heimsvaldasinnaðra tónskálda,
sem að sjálfsögðu skortir allt inni-
hald og allan boðskap. Hann seg-
ir: „Það kann vel að vera, að
borgarastéttin trúi því að þau tón-
verk, sem hinn austurríski borg-
aralegi tónsmiður Mozart samdi
beri vott um „gleði“ og „upp-
byggilegar hugrenningar". En við
vitum það frá hinum vinnandi
stéttum, að ekki er hægt að bera
þessa tónlist saman við þau
Framhald á bls. 31
Titillaus tónlist er hættuleg
og gegnsýrð af hugmyndum
borgarastéttarinnar