Morgunblaðið - 29.06.1974, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. JUNl 1974
Dr. Gunnlaugur Þórðarson hrl.:
Mistökin í
landhelgismálinu
MORGUNBLAÐIÐ sér
ekki ástæðu til að meina
dr. Gunnlaugi Þórðarsyni
birtingu þessarar grein-
ar, þótt blaðið sé ósam-
mála ýmsum efnisatrið-
um hennar og ómaklega
sé veitzt að Hans G.
Andersen, sem hefur
unnið manna mest að
fiskveiðilögsögumálum
tslendinga.
Ritstj.
I grein hér í blaðí 8. des. s.l. var
þeirri spurningu varpað fram,
hvort utanríkisráðherra hefði
rækt starf sitt sem skyldi. Var þá
átt við meðferð landhelgismáls-
ins, en ekki rætt um varnarmálin.
í afstöðu sinni til varnarmála
hefur Framsóknarflokkurinn
borið kápuna á báðum öxlum og
ekki vitað í hvorn fótinn hann átti
að stíga vegna flokkshagsmuna.
Varnarmálin væru vissulega til-
efni til þrotlausra skrifa og aðvar-
ana, en hér verður hins vegar
fjallað um frammistöðu utanrfkis-
ráðherrans í landhelgismálinu og
þátt sérfræðings ríkisstjórnar-
innar í því máli.
GÖÐ FYRIRHEIT
Skömmu eftir valdatöku ríkis-
stjórnar Ölafs Jóhannessonar,
nánar tiltekið f nóv. 1971, kom
utanríkisráðherra á fund hjá
Samtökum um vestræna sam-
vinnu og Varðbergi.
Fundarmenn voru um 70, og
var all góður rómur gerður að
ræðu ráðherrans. Þrátt fyrir þann
tvískinnungshátt, sem þá þegar
var kominn fram í málinu hjá
ráðherranum, var ræðan athyglis-
verð að því leyti, að í henni voru
skýr fyrirheit, hversu mikils virði
sem þau kunna nú að vera, um, að
engar ráðstafanir yrðu gerðar í
varnarmálum án samráðs við
Alþingi.
Undirritaður benti á fundinum
á nauðsyn þess, að varnarmál
landsins yrðu ekki bendluð við
landhelgismálið, og færði rök að
nauðsyn á þvf, að þessum málum
yrði haldið aðgreindum, sem
óþarft mun vera að rekja hér.
Einnig, að þegar til útfærslunnar
kæmi, yrði allt gert til þess að
vinna málinu lið og þar yrði hlut-
verk utanrikisráðuneytisins sér-
staklega mikilvægt. Ráðherrann
taldi umræddar ábendingar at-
hyglisverðar og eftir atvikum
réttmætar og sagði, að þegar að
útfærslunni kæmi, myndi ekkert
til sparað til að vinna málstað
Islands fylgi.
Utanríkisráðherra viðurkenndi
sem sagt á þessum fundi, að þegar
að því kæmi bæri nauðsyn til, að
utanríkisráðuneytið legði sig í
lfma við kynningu á málstað Is-
lendinga í landhelgismálinu og
aflaði viðurkenningar á henni hjá
sem flestum þjóðum heims.
Fullyrða má, að hver einasti
maður, sem orðið hefði utanríkis-
ráðherra, hefði talið slíkt höfuð-
skyldu sína.
LITLAR EFNDIR
Þegar á hólminn kom lét ráð-
herrann sig samt hafa það að van-
rækja þá hlið landhelgismálsins,
sem vikið er hér að ofan þannig,
að í því efni var lítið sem ekkert
að gert, svo sem kom fram f um-
ræðum á Alþingi (sjá Alþt. 1973,
III, 171). í sömu heimildum kom
og fram, að horfið hafði verið frá
því ráði að leggja áherzlu á sér-
stöðu Islendinga í landhelgismál-
um, sem til þessa hafði verið
undirstöðuatriði í baráttu þjóðar-
innar fyrir rétti sínum.
Þrátt fyrir aðgerðaleysi utan-
ríkisráðuneytisins lýstu ýmsaf
ríkisstjórnir yfir þvf, að þær
viðurkenndu 50 sjómílna land-
helgi íslands, svo sem stærsta
þjóð heims, Kínverjar, Finnar
o.fl. Þá var og ljóst, að flestar
þjóðir Suður- og Mið-Amerfku
myndu viðurkenna 50 sjómílna
landhelgi islands. Síðar leiddi
þátttaka íslendinga í ráðstefnu
Afríkuþjóða í ljós, að allar þjóðir
Afríku voru reiðubúnar að viður-
kenna 50 sjóm. landhelgi tslands.
HVAÐ HEFÐI ORÐIÐ?
Sú skoðun kom fram í áður-
nefndri blaðagrein minni, að ef
eftir hefði verið leitað, hefðu
flestar þjóðir heims verið reiðu-
búnar að viðurkenna 50 sjóm.
landhelgi islands, ef þess hefði
verið óskað á sfnum tíma, og þó
sérstaklega áður en við óvirtum
Alþjóðadómstólinn.
Til þess að færa rök að þessu
áliti mínu gerði ég mér ferð til
Austurlanda í þeim tilgangi að
kynna mér afstöðu embættis-
manna og lögfræðinga í nokkrum
löndum par til aðgerða íslendinga
í landhelgismálinu.
Spurningar mfnar snerust um
þrennt; sem sé hvort ætla mætti,
að 50 sjóm. landhelgi islands
hefði verið viðurkennd m.a. á
sögulegum grundvelli, ef þess
hefði verið óskað á sínum tíma;
álit á þeirri framkomu fslenzkra
stjórnvalda að óvirða Alþjóða-
dómstólinn og hverjar sigurvonir
íslendinga hefðu verið, ef við
hefðum lagt t.d. viðurkenningu
70% þjóða heims á borðið hjá
Alþjóðadómstólnum.
I fyrstu virtist ferð mín ætla að
verða árangurslítil, því að þeir
embættismenn, sem ég ræddi
fyrst við bæði íranskir og pake-
stanskir, voru mjög tregir til að
láta í ljós álit á þessu efni, en
samt kom fram, að þeir töldu, að
þar eð lönd þeirrahefðu jafnstóra
eða víðáttumeiri fiskveiðíland-
helgi, þá hefði komið til mála, að
fiskveiðilandhelgi, sem ekki væri
víðáttumeiri en Iands þeirra yrði
viðurkennd. Eftir þetta var mér
ljóst, að tilganslítið væri að tala
við embættismenn í ráðuneytum
eða sendiráðum og leitaði þess í
stað uppi fremstu lögfræðinga og
þá helzt þjóðréttarfræðinga með
hverri þjóð.
Svör þeirra hnigu öll mjög í
sömu átt, sem sé, að viðurkenning
á 50 sjóm. landhelgi islands hefði
hlotið að fá góðan hljómgrunn
með þjóðum þeirra. i öðru lagi, að
óvirðing íslenzkra stjórnarvalda á
Alþjóðadómstólnum væri óverj-
andi og hörmuleg. í þriðja lagi, að
hefðu islendingar rekið málið
fyrir Alþjóðadómstólnum, eins og
vera bar, þá hefðu þeir verið
öruggir um sigur þar.
Það væri freistandi að telja upp
alla þá lögfræðinga, sem ég ræddi
við, en er ástæðulaust. Þó vil ég
nefna varaforseta Hæstaréttar
Indlands, A. N. Magirisvami,
rektor Nehru-háskólans dr. G.
Parthasarathy, þjóðréttarfræð-
ingana dr. Dinstein og dr. Fein-
berg f ísrael og dr. Hamid Sultan
við Kairo-háskóla.
PÓLITlSKAR ASTÆÐUR
Þannig má segja, að þessi ferð
mfn hafi að sínu leyti sannað,
hvílfk afglöp það voru hjá ríkis-
stjórninni að hunsa Alþjóðadóm-
stólinn, þar sem mál islendinga
hlaut að vinnast, ef rétt var á
haldið, og við hefðum átt áfram
samúð heimsins og velvild og
aukið virðingu okkar af rekstri
málsins.
í stað þess að reka málið lét
ríkisstjórnin bersýnilega póli-
tíska skammsýni ráða mestu um,
að málið var ekki rekið.
Greinilegt er, að ein ástæðan til
þessa var landhelgissamningur-
inn frá 1961, sem gerði ráð fyrir
málsskoti til Alþjóðadómstólsins
vegna frekari útfærslu landhelg-
innar. Það mátti ekki verða, að
Islendingar ynnu mál, sem rekið
væri á grundvelli samnings gerð-
um af Alþýðuflokki og Sjálf-
stæðisflokki. Slfkt var augljóslega
„goðgá“ í augum þessara manna,
sem settu ofar þjóðarhag þann
möguleika að geta notað land-
helgissamninginn sem sviðu á
þessa flokka. Þannig gerðu þeir
sér vonir um áframhaldandi
valdastöðu; sem sagt heiður
íslenzku þjóðarinnar varð að
víkja fyrir þessari pólitfsku talf-
stöðu.
SKAMMSVNI sérfræðings-
INS
Eins og fyrr getur taldi Einar
Ágústsson utanríkisráðherra á
fundinum í nóv. 1971, að eðlilegt
væri, að utanríkisráðuneytið ynni
að kynningu landhelgismálsins og
aflaði stuðnings annarra þjóða við
málstað islendinga. Slíkt hefði
auðvitað stutt rekstur landhelgis-
málsins fyrir Alþjóðadómstóln-
um. En eins og bent hefur verið á
og kunnugt er, var hlutur utan-
ríkisráðuneytisins lítill sem eng-
inn og málið ekki rekið fyrir
Alþjóðadómstólnum.
Nú er það svo, að ráðherrar
styðjast við ráð embættismanna
og sérfræðinga. 1 landhelgismál-
inu hefur Einar Ágústsson líkt og
fyrirrennarar hans sótt ráð til
Hans G. Andersen ambassadors
og þau hafa án efa valdið nokkru
um atstöðu Einars Agústssonar og
rfkisstjórnarinnar. Þau rök, sem
ambassadorinn hefur fært fram
fyrir málstað Islendinga hafa
verið veik og úrelt oft á tíðum, og
það er miklu meira en hugsan-
legt, að Einar Ágústsson og ríkis-
stjórnin hafi undir áhrifum þessa
ráðgjafa að einhverju leyti eflzt í
pólitískri skammsýni sinni.
Einmitt þess vegna er
óhjákvæmilegt að fara örfáum
orðum um störf og kenningar
Hans G. Andersen.
Því er ekki að neita, að meðferð
landhelgismálsins hefur verið
klúðursleg f höndum allra ríkis-
stjórna, og þar finnst á hand-
bragði þess manns, sem verið
hefur sem fyrr segir ráðgjafi allra
ríkis'tjórna í málinu frá því á
árinu 1946. Þrátt fyrir öll mistök
okkar, tel ég málstað íslands svo
sterkan, að með rækilegu og
skipulögðu starfi megi vinna sig-
ur, hvort heldur varðandi 50 sjó-
mflna útfærslu eða 200.
Varðandi klúðrun málsins skal
á það bent, að í fræðiriti eftir
ambassadorinn, sem gefið var út
sem trúnaðarmál 1948,
væntanlega af utanríkisráðuneyt-
inu: „Greinargerð um landhelgis-
málið“, er reynt að bendla land-
helgi íslands við hina svokölluðu
4ra sjóm. skandinavísku-reglu.
Nú sér hver heilvita maður, hvílfk
fjarstæða þetta hefur verið. 1
framhaldi af því voru fyrstu að-
gerðir okkar í landhelgismálum
miðaðar við 4ra sjóm. «!;andi-
navfsku-regluna án neins fyrir-
vara um frekari rétt okkur til
handa.
Þegar landhelgin var svo færð
út f 12 sjómílur árið 1958, réði
þessi sami ráðgjafi mestu um það,
að landhelgin var ekki færð
lengra út, en það var skoðun hans,
að sú víðátta væri alþjóðalög varð-
andi fiskveiðilandheígi, sem var
og er misskilningur. Ábending
um 50 sjóm. var þá af ambassa-
dornum talin spilla málstað is-
lendinga, slik var framsýni hans!
I marz 1970 var gefið út sem
trúnaðarmál „Fiskveiðilögsaga
tslands Greinargerð“. Höfundur
þessa verks var Hans G. Andersen
ambassador. I verkinu eru marg-
ar furðulegar staðhæfingar og
skal aðeins bent á örfáar. Á bls.
65: „Einhliða útfærsla fiskveiði-
takmarkanna umfram 12 mflur
mundi ekki vera f samræmi við
alþjóðalög." Á bls. 61: „Hámark
fiskveiðilögsögu, þar sem strand-
rfki megi útiloka erlenda menn
frá fiskveiðum, er nú talið 12
sjómflur. Einhliða útfærsla
umfram þau takmörk — mundi
ekki vera f samræmi við þjóða-
rétt.“ Þá taldi ambassadorinn
helztu úrræði islands vera kvóta-
kerfi. Farast honum mörg orð um
þá hugmynd og skal hér aðeins
vikið að örfáum dæmum. A bls.
45: „Áthuga þarf árlegan
hámarksafla allra þjóða á ts-
landsmiðum og hvernig hann
skiptist milli þjóða og meta
þarfir Islands á forgangsgrund-
velli.“ Á bls. 45: „Rætt hefur
verið um, að kvóti Islands yrði
60% og tslendingar gætu keppt
við aðrar þjóðir um hin 40%.“ Á
bls. 46 segir: „Auðvitað er það
ýmsum annmörkum bundið að
koma á kvótakerfí, ekki sfzt,
þegar semja á við önnur rfki, sem
sjálf vilja halda í þann skerf, sem
þau áður hafa aflað. Áð vfsu
mundi gerðardómur eða nefnd
verða að skera úr ágreiningi.“ Á
bls. 56: „Mætti þannig spyrja,
hvort „kvóti“ tslands ætti að mið-
ast við allt svæðið upp f land-
steina og afla allra fslenzkra
skipa.“
Fróðlegt hefði verið að birta
fleira úr ritinu, sem er 115 vél-
ritaðar sfður og var sent sem
trúnaðarmál til allra alþingis-
manna.
Það skal tekið fram, að
trúnaðarútgáfur þær, er áður
greinir, hafa vafalaust verið
gefnar út af utanríkisráðuneyt-
inu, enda þótt það ljái þeim ekki
nafn sitt.
Það má vissulega segja við-
reinsarstjórninni til verðugs lofs,
að hún hafði vit fyrir ambassa-
dornum, þvf hvorki birti hún hug-
myndir hans opinberlega né gerði
þær að sínum, enda þótt útgáfa
þessi hafi hlotið að vekja tor-
tryggni hjá þeim, sem sáu hana og
einnig að rugla þáverandi ríkis-
stjórn í rfminu varðandi frekari
aðgerðir af íslands hálfu f land-
helgismálum.
Þann 30. nóv. 1970 hélt
ambassador Hans G. Andersen
ræðu í hófi stúdenta, þar sem
hann áréttaði sumt af því, sem
hann hafði sett fram í nefndu
trúnaðarriti. Umrætt erindi gerði
ég að umtalsefni í Morgunblaðinu
6. jan. 1971 undir fyrirsögn
„Uppgjöf í landhelgismálinu".
Daginn eftir barst mér nefnt
trúnaðarrit frá manni, sem var í
stjórnarandstöðuflokki, með þeim
orðum, að ég mætti þá fyrst vitna
til þess, er hann átti ekki aftur-
kvæmt á Alþingi.
Á þetta er aðeins bent til að hið
sanna megi koma fram f málinu.
Trúnaðarritið um „kvótana“ varð
til þess, að undirritaður tók upp
fyrri hátt og gerði fyrirspurnir í
miðstjórn Alþýðuflokksins um
frekari aðgerðir af Islands hálfu í
landhelgismálum, en án þess að
málið fengist tekið á dagsskrá og
fyrirspurn jafnvel ekki færð til
bókar. Ötti minn við, að svo gæti
farið, að kvótaúrræðið yrði helzta
lausn ríkisstjórnar þeirrar, sem
Alþýðuflokkurinn átti aðild að
var meginástæðan til þess að ég
sagði mig úr Alþýðuflokknum
1971.
LOKAORÐ
Menn kynnu að segja, að okkur
sé ekki vandara um en Frökkum,
þeir hafi óvirt Alþjóðadómstólinn
eins og við með því að neita að
hlíta lögsögu hans. Hér gegnir þó
öðru máli. Norðurlandaþjóðirnar
börðust á sínum tíma fyrir stofn-
un Alþjóðadómstólsins og sáu í
honum vörn fyrir smáþjóðir, og
því voru skyldur okkar meiri.
Frakkar eru auk þess með gjör-
tapað mál og því er einasta, sem
þeir geta gert, að sýna stórbokka-
hátt. Málstaður okkar er gull-
vægur og málið hefði skýlaust
unnizt, ef við hefðum rekið það
eins og okkur bar skylda til, en þá
skyldu vanvirti utanríkisráðherra
af pólitískum ástæðum. Því mun
fslenzka þjóðin bera merki
þeirrar alþjóðahneisu, sem í
hunsun Alþjóðadómstólsins fólst,
um aldur og ævi.
VAR MITT
EFTIR BILLY GRAHAM
Ég hef átt við alvarlega taugabilun að stríða f mörg ár. Ég
reyni að lifa samkvæmt boðorðunum og ver að minnsta kosti
háiftíma á degi hverjum til bæna. En til þessa hafa bænir
mfnar ekki verið heyrðar. Hvers vegna?
Auðvitaó þykist ég ekki vita ástæður Guðs fyrir
sjúkleika yöar. Samt eru gild rök fyrir því, að bænir
yðar hafa ekki verið heyrðar. Öll afskipti Guðs af
okkur mótast af kærleika hans. Sum börn Guðs eru
kölluð til þess að þjást, og þau líta á þrengingarnar
sem tækifæri til þess að sýna, að náð Guðs nægi í
öllum aðstæðum lífsins. Páli Postula var t.d. gefinn
„fleinn í holdið“. Ég hygg, að það hafi verið einhvers
konar líkamlegur sjúkdómur. Hann sagði: ,,Um hann
hef ég þrisvar beðið Drottinn þess, að hann færi frá
mér. Og hann hefur svarað mér: Náð mín nægir þér;
því að mátturinn fullkomnast í veikleika. Því vil ég
mjög gjarna því framar hrósa mér af veikleika
mínum, til þess að kraftur Krists megi taka sér
bústað hjá mér ... því að þegar ég er veikur, þá er ég
máttugur.“ (2. Kor. 12,1—10).
Trúin á Krist er ekki það að komast hjá sérhverjum
bresti og veikleika í lífinu, heldur fremur hitt að
öðlast náð til að bera þessar þrengingar eins og
kristinn maður. Ég er ekki að segja, að margir geti
ekki hlotið lækningu, en Biblían kennir greinilega, að
ef viö biðjum um lækningu á líkamanum og hljótum
ekki bænheyrslu, þá muni náð Guðs veita okkur styrk
til þess að bera þjáningarnar, til vitnisburðar um
kraft Krists.