Morgunblaðið - 29.06.1974, Side 28

MORGUNBLÁÐIÐ, LÁUGARDAGUR 29. JUNI 1974
Jónatan Þórmundsson prófessor:
Vituð ér enn 1 fphtii
eða hvat? ij
VIÐ, sem unnið höfum að undir-
skriftasöfnun undir kjörorðinu
Varið land, mörkuðum þá stefnu f
upphafi þessarar baráttu að taka
ekki þátt I umræðum á opin-
berum vettvangi meðan á söfnun-
inni stæði, né svara þeim árásum,
sem á okkur yrðu gerðar. Ein
meginástæðan var sú, að við vild-
um ekki eyða til þess tíma frá því,
sem miklu mikilvægara var, þ.e.
að gera árangur söfnunarinnar
sem allra glæsilegastan. Auk þess
töldum við það fremur hlutverk
stjórnmálamannanna að ræða
málin á grundvelli gefinna stað-
reynda, m.a. þess, sem okkur
tókst að leiða í ljós, sem sé, að
meiri hluti þjóðarinnar er
hlynntur virkri þátttöku f vestr-
ænni samvinnu. Nú, þegar sýnt
er, að meira en helmingur þjóðar-
innar styður málstað okkar, gefst
nokkurt tóm til að líta yfir farinn
veg.
Málflutningur andstæðinga
okkar hefur snúizt um tvennt,
annars vegar efnisatriði málsins
svo sem eðlilegt er, öryggismálin
og gildi söfnunarinnar fyrir fram-
vindu þeirra mála, en hins vegar
það að ófrægja undirskrifendur
Varins lands, ýmist alla ótiltekið
eða forgöngumennina eina sér.
Hefur þessi síðari þáttur orðið
miklu fyrirferðarmeiri og öfga-
fyllri en nokkurn í okkar hópi
hafði órað fyrir. Hefur hann vafa-
lítið skyggt mjög á umræðuna um
sjálf efnisatriðin. Er þessi mál-
flutningur andstæðinganna
einkar ljós vottur þess, að
árangur söfnunarinnar var þeim
mikið áfall í því moldviðri belkk-
inga, sem tekizt hafði að þyrla
upp á undanförnum misserum.
UMRÆÐUR UM EFNISATRIÐI
Ekki er ætlunin í þessu greinar-
korni að ræða ítarlega um
öryggismálaumræðurnar að
undanförnu. Aðeins eitt atriði
vildi ég þó minnast á strax nú, og
það er túlkun sumra stjórnar-
sinna á áskorunartexta Varins
lands. Sjálfsagt hafa óbreyttir
borgarar með óbrjálaða skynsemi
átt auðvelt með að skilja áskorun-
ina, enda komu skýrt fram I henni
þessi þrjú meginatriði: a) Treysta
ber samstarfið innan Atlantshafs-
bandalagsins. b) Varnarsamn-
ingnum við Bandaríkin verði ekki
einhliða sagt upp að svo stöddu.
c) Varnarliðið verði ekki látið
hverfa úr landi um sinn. Þessi
atriði er hvorki hægt að skýra
sem góðlátlega áminningu um að
fara varlega í öryggismálum, svo
sem utanríkisráðherra hefur látið
hafa eftir sér, né heldur ósk um
ævarandi hersetu, svo sem ýmsir
hinna öfgafyllri í hópi andstæð-
inga hafa haldið fram. Hitt er svo
annað mál, að 55522 íslendingar
geta ekki verið sammála um öll
smáatriði í framkvæmd varn-
anna, svo sem um það, hvort hér
skuli vera hundraðinu færri eða
fleiri hermenn, hvort halda eigi
áfram núverandi varnarsamstarfi
við Bandaríkin í nákvæmlega
sama formi, svo og hvernig skuli
háttað yfirstjórn Keflavfkurflug-
vallar o.s.frv. Öryggishagsmunir
Islands, lýðfrelsi og mannréttindi
er það, sem þjóðin setur ofar öllu
öðru. Hún er ekki sjúklega hrædd
um að týna menningu sinni og
tungu eða glata efnahagslegu og
stjórnmálalegu forræði sínu.
Þetta er af þeirri einföldu
ástæðu, að þjóðin veit, hvað í
henni býr og hún hefur miklu
meiri trú á sér í þessu efni en
hinar hræðslugjörnu sálir vilja
viðurkenna. Og hún veit, að engar
slíkar hættur hafa steðjað að
henni hin sfðustu ár vegna nær-
veru fámennrar varnarstöðvar.
STlGANDI I BLAÐAMENNSKU
Dagblaðið Þjóðviljinn hefur
gengið í gegnum þrjú þróunarstig
í lýsingum sínum á undir-
skrifendum Varins lands og for-
göngumönnum söfnunarinnar.
Fyrstu dagana þótti fært að setja
landráðastimpil á alla undirskrif-
endur, sjálfsagt vegna þess að
ekki hafði verið búizt við nema
nokkrum þúsundum undirskrifta.
Þótti þá ekkert tiltökumál að saka
þá um landráð, þótt auðvitað
fengju forgöngumennirnir þar
drýgstan skerf. Þegar undirskrift-
ir voru komnar upp í 20—30 þús-
und, hefur sennilega ekki þótt
hæfa að ræða mikið um landráð,
enda erfitt öðru vísi en að sá
stimpill væri settur á alla undir-
skrifendur jafnt. Tók þá við
annað stigið, þ.e. fölsunarstigið.
Komu þá risafréttir um falsanir á
listum með ýmsum hætti, undir-
skriftir án umboðs, tvfskriftir,
fölsun nafna, sem ekki finnast á
þjóðskrá o.s.frv. Þegar ljóst varð,
að forgöngumenn söfnunarinnar
hugðust ganga rækilega úr
skugga um, að engar eða sem
fæstar slíkar villur kæmust inn,
varð blaðið enn að skipta um
baráttuaðferð. Þriðja stigið, sem
enn stendur yfir, er fólgið í því,
að óheiðarlegt hafi verið eða jafn-
vel refsivert, a.m.k. að sænskum
lögum, að láta fara fram tölvuúr-
vinnslu til leiðréttingar á skekkj-
um á þeim mikla sæg nafna, er
inn bárust. Var það m.a: talið
trúnaðarbrot gagnvart þeim, er
undirskrifuðu, svo að kannski
telja þeir Þjóðviljamenn sig hafa
þurft að gæta hagsmuna ein-
hverra í þeirra hópi. Varla hefðu
þeir haft fyrir þvf ef þeir heföu
álitið, að það væru eingöngu
stjórnarandstæðingar, sem skrif-
uðu undir.
Jafnhliða þeim þróunarstigum,
er að framan gat, var öðru hverju
á það minnzt, að beitt væri nauð-
ung, félagslegum þrýstingi og at-
vinnukúgun til að fá menn til að
skrifa! A öðrum vettvangi komst
meira að segja snjall maður að
þeirri niðurstöðu, að hin raun-
verulega tala undirskrifta væri
aðeins helmingur af þeim, sem
inn höfðu borizt, þar eð hinn
helmingurinn væri til kominn af
félagslegum þrýstingi! Það
vantaði hins vegar hlutfall þeirra,
sem ekki skrifuðu undir af
þessari ástæðu, t.d. vegna þrýst-
ings frá forystu Framsóknar-
flokksins.
HVAÐ SEGJA SÆNSKU LÖGIN?
Konungur Svíþjóðar staðfesti
hinn 11. maí 1973 ný lög varðandi
skráðar upplýsingar (datalag).
Samkvæmt bráðabirgðaákvæði í
lok laganna gengu þau í gildi 1.
júlí 1973. Rétt er þó að taka skýrt
fram vegna villandi málflutnings
um þessi lög að undanförnu, að
megiatriði laganna, m.a. um
leyfisveitingar, refsiákvæði og
skaðabætur, ganga fyrst I gildi 1.
júlí 1974. Nokkrar undantekn-
ingar frá þessu er að finna I 2. og
3. mgr. ákvæðisins, m.a. um það,
að taka megi til meðferðar um-
sókn um leyfi til skrásetningar af
því tagi, sem lögin taka til, ef hún
fer fram eftir 1. júlí 1974. Þetta
sýnir með öðru þau annarlegu
sjónarmið, er ráða hinum mikla
flýti, sem verið hefur á þings-
ályktunartillögu um þetta efni á
Alþingi.
Samhliða lögum um skráðar
upplýsingar (datalag) gerðu
Svíar breytingu á 1. nr 249/1937
um takmarkanir á rétti til að láta
af hendi almennar skrár (om
inskrankningar I ratten att ut-
bekomma allmanna handlingar).
Þá gaf konungur út tilskipun um
framkvæmd laganna (data-
kangörelse) og reglur um eftirlit
(instruktion för datainspektion-
en).
Lög um skráðar upplýsingar
(datalag) skiptast I nokkra kafla.
Fyrst er fjallað um það, hvenær
leyfi þurfi til skráningar, sem
unnin er með sjálfvirkum að-
ferðum (með hjálp av automatisk
databehandling), þá er fjallað um
skyldur þess, er slíkt leyfi fær.
Þriðji kaflinn fjallar um eftirlit
og sá fjórði um refsingar og
skaðabætur. Loks kemur svo
áðurgreint bráðabirgðaákvæði.
I hinum ósæmilegu slagorðum
andstæðinga Varins lands hefur
sífellt verið hamrað á því, að for-
göngumenn söfnunarinnar hafi
brotið gegn þessum lögum og
mundu vera fangelsismatur í Svl-
þjóð. Aðalblekkingarnar I þessum
ummælum hafa verið tvær.
Annars vegar hafa forgöngu-
mönnum verið gerðar upp að-
ferðir, sem þeir hafa ekki beitt,
svo sem afhending útskrifta til
óviðkomandi aðila, og hins vegar
að tölvuúrvinnslan sem slfk hafi
verið brot á lögunum, m.a. vegna
þess, að þeir hefðu ekki haft leyfi
til hennar. Áður en efnislega er
komið að þessum atriðum er rétt
að vekja athygli á meðferð and-
stæðinganna á mikilsverðri sönn-
unarreglu íslenzks réttar, þ.e. að
enginn verður sakfelldur nema
sök sé á hann sönnuð. Sakaráberi
hefur sönnunarbyrðina fyrir full-
yrðingu sinni. Þetta gildir bæði í
opinberum málum um saksókn-
ara og aðra ákærendur og I meið-
yrðamálum, þar sem maður
verður að sanna ærumeiðandi
ummæli sín, ef hann vill komast
hjá lagaábyrgð. Allur málflutn-
ingur andstæðinganna hefur ein-
kennzt af því, að sök forgöngu-
mannanna væri sönnuð og jafnvel
ögrunum í þeirra garð um að
sanna mál sitt, sbr. Þjóðviljann
26. febr., bls.4: „Ef VL-menn vilja
bera eitthvað það af sér, sem hér
segir, þá skulu þeir leggja fram
hina vélunnu lista og tölvugögn-
in, þ.e. fyrirmælin, sem farið var
eftir, þegar tölvuskráin var gerð.
Þeir skulu einnig leggja fram
allar þær segulbandsspólur sem
tölvuskráin er varðveitt í. Og þeir
skulu vera tilbúnir til að leggja
eið út á það, að þarna séu öll
gögnin komin og ekkert hafi farið
til óhlutvandra aðila. Meðan þeir
gera þetta ekki, mega þeir sið-
ferðislega heita sannir að sök. En
jafnvel þótt þeir gerðu þetta, eru
þeir grunsamlegir. Aðferðir
þeirra koma upp um þá.“
(Leturbr. höf.)
Sönnunarhliðin er þó auka-
atriði I augum forgöngumanna
Varins lands, þar sem þeir vita, að
þeir hafa ekkert það aðhafzt, sem
brýtur I bága við lög nokkurrar
siðmenntaðrar þjóðar, þar sem
lýðfrelsi og mannréttindi eru
nokkurs metin. I greinargerðum,
sem birzt hafa á dagblöðum, má
sjá, hvernig úrvinnsla á listum
Varins lands fór fram. Sérstak-
lega má leggja áherzlu á það, að
tölvuúrvinnslan var gerð ein-
göngu I þvf skyni að raða upp
nöfnum til að geta vinsað úr tví-
ritanir, nöfn fólks undir tvltugs-
aldri og aðrar skekkjur. Engar
upplýsingar voru notaðar við
þessa úrvinnslu aðrar en þær,
sem fram koma á listunum sjálf-
um, þ.e. nafn, heimilisfang og
númer þess lista, sem skrifað var
á. Nöfnin voru ekki auðkennd á
neinn þann hátt, sem gerir kleift
að tengja þessa skrá öðrum skrám
til samanburðar eða úrvinnslu,
t.d. væri nær ógerningur að láta
tölvu bera hana saman við félaga-
skrá stjórnmálaflokka. Ég
fullyrði, að úrvinnsla af þessu
tagi varðar ekki við neitt ákvæði
hinna sænsku laga.
a) Leyfis hefði e.t.v. þurft að
leita vegna tölvuúrvinnslunnar,
sbr. 2. gr., en ekki til að hafa
undirskriftasöfnunina sjálfa.
b) Engin ástæða er til að ætla,
að slíks leyfis hefði verið synjað
vegna þess höfuðeinkennis söfn-
unarinnar, að verið var að safna
og ganga frá upplýsingum, sem
undirskrifendur sjálfir létu af
hendi til að koma þeim á fram-
færi opinberlega. I 3. gr. er lögð
áherzla á það, að við leyfisveit-
ingu skuli taka tillit til þess, hvort
um sé að ræða óhæfilega röskun á
friðhelgi einkalffs (otillbörligt
intráng I registrerads personliga
integritet). Við matið á þessu skal
svo aftur virða eðli og magn
upplýsinga og afstöðu þeirra ein-
staklinga til skráningar, sem skrá-
in tekur til, eða þá afstöðu, sem
ætla má, að þeir hafi til hennar.
Það segir að vísu I lok 4. gr., að
leyfi til skráningar upplýsinga
varðandi trúar- og stjórnmála-
skoðanir eigi aðeins að veita,
þegar sérstakar ástæður séu fyrir
hendi. Líklegt finnst mér, að sér-
stakar ástæður þættu vera fyrir
hendi þar sem um helmingur
kjósenda vill koma á framfæri
opinberlega skoðun sinni um póli-
tlskt málefni.
c) Sænsku lögin hafa auðvitað
fyrir augum skráningaraðgerðir,
sem eru allt annars eðlis en sú
röðun undirskrifta, sem Varið
land lét fara fram. Ekki þarf að
taka það fram, að forgöngumenn
Varins lands hefðu sleppt tölvu-
vinnslu, ef leyfis hefði verið
synjað, og þá sennilega Iagt list-
ana fram óleiðrétta, þar sem nær
ókleift er að yfirfara slíkt magn I
höndunum.
d) Það skal tekið fram, að þess
var frá upphafi vandlega gætt, að
hvorki listar né úrvinnslugögn
kæmust I hendur óviðkomandi að-
ila. Þau ákvæði laganna, sem lúta
að óheimilli meðferð eða afhend-
ingu eiga þvl alls ekki við, sbr. 11.
gr. og 20. gr. 1. um skráðar
upplýsingar (datalag) og áður-
nefnd 1. nr. 290/1973 um breyt-
ingu á 1. nr. 249/1937.
Andstæðingar söfnunarinnar
hafa ekki farið rétt með efni og
túlkun refisákvæðanna I 20.—21.
gr., en ég hirði ekki að tína slíkt
til, enda tel ég óþarft að taka slík
atriði til alvarlegrar athugunar,
þegar þvf fer svo fjarri, að lögin
taki til heiðarlegra og samvizku-
samlegra vinnubragða, sem frjáls-
ir einstaklingar hafa viðhaft I
frjálsu lýðræðisþjóðfélagi.
UM HVAÐ VERÐUR KOSIÐ?
Að mlnum dómi verða aðalmál
kosninganna tvö: 1) varðveizla
sjálfstæðis og öryggis Islenzku
þjóðarinnar og 2) varðveizla
mannréttinda, svo sem æru-
verndar og friðhelgi einkalffs. Eg
verð að harma, að sú samstaða,
sem áður var með einlægum lýð-
ræðissinnum úr Sjálfstæðisflokki,
Alþýðuflokki og Framsóknar-
flokki, hefur nú rofnað. Fram-
sóknarflokkurinn hefur látið
undan þrýstingi frá kommúnist-
um og virðist nú vilja stefna beint
I sömu sæng aftur, ef marka má
ummæli forsætisráðherra sjálfs I
hringborðsumræðum sl. miðviku-
dagskvöld. Ef núverandi vinstri
stjórn heldur völdum er ekki
minnsti vafi á því, að landið
verður gert varnarlaust. Verður
þess þá vart langt að blða, að
„varnarlína" sovézka flotans fær-
ist vestur fyrir landið og póli-
tískur þrýstingur úr þeirri átt
aukist. Stöndum þvl saman á kjör-
degi um varnarbandalag vestr-
ænna þjóða og munum, að einu
stjórnmálaflokkarnir, sem fyrir
þessar kosningar hafa lýst yfir
einörðum stuðningi við vestræna
samvinnu, eru Sjálfstæðis-
flokkurinn og Alþýðuflokkurinn.
Hitt meginmál kosninganna
lýtur að andlegu frelsi þessarar
þjóðar. Hvers má vænta af þeim,
sem leggja þá I einelti með skipu-
lagðri ófrægingarherferð, sem
hafa unnið það eitt til saka að
segja skoðun sína á því, hvernig
öryggi landsins verði bezt borgið
og gefið öðrum kost á að segja
skoðun sfna á því? Hvers má
vænta af þeim, sem reyna að beita
fyrir sig rithöfundasamtökum,
blaðamannasamtökum og stúd-
entasamtökum til að knésetja þá,
sem vilja ekki una látlausum of-
sóknum og freista þess að verja
æru sína? Hvers má vænta af
þeim, sem boða afnám löggjafar,
er veitir borgurum þessa lands
vernd gegn árásum á æru og
einkalíf, einungis af þvf þeir
þurfa sjálfir að standa ábyrgir
gerða sinna?