Morgunblaðið - 15.10.1975, Blaðsíða 16

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. OKTÓBER 1975
200 mílur
15
Bjarni Benediktsson, fv. ráðherra
Gunnar Thoroddsen, ráðherra
Sigurður Bjarnason, fv. alþ.m.
(sendiherra)
Hermann Jðnasson, fv. ráðherra. Skúli Guðmundsson, fv. alþ.m.
togaraeigendur, en þetta hvort tveggja er það, sem
kommúnistar hafa alltaf fordæmt sem örgustu land-
ráð? Með þvf að sitja áfram í ríkisstjórninni hljóta
kommúnistar að bera stjórnarfarslega ábyrgð á yfir-
lýsingunum og löndunarsamningnum og dæma allt,
sem þeir hafa sagt um þetta mál frá upphafi, dautt og
ómerkt.“
TÓLF SJÓMÍLNA
FISKVEIÐILANDHELGI 1958
Hinn 30. júní 1958 gaf þáverandi sjávarútvegsráð-
herra í samstjórn Framsóknarflokks, Alþýðuflokks og
Alþýðubandalags, Lúðvík Jósepsson, út reglugerð um
útfærslu fiskveiðilandhelgi við ísland i 12 sjómílur —
og kom hún til framkvæmda 1. september sama ár.
Allmörg ríki mótmæltu þá þegar gildi hinnar nýju
reglugerðar, þó að stjórnir þeirra allra nema Breta
gæfu fiskiskipum sfnum fyrirmæli um að halda sig
utan hinna nýju marka. Brezka ríkisstjórnin lét skip
sin halda áfram veiðum allt að 4ra milna mörkunum
og veitti þeim herskipavernd. Þar með hófst hið
svokallaða fyrra þorskastrfð, sem átti eftir að setja
svip sinn á þjóðlif okkar og sambúð við aðrar þjóðir
um nokkurt skeið.
Stjórnmálaflokkarnir allir og almenningur stóðu
einhuga að útfærslunni, þó að nokkur ágreiningur
væri um undirbúning og framkvæmdaatriði, einkum
varðandi kynningu málsins og aðgerðir í þá átt að fá
hina nýju fiskveiðilandhelgi virta f reynd, sem var
aðalatriði málsins. Sjálfstæðismenn lögðu m.a. til að
ísland kærði Breta fyrir fram fyrir ógnun við fslenzkt
landsvæði og léti af þvi tilefni kalla saman ráðherra-
fund Átlantshafsbandalagsins, þar sem forsætisráð-
herra og utanrfkisráðherra flyttu málið af Islands
hálfu. Þessari tillögu sjálfstæðismanna var hafnað
með allsendis ófullnægjandi rökstuðningi, ekki sizt
með hliðsjón af þvi, sem i kjölfarið fylgdi, þorska-
stríðinu.
Um þetta efni sagði Bjarni Benediktsson m.a.: „Ég
trúi því ekki, ef utanríkisráðherrar Atlantshafsbanda-
lagsins hefðu haldið fund, þar sem einarðlega var gerð
grein fyrir málstað Islands, að brezki utanrikisráð-
herrann hefði treyst sér til að fara þaðan til að
fyrirskipa herhlaupið á Island.“
LYKTIR ÞORSKASTRlÐSINS
Hinn 27. febrúar 1961 lagði rfkisstjórn Sjálfstæðis-
flokksins og Framsóknarflokksins fram á Alþingi til-
lögu til þingsályktunar um lausn fiskveiðideilunnar
við Breta. Aðalatriði samkomulagsins fólu i sér eftir-
farandi:
Brezka ríkisstjórnin viðurkenndi i senn 12 sjómilna
fiskveiðilandhelgi við Island og þýðingarmiklar breyt-
ingar á grunnlinum á fjórum stöðum umhverfis
landið. Þessar grunnlinubreytingar stækkuðu fisk-
veiðilandhelgi okkar um 5065 ferkílómetra.
Brezkum fiskiskipum vóru heimilaðar veiðar á tak-
mörkuðum svæðum milli 6—12 milna markanna, um
takmarkaðan tima á ári hverju, næstu 3 árin. Auk þess
lýsti íslenzka rikisstjórnin því yfir, að hún myndi
halda áfram að vinna að framkvæmd ályktunar
Alþingis frá 5. maí 1959, varðandi útfærslu fiskveiði-
landhelginnar við Island, og að ágreiningi um hugsan-
legar aðgerðir skyldi vísað til Alþjóðadómstóls Sam-
einuðu þjóðanna.
Viðurkenning á 12 milna mörkunum og grunnlínu-
breytingum var stórfelldur stjórnmálasigur. Veiði-
heimildir voru aðeins til 3ja ára og ýmsum takmörkun-
um háðar. Um síðasta atriðið sagði Bjarni Benedikts-
son:
,,Með þessu bindur Island sig hvorki við viðurkenn-
ingu, sem kynni að fást með málaleitan eða samn-
ingum við einstök ríki, Bretland eða önnur, né við
alþjóðasamninga, heldur áskiljum við okkur rétt til
einhliða ákvarðana um stækkun jafnskjótt og við
teljum að einhver sú réttarheimild sé fyrir hendi, sem
Alþjóðadómstóllinn viðurkennir. A þennan hátt hafa
Islendingar tryggt sér að njóta góðs af allri þeirri
þróun alþjóðaréttar, sem kann að verða okkur til hags
í þessum efnum.“
Rétt er og að minna á ummæli Padilla Nervos,
dómara hjá alþjóðadómstólnum, sem sagði:
„Samkvæmt orðsendingunum frá 11. marz 1961
gerði samkomulag aðila þegar ráð fyrir þeim mögu-
leika, að lýðveldið tsland myndi færa út fiskveiðiland-
helgi sfna umfram 12 mflna mörkin. Ef það er and-
stætt alþjóðalögum að gera ráð fyrir slfkri útfærslu,
hefðu rfkisstjórnir Bretlands og V-Þýzkalands ekki
samþykkt að taka slfka yfirlýsingu með í formleg
orðsendingaskipti.... I þessari orðsendingu er fólgin
viðurkenning á rétti Islands til að færa fiskveiðiland-
helgi sfna út.“
Aðdragandi þessa samkomulags, um viðurkenningu
á 12 mílna fiskveiðilandhelgi okkar, hófst árið 1960, er
ríkisstjórnir Breta og Islendinga samþykktu að hefja
viðræður um deiluefni sín. Sögulegustu hápunktar
þeirra viðræðna vóru fundir Ólafs Thors og Macmillan
í Keflavík (þáverandi forsætisráðherrar ríkjanna) og
Guðmundar I. Guðmúndssonar og Sir Alec Douglas
Home í París (þáv. utanríkisráðherrar ríkjanna).
FIMMTlU SJÓMlLNA
FISKVEIÐILANDHELGI 1972
1. september 1972 kom til framkvæmda reglugerð
um útfærslu íslenzkrar fiskveiðilandhelgi í 50 sjó-
mílur. Enn sem fyrr er byggt á landgrunnslögunum
frá 1948 um vísindalega verndun fiskistofna á Islands-
miðum.
Viðbrögð Breta urðu á sama hátt og áður. Þeir láta
ekki við það sitja að mótmæla útfærslunni. Fiskveiði-
floti þeirra heldur eftir seirr áður áfram fiskveiðum
innan hinnar nýju landhelgi, fyrst í stað án herskipa-
verndar, en 19. maf 1973 ákveður brezka ríkisstjórnin
að senda herflota sinn inn í landhelgina til verndar
veiðiþjófum. Þar með er hafið nýtt þorskastríð á
Islandsmiðum.
V-Þjóðverjar virða heldur ekki landhelgina i reynd
og hafa haldið uppi veiðum innan hennar allar götur
siðan útfærslan átti sér stað. Þeir hafa hinsvegar
aldrei gripið til herskipaverndar. En aðstoðarskip,
sem veiðiflota þeirra fylgja, liggja undir rökstuddum
grun um njósnir um ferðir íslenzkra varðskipa.
Strax eftir útfærsluna biðja bæði Bretar og V-
Þjóðverjar um viðræður, sem fara fram en án
árangurs. Fljótlega eftir útfærsluna er þó samið við
Belga um takmarkaðar veiðiheimildir.
Þegar sýnt er, hvern veg mál þróast, leggur forhiað-
ur Sjálfstæðisflokksins Geir Hallgrímsson, til: 1) að
mál verði sótt á hendur Bretum á ráðherrafundi
Atlantshafsbandalagsins, 2) kannað verði, hvort
leggja beri fram kæru á hendur þeim á vettvangi
Sameinuðu þjóðanna, 3) utanríkisráðherra geri ferð
um Norðurlönd til að kynna málstað Islendinga, 4)
athugað verði með ráðstefnu allra þjóða, sem Iýst hafa
yfir stærri landhelgi en 12 sjómílur og 4) ekki verði
samið við Breta meðan herskip þeirra eru innan
íslenzkrar fiskveiðilandhelgi.
SAMIÐ VIÐ BRETA
OG FLEIRIÞJÓÐIR
I október 1973 fer Ólafur Jóhannesson, þá forsætis-
ráðherra, til London á fund Heaths, forsætisráðherra
Breta. Heimkominn leggur hann samningsdrög til
lausnar landhelgisdeilunni fyrir ríkisstjórn sína. Ljóst
var að deilur stóðu innan stjórnarinnar um samnings-
drögin, enda höfðu kommúnistar haldið uppi hat-
römmum andróðri gegn hvers konar samningum. 8.
nóvember leggur þó ríkisstjórnin fram á Alþingi
þingsályktun, sem heimilar henni að ganga frá sam-
komulagi við ríkisstjórn Bretlands. Samningsdrögin
gera ráð fyrir 2ja ára takmörkuðum veiðiheimildum,
sem miðast við 130.000 tonna hámarksafla hvort árið.
Gert er ráð fyrir ákveðnum fjölda veiðiskipa (hvorki
frystiskipum né verksmiðjuskipum), sem miðast við
25% niðurskurð á fjölda brezkra togara frá árinu
1971, en 36% minnkun að tonnatölu. Þá er miðað við
lokun þýðingarmikilla bátasvæða og loks lokun svæða
til skiptis umhverfis allt landið. Brezk skip, sem
brotleg gerast við samkomulagið, skulu missa veiði-
leyfi sfn. Ríkisstjórnin (vinstri stjórnin síðari) fór
fram á samþykki Alþingis við þessi samningsdrög,
sem binda myndu enda á það hættuástand, sem undan-
farið hafði ríkt á Islandsmiðum.
Þrátt fyrir óvenju hatrammar árásir kommúnista á
efnisatriði samkomulagsins greiddu ráðherrar þeirra
og þingmenn, allir með tölu, atkvæði með samkomu-
laginu. Endurtók sagan sig hér frá fyrri vinstri stjórn-
inni, þ.e. samkomulaginu frá 1956, eftir útfærsluna
í 4 mílur. Allir þingmenn Alþýðuflokks, Framsóknar-
flokks og SFV greiddu samningnum og atkvæði.
Sömuleiðis mikill meirihluti þingmanna Sjálfstæðis-
flokksins. Mótatkvæði greiddu sex þingmenn: 5 þing-
menn Sjálfstæðisflokksins og Bjarni Guðnason.
Helztu gagnrök mót samningunum voru: ágrein-
ingur um einstök leyfð veiðisvæði, samningarnir fólu
ekki i sér viðurkenningu á 50 mílna mörkunum á sama
hátt og samningurinn frá 1961 fól í sér beina viður-
kenningu á 12 milna mörkunum og að ekki var tryggt,
með samkomulaginu, að umsamin tollfriðindi samn-
ings við EBE-ríkin kæmu ti! framkvæmda, en þau eru
mjög þýðingamikil fyrir útflutning sjávarafurða okk-
ar.
Eftir útfærslu i 50 sjómilur var þannig samið við
Belga, Breta, Norðmenn og Færeyinga um takmark-
aðar veiðiheimildir. Hins vegar var aldrei samið við
Þjóðverja, sem hafa verið einir um veiðiþjófnað I
landhelgi okkar, allt frá þessum umræddu samnings-
gerðum.
Framhald á bls. 27
Einar Ágústsson, ráðherra Guðmundur I. Guðmundsson, fv. Geir Hallgrtmsson, forsætisráð- Edw. Heath, fv. forsætisráðherra Matthlas Bjarnason, sjávarút-
ráðherra, sendiherra
herra
Breta
vegsráðherra