Morgunblaðið - 15.10.1975, Blaðsíða 24

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. OKTÖBER 1975
200 mílur
23
útfærslunnar erlendis og eru þær yfirleitt á forsiðu
blaðsins 3ja dálka. Stórmálið „landhelgismálið" fær
þó ekki í augum blaðamanns í dag nógu verðugan sess
í fréttum blaðsins, en þó verður maður að gæta þess,
að blaðamenn Morgunblaðsins frá 1952 hafa að sjálf-
sögðu ekki getað séð það fyrir, hve harðneskjuleg
viðbrögð þetta sjálfstæðismál þjóðarinnar og „sjálfs-
vörn smáþjóðar, sem á líf sitt og frelsi og verja“, fékk
erlendis og þá einkum af hálfu Breta.»
BREZKIR TOGARAEIGENDUR
BANNA LANDANIR ISLENZKRA SKIPA
Þrátt fyrir úrskurð Haag-dómstólsins vildu brezkir
útgerðarmenn ekki sætta sig við útfærslu landhelg-
innar. Þeir gátu þó ekki fengið stuðning brezku ríkis-
stjórnarinnar við aðgerðir sfnar eins og í þorskastríð-
inu 1958. Hins vegar lét brezka stjórnin í ljós efasemd-
ir um rétt íslendinga til friðunar fiskimiðanna. Út-
gerðarmenn í Bretlandi gripu hins vegar sjálfir til
aðgerða gegn íslendingum þegar um mitt ár 1952 fyrir
forgöngu Sambands togaraeigenda og útgerðarmanna-
félagsins í Aberdeen. I brezkum höfnum áttu út-
gerðarmenn allan löndunarútbúnað, sem notaður var
tii löndunar á fiski. Það var þvf á þeirra valdi, hverjir
fengju þjónustu við þennan útbúnað og hverjir ekki
og þegar þeir höfðu bannað Islendingum afnot af
tækjunum, lokuðust allar fiskihafnir, sem Islendingar
gátu landað í: Grimsby, Hull, Aberdeen og Fieetwood.
Hafnarverkamenn lýstu því hins vegar yfir að ekki
stæði á þeim að landa úr íslenzkum fiskiskipum.
Þar með var ísleznkum fiskiskipum ómögulegt að
landa í brezkum höfnum og hið fræga löndunarbann
hófst og stóð það í fjögur ár eða fram í nóvember 1956.
tslendingar tóku löndunarbanninu að sjálfsögðu ekki
með þegjandi þögninni. Innan Efnahagssamvinnu-
stofnunar Evrópu krafðist Ölafur Thors, þáverandi
sjávarútvegsráðherra, þess þegar í desember 1952, að
stofnunin léti málið til sín taka, svo að löndunarbann-
inu yrði aflétt. Pétur Benediktsson var þá fastafull-
trúi Islands í ráði stofnunarinnar, en hann var jafn-
framt sendiherra í París. Fylgdi hann málinu eftir,
unz samkomulag varð um það í ársbyrjun 1956 að
samningar yrðu teknir upp um hugsanlegan löndunar-
samning Islendinga í brezkum fiskihöfnum. Viðræð-
urnar áttu að vera á milli brezkra og íslenzkra togara-
eigenda, og fulltrúar Félags íslenzkra botnvörpuskipa-
eigenda í viðræðunum voru þeir Kjartan Thors, þáver-
andi formaður þess, Loftur Bjarnason og Jón Axel
Pétursson. Hinn 14. nóvember 1956 tókust samningar,
sem tóku giidi daginn eftir.
10 ÁRA LÖNDUNARSAMNINGUR
Samningarnir táknuðu ekki, að íslendingar gætu
flutt fisk á brezkan markað að vild. Á honum voru
ýmsar takmarkanir. T.d. mátti árlegur útflutningur
ekki fara upp fyrir 1,8 milljón sterlingspunda og
ársfjórðungslega ekki umfram 450 þúsund pund. Inn-
flutningur hvers mánaðar mátti heldur ekki nema
meiru en 2/5 hlutum af innflutningsverðmæti árs-
fjórðungsins og verðmæti ýsu og flatfisks mátti ekki
fara fram úr 40% af leyfðu hámarki og verðmæti
þorsks og annarra fisktegunda mátti ekki fara yfir
60%. Setti FÍB mjög nákvæmar reglur á sölukvóta
milli útgerðarfélaga til þess að fullkomins réttlætis
yrði gætt milli þeirra innbyrðis.
Meðan á löndunarbanninu stóð þessi fjögur ár var
neytt allra krafta til þess að hnekkja því. Sem dæmi
má nefna að Þórarinn Olgeirsson stofnaði félag með
íslenzkum togaraeigendum. Lagði Þórarinn fram 1/5
hlutafjárins, en togaraeigendurnir 4/5 — en hlutaféð
var 5 þúsund sterlingspund. Félag þetta hlaut nafnið
Iceland Agencies Ltd. og átti að annast landanir
íslenzkra togara í Grimsby. Togarinn Jón forseti
landaði síðan á vegum þessa félags 19. og 20.
nóvember 1952. Fleiri togarar sigldu með fisk, en var
snúið til Þýzkalands, þar sem markaðurinn þar var
talinn hagstæðari.
DAWSON
Síðla árs 1953 kemur svo George Dawson fram á
sjónarsviðið og varð á skömmum tfma mikil ævintýra-
persóna — einkum fyrir það að hann einn bauð
brezku togaravaldi byrginn eða eins og sagði í 5 dálka
forsíðu frétt Morgunblaðsins hinn 3. nóvember 1953,
þar sem er viðtal við Dawson: „Á volduga andstæð-
inga, en hliðhollan almenning. Dawson hræðist ekki
bolabrögð togaramanna".
Dawson bauðst til þess að skapa aðstöðu fyrir ísfisk-,
sölur íslendinga í Bretlandi og kom því í kring að
nokkrir togarar seldu afla sinn í Grimsby. Hinn 15.
október landaði Ingólfur Arnarson í Grimsby og í
Morgunblaðinu frá þessum tíma segir að aðeins einn
fiskkaupmaður George Wright hafi þorað að kaupa
fiskinn af ótta við hefndarráðstafanir útgerðarmanna.
Dawson sendi hins vegar fiskinn á Billingsgate-
markaðinn í London og 7 klukkustundum eftir að
fiskinum var landað, var hann orðin söluvara í
London. Um þennan atburð segir í Morgunblaðinu, 16.
október 1953 á baksíðu, þar sem einnig er birt stór
mynd af Dawson með textanum: „Dawson did it“ —
eða Dawson tókst það:
„ÖIl blöð f Bretlandi segja með stóru letri frá
fisklöndunni. Nota þau víða orðtakið, sem nú er á
hvers manns vörum, að „Dawson did it“. Blöðin birta
myndir af Dawson um borð í Ingólfi Arnarsyni,
myndir af skipshöfn og næturmyndir frá fisklönd-
unni.
Allir eru sammála um að Dawson hafi skipulagt
Iöndun og flutninga frábærlega vel. Þar þurfti að
mörgu að hyggja og hvergi hefur keðjan brostið.
iöndunattonwft l
í l loodfc*1®'

,ldda“
WW\^h"'1"
peMOlww'"1”'
w"1" „
’ >m> i fohðrf,
"aMrSivis
*5&»Jéna

loiíiirö^'r*’1
------ UtiU w
hehit
«• í
|drn
I lillos'
****0rzz
StetáW'oMi. 1«
Fra Iiskmarkaöinuni í (.rimshy,
or Ingölfur Arnarson kom nu*ð
fyrsta íslon/ka fiskinn til Daw-
sons. Sam Boe, uppboðshaldari
hvður upp fiskinn.
Forsíða Mor.uunhlaðsins, þt*f>ar
fyrsti fiskurinn komur til (Irims-
hy. Noðst á síðunni or :íja dálka
Irött um að hoilhrifíðisfulltrúinn
í (Irimshy sniíist á svoif inoð út-
iiorðarmönnum.
rorsiða Morgunhlaðsins liinn 11.
maí 1Í152, þar som í oins dálks
frótt cr skýrt frá því að fiskvoiði-
löfísaíian vFrði fa*rð út í 4 mílur á
rorsiða IVIorKunblaðsms hinn 15.
maí 1952 — útfa*rsludaffinn. Efst
.‘5,ja dálka er skýrt frá viðbrÖRðum
í Rretlandi við útfa*rslunni.
Bro/.ka fiskimálaráðunoytið var-
ar toíiaraoÍKondur við nýju frið-
unarlínunni.
Fram til þessa hafa margir kallað Dawson manninn,
sem græddi milljónir á járnarusli. Nú hafa orðið mikil
umskipti á, því nú hefur hann sýnt og sannað það svo
ekki verði um villzt, að hann er framúrskarandi
verzlunarmaður. Sérkenni hans eru einurð hans og
vinnuþrek. Þá þykir þetta síðasta verk hans sýna
óvenjulega hæfileika til að sjá sér út viðskiptamögu-
leika, sem öðrum virtust ófærir.
Vegna þess hve fisklöndun þessi tókst frábærlega
vel, hefur Dawson vaxið f allra augum og fer nú að
nálgast það að þessi drengur úr fátækrahverfi
Lundúna fái á sig blæ þjóðsagnahetju I augum
almúgans. En allar gamansögurnar og þjóðsögurnar,
sem blöðin birta um hann, verða sem bezta auglýsing
fyrir Dawson og íslenzka fiskinn".
ALLRA BRAGÐA NEYTT
Balslev Jörgensen, sem var eins konar fréttaritari
Morgunblaðsins í Bretlandi, en hann var starfsmaður
Politiken, tók viðtal fyrir Morgunblaðið við George
Dawson, sem birtist á forsíðu Morgunblaðsins. I við-
talinu lýsir Dawson, hvernig brezkir togaraeigendur
reyndu að knésetja hann. Við skulum grípa rétt niður
í viðtalinu hér og þar til þess að sjá við hvað Dawson
átti kapp að etja og hvernig hann brást jafnan við.
Hann segir fyrst að hann hafi þurft að halda komu
Ingólfs Arnarsonar leyndri, svo að brezkir togaraeig-
endur fylltu ekki höfnina af skipum — síðan segir
hann:
„Þegar þetta tókst ekki, reyndu þeir með betri
árangri að þvinga fiskkaupmenn til að kaupa ekki fisk
af mér. Það var aðeins einn kaupmaður sem vogaði að
brjóta gegn þessu einræðisbanni. En ég var líka undir
það búinn. Ég hafði keypt fiskvinnslustöðina í
Pyewipe, skammt fyrir utan Grimsby. Ég hef þegar
aukið hana mikið og endurbætt, svo að hún er orðin
stærsta og fullkomnasta fiskvinnslustöð f Englandi.
Þar er nýr fiskur flakaður, reyktur og saltaður og
geymdur í frystiklefum. Þangað gat ég flutt fiskinn,
þegar fiskkaupmenn þorðu ekki að kaupa hann og
síðan selt hann þaðan beint til kaupendanna inni í
landi.
Næsta bragð þeirra var að neita mér um fs. Ég gat
keypt klumpa-ís annars staðar í Englandi, en ekki
hinn svonefnda plötuís, sem er ómissandi. Þess vegna
varð ég að kaupa fsframleiðsluvélar í Bandaríkjunum
og Danmörku.
Svo var mér neitað um leigu á fiskkössum. Ég varð
þá að kaupa heila kassaverksmiðju. Enn var mér
neitað um rafmagn til starfseminnar, svo að ég varð að
taka til minna ráða og setja upp rafstöð með heilu
rafkerfi.
Ég var jafnvel undir það búinn að verða neitað um
vatn og boraði þess vegna eigin brunna. En vatn var
hér um bil eina björgin, sem mér var ekki bönnuð. Og
það tókst heldur ekki að æsa verkamenn og bílstjóra
upp á móti mér. Þeir hafa verið mér tryggir vinir og
nú eru 140 manns starfandi hjá mér í Pyewipe, auk
þess sem heil sveit vörubifreíða og bflstjóra er jafnan
til taks.
Það sem átti að gera út af við mig, var þegar
togaraeigendur tilkynntu mér að þeir myndu undir-
bjóða fiskverð mitt og valda mér svo miklu fjárhags-
tjóni, að ég yrði neyddur til þess að gefast upp. En
þessi ráðagerð þeirra fer líka út um þúfur.“
Sfðan segir Dawson frá þvf f viðtalinu að þegar
íslenzki fiskurinn hafi komið á markað hafi fiskverð
lækkað um þriðjung. Dawson segir, að þar með hafi
allur almenningur litið á sig sem sinn bezta vin og
bragð togaraeigenda hafi hitt þá sjálfa eins og hvert
annað boomerang.
DAWSON GEFST UPP
En þótt Dawson hafi talað digurbarkalega, reyndist
hann ekki eins drjúgur f athöfnum sem orðum. Næsta
fisklöndun var ákveðin 6 dögum sfðar og var síðan
gert ráð fyrir föstum fiskinnflutningi frá Islandi.
Dawson hafði þó ekki bolmagn til þess að halda
þessum viðskiptum áfram og mun m.a. fjárhagsleg
geta hans ekki hafa verið slík, sem hann hafði látið í
veðri vaka. tslenzkir togaraeigendur sköðuðust ekki af
viðskiptunum við Dawson, enda mun Þórarinn
Olgeirsson hafa staðið sem endranær dyggan vörð um
hagsmuni þeirra í Grimsby.
Fyrst ber á því að Dawson sé að gefast upp, þegar
Morgunblaðinu er flett hinn 1. desember. Þar segir, að
orðrómur sé uppi um, að hann sé að gefast upp, en
Ernest Beckett, fulltrúi Dawsons í Grimsby fullyrðir
við Morgunblaðið að orðrómurinn hafi ekki við rök að
styðjast. Hvarf Dawsons úr fisksölubransanum virðist
svo ekki hafa verið jafn hávært og koma hans.
Dawson vildi að íslenzkum fiski yrði landað í Liver-
pool, þar sem hann hafði m.a. samvinnufélög með sér,
sem vildu kaupa af honum hluta af íslenzka aflanum,
þegar togaraeigendurnir í Grimsby settu honum stól-
inn fyrir dyrnar. Islenzkir togaraeigendur vildu ekki
landa annars staðar en i hinum hefðbundnu fiskihöfn-
um og þetta varð Dawson um megn fjárhagslega.
Hann varð gjaldþrota og fór siðan í að niðursjóða
appelsinusafa og annað slikt. Þá var höfðað mál á
hendur honum fyrir vörusvik og hann var dæmdur i
fangelsi. Siðan hefur lítið sem ekkert af honum
heyrzt.
Samningurinn um landanir fslenzkra fiskiskipa í
Bretlandi, sem gerður var 14. nóvember 1956 stóð í 10
ár og rann út samdægurs árið 1966. Þrátt fyrir útfærsl-
una 1958 i 12 sjómflur stóðst löndunarsamningurinn
og gátu íslenzk skip landað i Bretlandi öll árin, sem
þorskastríðið fyrsta stóð yfir.
—mf.