Morgunblaðið - 15.10.1975, Blaðsíða 36

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. OKTÓBER 1975
200 mílur 35
haldið sem mestu sér í hag. Þau vega og meta hverju
sinni hverju ber að sleppa til að geta haldið öðru.
Þessi mál eru oftast afar flókin, mun flóknari en
margur virðist gera sér grein fyrir heima á Islandi.
Hin tiltölulega einföldu sjónarmið Islendinga í haf-
réttarmálum bera þó aftur vott um sérstöðu i þeim
efnum.
Beinar línur geiranna eftir lengdarbaugum, sem
getið var hér að ofan, munu að visu ekki færa íslandi
neina skák af Norður-Ishafinu. Þær voru nefndar hér
til að benda á að ýmsar leiðir hafa verið farnar við
skiptingu óbyggðra svæða jarðar, og reyndar einnig
byggðra svæða eins og á nýlendutímunum. Þó skal
ítrekað að málefni Norður-Ishafsins varða tslendinga
vegna legu lands þeirra á suðurmörkum Norðurhafa.
AUÐLINDANÝTING
OG MENGUN SJAVAR
Samningur mun vera í gildi um að halda Suður-
skautslandinu vopnlausu, og auðlindanýtingu þar er
enn haldið i skefjum, en á hinn bóginn er i samningn-
um lögð rik áherzla á visindalega þýðingu þessarar
miklu og köldu álfu. Ver hefur gengið að varðveita
sumar auðlindir hafsins suður þar. Dæmi um það er
hve gengið hefur á hvalastofnana þrátt fyrir tilraunir
til úrbóta og nú er litið hýrum augum tíl smárra
krabbadýra (kríli) Suðurhafa til mjölframleiðslu með
takmarkaðri vissu um afleiðingarnar.
Enginn samningur er til um vopnlaus Norðurhöf,
enda etja þar tvö stórveldi kappi saman. Auðlindanýt-
ingu þar eru og yfirleitt ekki settar neinar hömlur,
nema t.d. með fiskveiðikvótum vegna ofveiði, og nú er
verið að koma fyrir olfuvinnslustöðvum norður þar
auk alls vopnabúnaðarins, sem fyrir er.
Margir hafa vissulega, t.d. bæði í Bandaríkjunum og
Kanada, áhyggjur af framvindu mála á Norðurhöfum,
en við öfluga er að etja um forsjá. I höfuðstöðvum
stórra og smárra ríkja er Iagt kapp á að afla hráefna
og orku, af aðilum, sem því miður eru oft víðsfjarri
öllum tengslum eða þekkingu á samspili náttúru og
manna. Vandamálunum þarf að mæta með íhugun og
skilningi á umhverfisháttum og náttúrulögmálum.
Nokkurra framfara virðist gæta á þessu sviði svo e.t.v.
er ekki ástæða til að vera svartsýnn. Enn er það þó
svo, að á þingum og ráðstefnum, sem fjalla um auð-
lindir jarðar, sitja oftast nær eingöngu fulltrúar lög-
lærðra, stjórnmálamanna eða svonefndra athafna-
manna, en ekki náttúrufræðinga eða vistfræðinga.
Þeir fáu náttúrufræðingar, sem sitja þessar ráðstefn-
ur, eru oftast á vegum yfirvalda eða ríkisrekinna
rannsóknastofnana atvinnuvega, en ekki á vegum
óháðra vísindastofnana með vistfræðileg sjónarmið og
þekkingu að leiðarljósi. Oft virðist tæknin og gróða-
vonin ein ráða ferðinni, en ekki siðalögmál úr riki
náttúrunnar.
íslendingar verða að vera á verði I þessum efnum
bæði gagnvart sjálfum sér og öðrum, svo mjög sem við
eigum hagsmuna að gæta f landi með viðkvæma nátt-
úru og til að halda hafinu umhverfis landið lifvænlegu
fyrir æðra og lægra sjávarlíf.
LOKAORÐ
Þessi grein er skrifuð til að benda á legu Islands við
innhafið Norðurhöf og til að benda á nauðsyn þess
fyrir Islendinga að fylgjast vel með þvf, sem þar
gerist, og jafnframt að freista þess að hafa áhrif á
þróun mála.
Greinin er skrifuð i Seattle á vesturströnd Banda-
rfkjanna, þar sem höfundur dvelst um tima við úr-
vinnslu á gögnum frá hafinu norðan íslands. Verkefn-
ið er á vegum Haffræðideildar Washington-háskóla og
Hafrannsóknastofnunarinnar í Reykjavík. Banda-
rikjamönnum er mörgum vel ljós þýðing Norðurhafa
fyrir þeirra hagsmuni og okkur ber einnig að vera það.
Að lokum vil ég minnast einnar kvöldstundar hér í
Seattle, en það var á sýningu Þjóðleikhússins heima á
ýmsum þáttum islenskra leikbókmennta og söngs.
Sýning þessi, sem var haldin vegna 100 ára minningar-
hátiðar Islendingabyggða í Vesturheimi, fór fram fyr-
ir fullu húsi í glæsilegum sal, sem tekur tæplega 1000
manns í sæti. Urðu þó nokkrir að standa. Sýningin var
öll hin Skemmtilegasta og var henni mjög vel tekið af
leikhúsgestum, sem voru flestir Vestur-Islendingar.
Islendingafélagið í Seattle mun hafa skipulagt móttök-
ur fyrir leikhúsfólkið og flutti forseti þess, Gusta
Brock, stutt ávarp. Meðal gesta að heiman voru Vil-
hjálmur Hjálmarsson menntamálaráðherra sem einn-
ig flutti ávarp, og eiginkona hans. Gunnar Eyjólfsson
hafði framsögu og kynnti dagskrá með sinni alkunnu
raust. Ég vil þakka Gunnari skelegg orð hans um sjó
og land heima og játa að fiðrings gætti við orð hans um
að landinn vilji berjast fyrir sínu hafi. Það er aðeins
eitt, sem ég að lokum f gamni og til að halda mér við
efnið, vil benda á til bóta. Það er orðalagið beggja
vegna Atlantshafs á ekki við um ísland, því Island er á
miðju Atlantshafi og tilheyrir landfræðilega ekki
nokkurri heimsálfu nema ef vera skyldi Miðhafsálfu
eða (Jthafsálfu.
Yfirlitsmynd af 200 mílna mörkunum og geiraskiptingu á norðurhöfum. (Afstaðan til Svalbarða og Jan Mayen er þó óljós vegna sérstöðu þeirra i
alþjóðasamningum)