Morgunblaðið - 09.06.1976, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. JUNÍ 1976
Tónllst
Á LÍSTAHÁ TÍÐ
eftir JÓN
ÁSGEIRSSON
Sœnsk Afríka
FYRIR nokkrum árum var und-
irritaður viðstaddur tónleika i
Munck-safninu I Ósló, þar sem
nokkur ungmenni léku á ýmis
sérkennileg hljóðfæri af afrlsk-
um uppruna. Tónlistin var að
mestu samin á staðnum og
byggð á þrástefjum (ostinato),
sem eru smástef, endurtekin á
sama stað, að mestu án breyt-
inga. Tónleikar þessir vöktu
mikla athygli og umræðu hjá
tónskáldum, hvað hér væri að
gerast og framtíð þeirra hug-
mynda, að lausnin úr listrænni
sjálfheldu nútímans væri end
urhvarf til frumstæðra tónhug-
mynda. Stirðnað tónleikaform,
þar sem spariklæddur og hlut
laus áheyrandinn hlýðir á „út-
spekuleraðan" leik langskóla-
gengins snillings á 100 til 200
ára gömlum tónverkum, er að
mati þessa fólks dauð og dáð-
laus listneyzla. Boðskapur
þessa fólks er, að hljóðfæri séu
þroskaleikföng og þegar tónlist
hætti að vera hluti hins daglega
leiks, sé hún fölsk og ósönn í
eðli sínu. Carl Orff gerði fyrir
50 árum tilraunir með einföld
ásláttarhljóðfæri, sem börn
gætu leikið á, án undangeng-
innar þjálfunar og vöktu
kennsluaðferðir hans mikla at-
hygli. Nú hefur þessi ásláttar-
leikur fengið á sig nýja mynd
og eru hugmyndir að gerð
hljóðfæra og tónstefja sóttar til
Afríku og þær kryddaðar með
þjóðlegu ívafi og alls konar
„poppstælum". Á tónleikum
Gunnars Walkare og félaga, en
tveir þeirra voru með „grúpp-
unni“, er kom fram í Ósló, sem
fyrr var getið, gat að heyra
skemmtilega og einfalda tón-
list, leikna á hljóðfæri, sem að
þvi er virðist allir,geti spilað á.
Þeir léku bæði hljóðfæratónlist
og fluttu auk þess ýmiss konar
söngva. Þessi tónlist er af sömu
ætt og tónlist finu og lærðu
tónskálda nútimans, en án
þeirrar innpökkunar, sem þró-
að neyzlusamfélag leggur
áherzlu á. Þarna gat að heyra
ungt fólk leika sér og bjóða
öðrum að leika sér með, án þess
að þykjast standa hlustendun-
um framar, eða vera þeim ein-
hver fyrirmynd snilldar. Hvað
sem liður listgildi, sem oft er
ekki reiknað eftir öðru en per-
sónulegri aðstöðu og áhrifum
höfundar eða sölumöguleikum,
cr víst að í leik Gunnars og
félaga var ósvikin leikgleði.
Mitt I þessum ásláttarleik tóku
tveir félaganna fram venjulega
fiðlu og nyckehörpu, sem er
skyld miðalda hljóðfærinu
Hurdy-gurdy, og léku tvö göm-
ul sænsk danslög. Að því loknu
lék öll „grúppan" sænskt al-
þýðulag, einn á þessa gömlu
nyckehörpu og hinir á afrísku
hljóðfærin, lag sem að formi
minnir á vikivaka og var þessi
sænsk-afríska uppfærsla á lag-
inu mjög skemmtileg.

il A Dí2M%SnL ' V
z. i ■ <• ■ }
. 1 m
Áœm
Tónsmiðja
EITT af skemmtilegustu uppá-
tækjum á listahátiðinni I ár er án
efa tónsmiðja Gunnars Walkare
Þama fær fólk, fullorðiS og böm
að leika sér við smíði alls konar
hljóðfæra og leika á þau að vild.
Að hljóðfæri séu þroskaleikfóng
og smiði þeirra sé hugsanleg án
mikillar tækniþekkingar er i hróp-
andi mótsögn við „predikun"
menningarpostula, að iðkun tón-
listar útheimti margra ára þjálfun
og gildi hljóðfæra skuli mælt eftir
„antik" sjónarmiðum i sömu verð-
flokkum og „límósín" eða
„katilakk" glæsibif reiðir. Þessi
finheita sjónarmið hafa, þvi
miður, átt sinn þátt i að fæla
almenning frá heilbrigðri iðkun
tónlistar og um leið einangrað
æðri tónlist. Einföld tónlist er í
eðli sinu ekki fráburgðin þeirri
flóknu. og eðlilegast er, að fólk
njóti og hafi um hönd
hvoratveggja Æðri list er sprottin
upp úr jarðvegi alþýðulistar og á
lif sinn undir þörf manna fyrir
fegurð og að geta tjáð tilfinningar
sinar á annan hátt en með orðum
og athöfnum eingöngu. Það var
mjög skemmtilegt og um leið
óvenjulegt að sjá unga og gamla
leika sér við og smiða hljóðfæri á
Kjarvalsstöðum. Væri óskandi að
þessum þætti listahátíðar væri
ætlaður lengri timi en nú stendur
til. Sérstaklega ættu tónmennta
kennarar að gefa þessari starfsemi
gaum, enda stunda sumir smiðju
menn einmitt þá atvinnu heima-
fyrir. Þá væri ekki úr vegi ef Tón-
menntakennarafélag íslands fengi
smiðjumenn til að halda þeim smá
námskeið i þessari skemmtilegu
iðju.
William
Walker
WILLIAM Walker er frábær
söngvari, hefur fengið í vöggu-
gjöf góða rödd og þjálfað sig í
frjálslegri framkomu, sem er
einkennandi og ekta fyrir
Ameríkana. Það er ekki auðvelt
að brjóta niður hátíðlegar tón-
leikavenjur Evrópubúans og
flestar tilraunir þeirra i þá átt
hafa orðið klámhögg. Walker er
sambland góðs listamanns og
skemmtikrafts. Þessi blanda er
ef til vill einkennandi fyrir
amerískt listalif, þar sem
klassísk, jazz- og skemmtitónlist
hafa búið i meira nábýli en
þekkist i Evrópu. í forspjalli
óperunnar I Pagliacci eftir
Leoncavallo sló Walker í gegn
og í aukalagi, kynningararíu
rakarans eftir Rossini, var með-
ferð hans krydduð strákslegum
og glettnum „leiktrikkum" sem
færir þessa tónlist nær okkar
tíma, en er áreiðanlega ekki
vel liðin af þeim, er vilja láta
tónlistina tala án alls
leikaraskapar. Um þetta
efni mætti fjalla í longu og
leiðinlegu máli og skiptir litlu
hvað teldist rétt eða rangt,
þvf hvor leiðin, sem yrði val-
in, yrði að vera flytjanda eðli-
leg. Hjá Walker fer saman
án allra tilgerðar góður söngur
og frjálslegur og glettinn
leikur. í meðferð Walkers urðu
útþvæld og oft illa sungin svo-
nefnd vinsæl lög úr amerískum
söngleikjum að góðri tónlist, en
hann lauk tónleikunum á
nokkrum lögum úr Oklahoma,
Camelot og Carousel og krydd-
aði þennan hluta tónleikanna
með frjálsmannlegri og
skemmtilegri gamansemi, eins
og frábærum skemmtikrafti
sæmir. Tónleikarnir hófust á
fjórum ítölskum söngvum eftir
Torelli, Cavalli, Sarti og
Legrenzi. Þessi lög voru vel
sungin, án alls leikaraskapar og
sérstaklega Lungi dal caro bene
eftir a Sarti. Undirrituðum féll
ekki meðferð Walkers og undir-
leikarans Joan Dorneman á lög-
um Schuberts, sem má vera
vegna mótaðra hugmynda á
flutningi slíkrar tónlistar, en í
stuttu máli, meðferðin var
nerhandaleg, meðvituð og illa
upp byggð. Þarna mátti greina
menningarskil, sem mörgum
góðum listamanni hefur reynst
erfitt að brúa. Allt um það.
William Walker er frábær
söngvari og nýtur sín áreiðan-
lega bezt þar sem við verður
komið leik, eins og sýndi sig I
óperuaríunum og lögunum úr
amerísku söngleikjunum.
Saga hermannsins
Tónllst
1 LISTAHÁ TÍÐ
eftir JÓN
ÁSGEIRSSON
Leiktexti eftir
Charles-Ferdinand Ramuz
Tónlist eftir
Igor Stravinsky
Þýðandi leiktexta:
Þorsteinn Valdemarsson
Höfundur listdans:
Helga Magnúsdóttir
Leikstjóri:
Kjartan Ragnarsson
Hljómsveitarst jóri:
Páll Pamplicher Pálsson
Utlit sýningar:
Jón Þórisson
Ljósahönnuður:
Gissur Pálsson
Leikendur:
j Sögumaður ...........i....
..........Jón Sigurbjörnsson
Jósef dáti ................
........Harald G. Haraldsson
Kölski .....Sigríður Hagalin
Trúðir........Valgerður Dan
.........Danfel Williamsson
Kóngsdóttirin..........*...
..........Nanna Ólafsdóttir
Hljómlistarmenn:
Rut Ingólfsdóttir, fiðla
Jón Sigurðsson, bassi
Gunnar Egilsson, klarinett
Sigurður Magnússon, fagott
Lárus Sveinsson, trompet
Ole Kr. Hanssen, básúna
Jóhannes Eggertsson, slagverk
SAGA hermannsins er meðal
skemmtilegustu verka
Stravinskys og undirrituðum
sérstaklega minnisstætt frá
þeim tfma er dr. Páll ísólfsson
kynnti það I sögutíma í tónlist-
arskólanum, sem þá var til húsa
í Þjóðleikhúsinu. Jafnframt því
sem verkið hljómaði okkur,
óvönum hlustendum slíkrar
tónlistar, sagði Páll söguna og á
stundum lék hana. Það er víst
að gestum Leikfélags Reykja-
vikur og Kammersveitar
Reykjavíkur verður þetta verk
minnisstætt eftir sýninguna í
Iðnó s.l. mánudag og má hik-
laust telja þessa uppfærslu með
þeim merkari, sem Listahátið
býður upp á að þessu sinni. í
heild var verkið vel flutt, þó
örðugt væri um vik fyrir hljóð-
færaleikara og þeir of nærri
áheyrendum. Verkið er mjög
erfitt í samspili og kom fyrir að
nokkuð skorti á nákvæmni í
samleik, sem er ekki tiltökumál
í þessum þrengslum.
Það sem undirrituðum fannst
helzt vanta var jafnvægi milli
þeirra þátta verksins, þar sem
hrynur þess er tvístraður í stak-
ar tónhendingar og standa á
hornum í tónröðun, og þeirra
þátta, þar sem hrynur og lag-
gerð verða allt i einu háttbund-
in. Tvístrun og háttbundin
skipan er einn af megin and-
stæðum þessa verks, er fléttast
þannig saman að tvístrunin er
undirbúningur og stefnir að
háttbundinni skipan, sem síðan
er leyst upp að nýju. Við þessi
atriði þarf að staldra ögn án
þess þó að missa sjónar á hryn-
rænni spennu verksins. „Beint
af augum“ spilamennska er
ólistræn og gefur leikhreyfingu
ekki nægjanlega undirstöðu.
Af hljóðfæraleikurum, sem
allir stóðu sig með prýði, er
sérstök ástæða til að þakka Rut
Ingólfsdóttur fyrir mjög góðan
leik. Um frammistöðu leikar-
anna er það að segja, þó tónlist-
in standi fyrir sínu, að þeir
voru skapendur þessarar sýn-
ingar. Á stundum var sýningin
við það að vera of frek, en í
heild var hún mjög áhrifarik.
Márkl-strengjakvartettinn
Tónllst
1 IJSTAHÁ TÍÐ
eftir EGIL
FRIÐLEIFSSON
Bústaðakirkja 5. og 7. júni
Flytjendur: Márkl-strengja-
kvartettinn
Efnisskrá: L. v. Beethoven.
strengjakvartettar op. 18 nr. 2.
op. 130, op. 59 nr. 2 — op. 95,
op. 1 35 og op. 59 nr. 1.
Þegar rætt er um strengja-
kvartetta Beethovens. er þeim
venjulega skipað i þrjá aðgreinda
flokka, þvi þrisvar á ævi sinni
sneri Beethoven sér að samningu
strengja k va rtetta. Skilin milli
áðurgreindra flokka eru mjög
skörp hvað varðar efni og úr-
vinnslu, og er lærdómsrikt efni til
samanburðar fyrir þá, sem kynn-
ast vilja þróunarferli tónskáldsins.
í fyrsta flokknum eru kvartettarnir
6 op. 18 er hann samdi fyrir alda-
mótin 1800 og má á þeim glögg-
lega merkja áhrif þeirra Haydns og
Mozarts og eru þeir hlaðnir fjöri
og áhyggjuleysi æskumannsins. í
öðrum flokknum eru kvartettamir,
sem samdir eru á árunum
1806—1810, og hefur Beet-
hoven þá mótað sinn eigin sterka
persónulega stil með sinum
snöggu blæbrigðum, ýmsum
nýjungum [ meðferð hljóma, auk
óvenjulegs ástriðuhita. Siðustu
kvartettana 5 semur hann á
siðustu árum ævi sinnar, og eru
þeir gerðir af slfkri snilld, þroska
og göfgi að vandfundinn er
samanburður i allri tónlistarsög-
unni. Eru þeir jafnan taldir til hins
besta sem tónbókmenntirnar
geyma. Márkl-strengjakvartettinn
frá V-Þýskalandi flutti okkur 6 af
kvartettum Beethovens er spanna
yfir timaskeiðin þrjú i Bústaða
kirkju um sfðustu helgi. Á laugar-
dag voru leiknir kvartettarnir op.
18 nr. 2, op. 130 og op. 59 nr. 2,
en á mánudag op. 95, op. 135 og
op. 59 nr. 1. Márkl-
strengjakvartettinn er góður
kvartett og verðugur fulltrúi
þýskra kammermúsik-flytjenda.
Meðlimir kvartettsins eru e.t.v.
ekki virtuósar, tæknin er ekki
óbrigðul. né samspil með öllu
hnökralaust, en flutningurinn var
mjög vandaður og kúltíveraður,
þar sem fyllsta virðing var borin
fyrir meistara Beethoven og
klassískum anda hans.
Hér verður ekki farið út I vanga-
veltur um meðferð einstakra
verka eða þátta þó freistandi sé,
t.d. hvað varðar hraðaval sem var
á stundum full varfærið, heldur
skal Márkl-kvartettinum þakkað
gott framlag til listahátiðar 1976.
og þeir kvaddir sem aðrir góðir
gestir þess fullvissir að þeir eru
ávallt velkomnir aftur.