Morgunblaðið - 20.06.1976, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. JUNI 1976
27
Leonid Plyushch:
Leynilögreglan þarf ekki lengur að hafa eftirlit með
íbúðinni á Eldhugagötu 33 f Kænugarði. Plvushch-;
fjölskyldan er á Vesturlöndum. Sovétstjórnin hefur
látið undan mótmælum „Hinnar alþjóðlegu nefndar
stærðfræðinga til verndar Leonid Plyusheh“, Amnestv
international, hinum djarflegu áskorunum Andrei
Sakarovs og eindregnum tilmælum fjölmargra aðila, en
þangað til höfðu tvær manneskjur orðið að þola grimmi-
legar þjáningar árum saman: Stærðfræðingurinn
Leonid Plyusheh í illræmdu geðsjúkrahúsi í Dnjepro-
petrovsk og kona hans, Tatjana, tveggja barna móðir, í
vægast sagt vafasömu frelsi í Kænugarði.
Eftir handtöku manns síns missti Tatjana stöðu sína
sem kennari og vann eftir það fyrir sér og sonum sínum
sem lausavinnu ljósmyndari. Lögregluyfirvöldin reyndu
af fremsta megni að koma í veg fyrir, að hún áfrýjaði
máli sínu til valdhafanna í Kreml með aðstoð annarra
andófsmanna eða vina á Vesturlöndum. Henni var hótað
hefndarráðstöfunum, hörnin yrðu frá henni tekin og svo
framvegis og reynt var að lama viljaþrek hennar með
fölsuðum skjölum og fjárkúgunum. En Tatjana
Plyushch lét ekki bugast. Hún ferðaðist ótrauð milli
Kænugarðs, Moskvu og Dnjepropetrovsk, fram og aftur,
skrifaði bréf og símaði. Þessi kona ætti skilið að vera
kjörin „eiginkona ársins“.
Leonid Plvushch
„Hægfara hugklofnun
með frelsunar- og
siðbótarhugmyndum”
Að þrotum komin
En meira varð Leonid Plyushch
að þola. Hann var settur inn í
sérstakt geðsjúkrahús, en sjúk-
dómsgreiningin kom símleiðis frá
Moskvu og hljóðaði þannig:
..Hægfara hugklofnun með
frelsunar- og siðbótarhugmynd-
um.“ Þetta var í júlí 1973 og þar
voru honum gefnir of sterkir
skammtar af insulini og halo-
peridol. í hvert sinn, sem hann
virtist þrotinn að kröftum
andlega og líkamlega, reyndu
læknarnir að þvinga hann til að
gefa vitnisburð um það, að hann
hefði hlotið rétta meðhöndlun.
Einnig átti hann að taka aftur
mótmæli sín gegn tröðkun á
mannréttindum í Sovétrikjunum.
Tvisvar hélt hann í örvæntingu
sinni, að lögreglumönnunum í
hvítu sloppunum myndi takast
þetta, en í bæði skiptin gat hann
hert sig upp og vísað kröfum
stjórnvaldanna á bug.
Skapfesta Leonids Plyushch
sigraði að lokum. En þeir hræði-
legu hlutir, sem hann varð að
reyna i Dnjepropetrovsk, hafa
vissulega sín áhrif og eftirköst,
hversu varanleg sem þaú verða.
Sá sem hefði séð hann í fyrsta
skipti aftur eftir handtökuna á
landamærastöðinni Marchegg f
Austurríki hinn gráa laugardags-
morgun, hefði orðið skelfingu
lostinn: andlitið var bólgið, æsku-
bjarta augnaráðið var horfið og
maðurinn var að niðurlotum kom-
inn.
Þrír læknar, brezki geðveikra-
læknirinn Gerry Low-Beer,
Frakkinn Gaston Ferdiere og
austurríski taugalæknirinn og
sérfræðingur dómsmálaráðu-
neytisins þar í landi, Willibald
Sluga, hafa síðan rannsakað
Plyushch. Samdóma álit þeirra
er: Sjúkdómsgreiningin frá
Moskvu var uppspuni. Einnig
voru þær tilraunir alrangar, sem
gerðar voru á Plyushch, og minna
á aðferðír nasista i fangabúð-
unum. Þær lækningaaðferðir,
sem læknarnir í Dnjepropetrovsk
viðhöfðu gagnvart hinum heil-
brigða Plyushch, væru alls ekki,
að því er dr. Siuga segir, leyfðar á
Vesturlöndum í hinum alvarleg-
ustu tilvikum hugklofnunar
(schizophrenie). Læknarnir geta
ekki fullyrt um, hvort hinn úkra-
ínski andófsmaður muni hljóta
varanlegt heilsutjón af þessum
sökum. En þeir búast þó við, að
það muni taka hann nokkra mán-
uði að ná sér eftir lyfjagjafirnar,
hinar sálrænu þjáningar og hina
löngu einangrun.
Gerði skyldu sína
I framkomu er Leonid
Plyushch enn eins og vinir hans
muna hann: hógvær, lítillátur og
er algjörlega laus við tilhneigingu
til að vera í sviðsljósi sem hetja á
vettvangi stjórnmálanna. Hann
telur, að hann hafi gert skyldu
sina sem ábyrgur borgari og
maður.
Frá barnæsku hafði Plyushch
fengið að kenna á miskunnarleysi
lífsins. Hann var tveggja ára gam-
all, er faðir hans féli í stríðinu.
Þau mæðginin hálfsultu, og hann
veiktist af beinaberklum. Árin
eftir stríðið voru einnig erfið. En
hann sýndi seiglu og hörku við
skólanámið og lauk þvi með prýði.
Inntökuprófið í stærðfræðideild
háskólans I Kænugarði stóðzt
hann með miklum ágætum. Hann
hóf svo feril sinn sem vísinda-
maður við þá stofnun Vísindaaka-
demiunnar í Ukrainu, sem kennd
er við „cypernetics“, en það er
fræðigrein, sem ,,rafeindaheilar“,
„hugsandi" vélar og slík fyrir-
bæri eru byggð á.
En hinn ungi menntamaður
kærði sig ekki um að vera sér-
fræðingur með augnalappa (fag-
idiót) og tók að skipta sér af þjóð-
félagsmálum. Eftir innrásina í
Tékkóslóvakíu í ágúst 1968 mót-
mælti hann því, að nágrannaríkið
væri beitt ofbeldi. Hann lét sig
skipta fangelsaða Rússa, Gyðinga
og Tartara frá Krím og þá sérstak-
lega einnig úkrainska landa sína
sem voru ofsóttir af stjórnmála-
eða trúarástæðum. Hann gerðist
aðili að samtökum, sem háðu bar
áttu fyrir borgararéttindum og
mannréttindum. Fyrir það missti
hann fyrst stöðu sína í Vísinda-
akademíunni. Hann gat hvergi
fengið vinnu, þangað til hann
fékk starf sem næturvörður. En
hann hvikaði ekki frá hugsjónum
sínum. í Flokknum taldist hann
til þeirra marxista, sem vildu um-
bætur. En brátt hallaðist hann þó
sem friðarsinni að heimsborgara-
legum skoðunúm, og átti hann þá
samleið með mönnum eins og
Sakharov og Grigorenko.
Blaöamannafundur
í París
Ofanritað er þýðing á grein
eftir A. Korab i þýzka blaðinu
„Die Zeit“. 3. febrúar s.l. kom
hann fram á blaðámannafundi í
París. Var hann haldinn i sömu
salarkynnum og þar sem 5000
manns höfðu komið saman 23.
október 1975 til að krefjast þess,
að Plyushch yrði látinn laus.
Plyushch las upp langa yfirlýs-
ingu eða greinargerð á rússnesku,
og var hún jafnharðan túlkuð á
frönsku. Franska blaðið
L’Espress segir: „Algjör þögn
ríkti í salnum, sú þögn, sem er
samfara hinum miklu vitnisburð-
um við dómgrindur sögunnar.”
Blaðið birti siðan greinargerð
Plyushch orðrétt, og eru hér tekn-
ir nokkrir kafiar úr henni:
„Ég er 37 ára gamall. Ég er
Ukrainumaður að þjóðerni. Starf
mitt: stærðfræðingur. Ég starfaði
við Vísindaakademiuna i Kænu-
garði. Þar var mér sagt upp
störfum, opinberlega að kröfu
starfsfólksins, en i rauninni
vegna mótmælabréfs, sem ég
hafði sent blaðinu „Kosmo-
molskaia Pravda" að loknum rétt-
arhöldum i máli þeirra Guins-
bourg og Galanskov. (Aths. Þeir
voru dæmdir í 5 og sjö ára fang-
elsi 1968. Galanskov lézt í fanga-
búðum, 33ja ára gamall.) Ég gat
ekki fengið neitt annað starf. Ég
var handtekinn i janúar 1972, sak-
aður um andsovézkan áróður. En
af hverju var ég settur i fangelsi
og siðan á geðveikrahæli?
Árið 1964, eftir að Krústjev
hafði verið veitt lausn frá emb-
ætti, skrifaði ég bréf til mið-
stjórnar Kommúnistaflokks
Sovétríkjanna. Ég lét þar í ljós
skoðanir mínar á þróun lýðræðis i
Sovétríkjunum. Bréfið komst —
fyrir tilviljun — í hendur KGB.
Þar var mér ráðlagt meðal ann-
arra orða að skrifa ekki slik bréf.
1 árslok 1966 hóf ég að skrifa
greinar fyrir „samizdat“ um eðli
sovézka stjórnarfarsins, hug-
sjónastefnu þess og þjóðernis-
vandamál innan Sovétrikjanna.
Ég rannsakaði öll þessi vandamál
sem sannfærður marxisti og
studdist við verk Marx og Lenins.
Ég taldi, að bylting í Sovétríkj-
unum væri óhugsandi, að hún
væri ekki æskileg, en umbætur í
lýðræðisátt væru bráðnauðsynleg-
ar. Endurbætur skyldu koma að
ofan, en fræðslustarfsemi leyfð
meðal almennings.
15. janúar 1972 var ég handtek-
inn og settur i einangrunarklefa í
fangelsi í Kænugarði þar sem
KGB annaðist yfirheyrslur. Þar
var ég sakaður um allt það, er ég
hef þegar minnzt á. Frá fyrsta
degi rannsóknarinnar neitaði ég
að bera vitni á nokkurn hátt. Ég
vissi, að hinn minnsti vitnisburð-
ur um vini mína, þótt jákvæður
væri, myndi verða notaður gegn
þeim. í maí 1972 var ég sendur í
svonefnda sérfræðilega geðrann-
sókn í þægilegu hjúkrunarheim-
ili, en var reyndar i sex mánuði í
Lefortovo-fangelsinu i Moskvu.
Akvörðunin að beita mig þving-
unum til að gangast undir læknis-
meðferð var einfaldlega tekin
eftir nokkur samtöl við lækna,
sem allir eru frægir, sovézkir geð-
læknar. Ég frétti síðar, að sjúk-
dómsgreiningin hefði verið svo-
hljóðandi: „Þrátát hugklofnun
frá barnæsku".
Ég var lokaður inni i hinu sér-
fræðilega geðsjúkrahúsi í
Dnjepropetrovsk frá því í júlí
1973 til 8. janúar 1976. Ég var
látinn gangast undir „læknismeð-
ferð“ með (neuroleptique, halo-
péridol et triftazine — þýðandinn
er jafnnær, en þó fer hrollur um
hann) og tvo insúlín-kúra. Á hæl-
inu voru aðallega geðveikisjúkl-
ingar, morðingjar, nauðgarar og
alls kyns ofbeldisglæpamenn.
Hinir pólitísku vistmenn, um 60
talsins, voru flestir andlega heil-
brigðir. Hér var um að ræða
menn, sem höfðu verið handtekn-
ir fyrir svonefnda „andsovézka"
starfsemi og þá, sem höfðu reynt
að komast til Vesturlanda.
Mig hryllti við þessu hæli þegar
I upphafi. í salnum voru fleiri
sjúklingar en rúm. Sjúklingarnir
engdust af kvölum vegna halopér-
idol-lyfs: tungan lafði úr einum,
augun voru að springa út úr öðr-
um og hinn þriðji gekk boginn
fram og til baka í sífellu. Sumir
voru rúmliggjandi og stundu af
kvölum: þeir höfðu fengið brenni-
steinssprautur. Mér var sagt, að
þeim hefði verið refsað fyrir
slæma hegðun.
Allir sjúklingarnir voru í tölu-
lausum nærfötum. Ég blygðaðist
mín gagnvart hjúkrunarkon-
unum, því að í slikum klæðnaði
voru kynfærin sýnileg. Nálægt
dyrunum grátbændu sjúkling-
arnir verðina um að mega fara á
salerni.
Næsta morgun vaknaði ég við
það, að tveir hjúkrunarmenn
voru að lúberja einn sjúklinginn.
Um daginn var ég kallaður til
yfirheyrslu til læknisins, frú eða
fröken Kamenetskaia. Einn
hjúkrunarmannanna kom þá inn í
stofuna til að segja henni, að um-
ræddur sjúklingur hefði ráðizt á
hjúkrunarmennina og síðan reynt
að ryðjast fram á salernin. Hún
gaf skipun um, að hann yrði sett-
ur i bönd. Síðan réðst hún inn í
salinn og tók að hrópa. Sjúkling-
arnir sögðu mér, aó viðkomandi
maður hefði ekki ráðizt á neinn,
en hann hefði verið barinn, af þvi
að hann hefði beðið um, að sér
yrði fylgt á salerni. Enginn kærði
sig um að segja lækninum þetta
af ótta við refsingu í formi
brennisteinssprautu.
Ég kom til fangelsisins með
hópi þjófa, sem höfðu gert sér
upp geðtruflanir til að geta „hvílt
sig og fengið betra að borða“.
Þegar daginn eftir viðurkenndu
þeir, að þeir væru með fullu viti,
slíkri skelfingu voru þeir lostnir
af því, sem þeir höfðu séð.
Viku síðar var ég fluttur á aðra
hæð. Þar voru aðstæður nokkru
skárri. Engir engdust þar af kvöl-
um vegna halopéridol. Það var
auðveldara að komast á salerni.
Sjúklingarnir voru klæddir nátt-
fötum, þótt þau væru skítug og
rifin. Ég var látinn liggja á milli
tveggja sjúklinga, og var annar
svo langt leiddur, að hann var
skömmu síðar fluttur á venju-
legan spítala, þar sem hann var að
dauða kominn. En sú venja var
við höfð til að halda dánartölunni
niðri á hælinu.
Ég kynntist þarna blaðamanni
frá Leningrad, Evdokimov. Við
hófum hugmyndafræðilegar sam-
ræður. Þá vorum við aðskildir,
þar eð við værum andsovézkir.
Nokkrir sjúklinganna höfðu farið
að kvarta yfir því, að við héldum
fyrir þeim vöku. Ég var fluttur í
annan sal. Þar var einnig pólitísk-
ur vistmaður, en læknarnir vör-
uðu hann við að tala við mig.
Hann þagði alla tið.
. . . Mér var nú fyrir skipað að
taka halopéridol í smáskömmtum.
Drungi og slen gerðu vart við sig
sem og sinnuleysi. Mér varð erfitt
að lesa bækur. Ég fór að spýta út
úr mér töflunum á laun.
Þremur mánuðum síðar var ég
fluttur á deild nr. 9, hina ströng-
ustu. Þótt geðþótti hjúkrunar-
fólksins megi sín minna þar, er
„læknismeðferðin" aftur á móti
miklum mun kröftugri. Eftirlitið
er strangara, og yfirheyrslurnar,
sem læknarnir annast, eru á
mörkum hins hlálega og fárán-
lega. Þarna var ég á meðal mjög
órólegra og hávaðasamra sjúkl-
inga. Það var hryllileg samkunda.
í fangelsinu var ég álitinn mjög
hættulegur sjúklingur. Hjúkr-
unarkarlarnir og konurnar höfðu
ströng fyrirmæli um að tala ekki
við mig. Aðrir pólitiskir vistmenn
voru undir nákvæmu eftirliti: ef
þeir hefðu talað við mig, hefði
hagur þeirra versnað. Þegar einn
hjúkrunarmannanna fór að fá
lánaðar hjá mér visindaskáldsög-
ur, fékk hann ákúrur fyrir að
blanda geði við andsovézkan vist-
mann . . .
í yfirheyrslunum spurðu lækn-
arnir mig um sambönd min við
fólk, þegar ég var frjáls. Ég neit-
aði að svara þeim spurningum. En
þessar yfirheyrslur voru mér
mikið kvalræði, því að þær vörð-
uðu sannfæringu mína, en fóru
fram með háði og spotti. Það voru
gerðar athugasemdir við bréfin,
sem ég fékk frá mínum nánustu.
Þegar konan min kvartaði eitt
sinn — ég man alls ekki af hverju
— yfir hegðun eldri sonar míns,
en hældi hinum yngri, var mér
sagt, að hinn eldri væri á réttri
braut, en hinn yngri væri haldinn
hugklofnun. Konan min væri
heldur ekki andlega heilbrigð . . .
Nokkur orð um hið andlega og
siðferðilega stig læknanna: Sjúkl-
ingur spyr: „Hvenær verð ég
frjáls aftur?" Læknirinn: „Þegar
ég er kominn á eftirlaun."
Einn sjúklinganna líkti lækn-
unum við Gestapómenn. Hann var
dæmdur til að þola brennisteins-
sprautu (eftir slika inngjöf hækk-
ar líkamshitinn upp í 40 stig,
bletturinn, þar sem sprautunni er
stungið, verður mjög sár og kval-
irnar verða svo miklar. að sjúkl-
ingurinn verður viðþolslaus.)
Franihald á bls. 33