Morgunblaðið - 04.11.1976, Blaðsíða 19
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. NÖVEMBER 1976
27
að af því að hann hafði aldrei
starfað í Washington og bauðst
til þess að endurvekja traust
þjóðarinnar á höfuðborginni
eftir Watergate-hneykslið. Á
hinn bóginn drógu margir í efa
hvort maður sem aldrei hefði
starfað í Washington væri hæf-
ur til þess að vera forseti. Skoð-
anakannanir sýndu þessar efa-
semdir. Eftir flokksþingið hafði
Carter 32% meira fylgi en Ford
en nokkrum dögum fyrir kosn-
ingarnar var bilið orðið sama
sem ekkert
Carter gerði sér grein fyrir
erfiðleikum sínum og sagði í
viðtali við Time: „Vandi minn
er sá að milljónir þekkja mig
ekki." Hann reyndi að kynna
sig þjóðinni en margar tilraunir
hans fóru út um þúfur. Repú-
blikanar gerðu sér mat úr því
að yfirlýsingar hans voru oft
loðnar og virtust sniðnar handa
þeim áheyrendum sem hann
hafði hverju sinni. Eftir viðtalið
við Playboy og fyrsta sjón-
varpseinvígið virtist barátta
hans hafa siglt í strand.
Engu að síður tókst Carter að
bjarga sér úr erfiðleikunum
þótt mjótt væri á mununum að
síðustu. Sjálfur efaðist hann
aldrei um að hann mundi sigra
í forkosningunum og forseta-
kosningunum. Fyrir for-
kosningarnar talaði hann um
ræðuna sem hann mundi halda
þegar hann yrði settur inn i
embætti forseta á tröppum
þinghússins 20. janúar 1977
og löngu áður en úrslitin urðu
kunn í kosningunum í fyrrinótt
vann hann að samningu
sigurræðu sinnar.
Staðhæfingarnar um að um-
mæli Carters séu svo loðin að
enginn viti hvað hann er að
fara er ekkert nýtt í bandarísk-
um stjórnmálum. Sama var
sagt um Franklin D. Roosevelt
1932 og John F. Kennedy
1960 Lítt þekktir menn hafa
einnig orðið forsetar. En þegar
Carter hóf baráttu sína vissi
aðeins 16. hver Bandaríkja-
maður hver hann var og nánast
enginn utan Suðurrikjanna.
Þegar hann hóf kosninga-
baráttu sína i byrjun þessa árs
hafði hann komið fram í 45
ríkjum og þá þekkti helmingur
þjóðarinnar hann.
í forkosningunum var hann
stöðugt í sviðsljósinu og sigraði
kunna frambjóðendur: Wallace
i Florida, Henry Jackson sem
verkalýðshreyfingin studdi í
iðnaðarrikinu Pennsylvaniu, og
Frank Church og Jerry Brown
sem gerðu lokatilraunirnar til
að stöðva hann þegar aðeins
fimm til sex forkosningar voru
eftir. Edward Kennedy hafði
ekki áhuga á tilnefningunni.
Hubert Humphrey beið of lengi
og þegar flokksþingið kom
saman var aðeins eftir að krýna
Carter. Þar að auki fékk hann
samþykkta stefnuskrá i sam-
ræmi við stefnu sina og
demókratar sameinuðust um
hann þar sem þeir eygðu sigur-
möguleika.
Þannig komst Carter af án
stuðnings valdamanna flokks-
ins i Washington á sama hátt
og hann komst á fylkisþingið í
Georgia og varð síðan ríkisstjóri
þar 1970 án stuðnings valda-
manna flokksins þar. Seinna
sagði Carter: „í kosningabarátt-
unni heimsóttu mig allir
stórlaxarnir í Washington. Ég
komst fljótt að raun um að ég
var alveg eins hæfur og þeir til
að verða forseti."
Eins og Ford hefur Carter
tröllatrú á vinnusemi, guðsótta
og góðum siðum. Hann vann á
jörð föður síns þegar hann var
drengur í Plains í Georgíu og
áður en hann hóf skólagöngu
seldi hann jarðhnetur sem
seinna urðu vörumerki hans.
Hann útskrifaðist frá sjóliðs-
foringjaskólanum í Annapolis
skömmu eftir stríðið, tók þátt í
uppbyggingu kjarnorku
kafbátaflota Bandaríkjamanna
undir stjórn Rickovers aðmíráls
sem hann hafði sterk áhrif á
hann, en tók við
hnetubúskapnum á jörð föður
síns að honum látnum 1953
og gerði hann að stórfyrirtæki á
10 árum.
Stjórnmálaskoðanir Carters
standa föstum fótum í því um-
hverfi sem hann elst upp í, trú
hans og samúð með öðru fólki
er ekki dregin í efa en hann er
raunsær og framtakssamur.
Hann er vinsamlegur en þó
lokaður og heldur öðrum I fjar-
lægð. Hann hefursýnt að hann
getur talað af sér og á það til að
halda prédikanir.
í kosningabaráttunni lagði
Carter megin áherzlu á baráttu
gegn atvinnuleysi en boðaði
ekki stórvægilegar stefnubreyt-
ingar og í raun hefur lítill mun-
ur sést á stefnu hans og Fbrds.
Hann heyrir til miðjuarmi
demókrataflokksins og virðist
fara troðnar slóðir. Þannig fetar
hann í slóð þeirra valdamanna i
Washington sem hann hefur
ráðizt gegn og kemst nú naum-
ast af án hjálpar þeirra.
WALTER Frederick Mondale,
sem verður varaforseti Banda-
rikjanna þegar Jimmy Carter
tekur við forsetaembættinu í
janúar næstkomandi, rekur
ættir sínar til Noregs, en afi
hans, Frederick Mundal,
fluttist frá Sogni árið 1856 og
settist að í Minnesota.
Faðir hans var meþódista-
prestur og bóndi, strangur
maður og siðavandur. Hann
hagnaðist um skeið á því að
kaupa og selja land en missti
allar eigur sinar upp úr 1920.
Walter Mondale og bræður
hans tveir ólust upp við kröpp
kjör: „Við bjuggum í hreysi sem
flestir aðrir hefðu talið óíbúðar-
hæft," hefur hann sagt. „En
mér fannst ég aldrei fátækur "
Hann og bræður hans unnu
hörðum höndum til að aðstoða
fjölskylduna og fengu
hvatningu frá foreldrunum til
Reyndi fyrstur demó-
krata að ná útnefningu
að leggja fyrir sig langskóla-
nám enda þótt aðstaða foreldr-
anna væri ekki slík að fjárstyrks
væri þaðan að vænta.
Walter Mondale var fyrsti
demókratinn sem gerði alvar-
lega tilraun til að ná útnefningu
flokks sins við kosningarnar
nú. Hann gafst þó upp við það
löngu áður en margir aðrir með
svipaðar hugsjónir fóru á stúf-
ana. Árið 1974 ferðaðist hann
um í hálft ár og hélt þá rösk-
lega eitt hundrað ræður í 31
riki til að kanna undirtektir.
Hann fór til Sovétríkjanna,
ísraels og Vestur-Evrópu meðal
annars til að afla sér álits sem
utanrikispólitikus. En allt kom
fyrir ekki og í skoðanakönnun
meðal demókrata um hvern
þeir vildu helzt sem frambjóð-
anda fékk hann aðeins 2%.
„Flestir kjósendur héldu að
Mondale væri útborg frá San
Francisco," sagði einn
kosningastjóra hans þreytulega
og við svo búið gaf hann bar-
áttuna upp á bátinn í bili.
Það kom því mörgum á óvart
að Jimmy Carter skyldi velja
hann sem varaforsetaefni sitt.
Mondale hafði gefið beizkar
yfirlýsingar um að það að verða
forseti væri ekki ómaksins vert
og það með öðru varð til að
ýmsir litu hann hornauga.
En á þeim þremur mánuðum
sem liðnir eru síðan þing demó-
krata var haldið hefur Mondale
staðið sig svo vel að hann og
Carter þurfa ekki að bera neinn
kinnroða fyrir því. Hann hefur
vissulega tekið á sig sinn hluta
erfiðisins. í Ijós kom að hann
var í senn dugmikill maður og
raunsær í kosningabaráttunni
Carter sagðist vilja varafor-
seta sem uppfyllti þrjú skilyrði.
í fyrsta lagi yrði hann að vera til
þess hæfur að taka við forseta-
embættinu. í öðru lagi urðu
skoðanir hans að fara nokkurn
veginn saman við skoðanir
Carters og i þriðja lagi varð
hann að koma frá réttum hluta
landsins, svo að jafnvægi
skapaðist. Hvað Mondale við-
kemur leikur óneitanlega veru-
legur vafi um annað atriðið.
Mondale er meðal frjálslynd-
ustu öldungadeildarþing-
manna og margir telja að hann
standi alltof langt til vinstri við
Jimmy Carter.
Eini bletturinn sem vitað er
til að sé á ferli hans að sögn
sérfræðinga er að hann beið til
áramótanna 1968—69 með
að fordæma Vietnamstyrjöldina
og síðar lýsti hann þvi yfir að
þetta hefði verið sin mesta póli-
tíska skyssa. Carter var sjálfur
seinn til að gefa yfirlýsingar
hvað snertir Vietnam. Báðir
hafa haldið því fram, að þeir
séu í öllum höfuðdráttum sam-
mála og fáir draga nú í efa að
lokinni kosningabaráttu að
hann sé hæfur til að taka við
forsetaembættinu, komi
eitthvað fyrir Carter.
Meðal starfsbræðra sinna á
þingi og i heimaríki sinu hefur
hann lengi notið hylli. Þegar
Newsweek gerði úttekt meðal
demókrata hvern þeir kysu sem
frambjóðanda árið 1976 fékk
Mondale 26%, Edward
Kennedy og Henry Jackson
fengu 19%. Hin voldugu
bandarísku verkalýðssamtök,
sem sneru baki við frambjóð-
anda demókrata árið 1972,
George McGovern, voru einnig
mjög dús við að Mondale væri
varaforsetaefni.
Síðan Mondale hóf afskipti
af stjórnmálum á unga aldri
hefur hann verið skjól-
stæðingur Humphreys. Þegar
Mondale varð varaforsetaefni
Carters lýsti Humphrey yfir
miklum fögnuði sinum með
valið og óskaði honum mikils
gengis.
stjórn fyrirrennara hans,
Richards Nixons. Hann hefur
verið gagnrýndur fyrir að vera
hugmyndasnauður klaufi og
miðlungsmaður, en honum
tókst að sannfæra milljónir
Bandaríkjamanna um kosti
þeirrar forystu sem hann hefur
veitt þjóðinni og þess einfalda
stils sem hefur einkennt forystu
hans.
Það afrek og gamaldags
hyggindi hans og sómatil-
finning gerðu honum kleift að
gera næstum því að engu gífur-
lega forystu sem Carter hafði i
kosningabaráttunni samkvæmt
skoðanakönnunum.
Ford hafði verið lítt kunnur
þingmaður í aldarfjórðung áður
en hann var skyndilega skip-
aður varaforseti og tók síðan
við forsetaembættinu tæpu ári
siðar þar sem bæði Spiro
Agnew og Richard Nixon
neyddust til þess að segja af
sér. Þar með varð hann fyrsti
forseti Bandaríkjanna sem
hefur ekki verið kjörinn af þjóð-
inni og ýmsir andstæðingar
hans töluðu um það með fyrir-
litningu að hann hefði orðið
forseti fyrir slysni. Hvað sem
því liður varð Ford að taka á sig
þunga byrði þegar hann vann
embættiseið sinn 9 ágúst
1974
Fyrsta loforð hans var að
græða sár þjóðarinnar, sem
stríðið í Víetnam hafði sundrað,
og binda enda á martröð, sem
Watergate-hneykslið hafði
valdið. Nú draga fáir Banda-
ríkjamenn í efa að hann hafi
endurvakið traust þjóðarinnar á
forseta sinum hvað sem þeim
kann að finnast um forystu-
hæfileika hans og víðsýni eða
skort á viðsýni og sá trúnaðar-
brestur sem myndaðist milli
þjóðarinnar og Hvíta hússins er
úr sögunni.
Ford er einlægur íhaldsmað-
ur sem hefur aldrei misst trúna
á þeirri stelnu að draga úr
ríkisútgjöldum, hamla gegn út-
þenslu velferðarríkisins og var-
ast efnahagskreppu eins og þá
sem Bretar eiga við að stríða
um þessar mundir og hann
rekur til þess sósialisma sem
þeir búa við. í kosningabarátt-
unni bar Carter honum á brýn
að hann skorti samúð með
þeim sem minna mættu sin og
hann gæti sætt sig við þrálátt
atvinnuleysi og bið á bata í
efnahagslífinu. En Ford hvikaði
aldrei frá þeirri sannfæringu
sinni að bezta leiðin til að draga
úr atvinnuleysi væri að draga
úr verðbólgunni og skera niður
rikisútgjöld á öllum sviðum
nema i varnarmálum. Ekkert
gat haggað þeirri trú hans að
mikil ríkisútgjöld væru undirrót
alls ills og að þjóðfélagið gæti
blómgazt ef ríkisvaldið léti
einkafrarrtakið i friði og leyfði
þvi að njóta sín.
Margir Bandaríkjamenn telja
Ford traustan sem bjarg, róleg-
an og óhaggandi á hverju sem
dynur — viðurkenna að vísu
að hann hafi orð fyrir að vera
klaufskur og tregur en telja það
ýkjur. Þeir telja að stefna hans
haldi þjóðinni á réttri leið og
styrki stofnanir lýðveldisins.
Aðrir telja hann veiklundaðan
og duglítinn forseta sem hafi
stjórnað með neitunarvaldi og
reynzt ófær um að tendra þann
neista sem sameinar mikil-
hæfan leiðtoga þjóðinni.