Morgunblaðið - 04.11.1976, Blaðsíða 22
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. NÖVEMBER 1976
Uppreisnin í Ungverjalandi 1956.
ur frelsisbaráttu Ungveria
lýsingu um að Ungverjaland hefði geng-
ið úr Varsjárbandalaginu. Var yfirlýsing
þessi send D :g Hammarskjöld þáverandi
framkvæmdastjóra Sameinuðu þjóð-
anna, og þar skorað á SÞ og stórveldi
heimsins að tryggja ævarandi hlutleysi
Ungverjalands.
Þrátt fyrir yfirlýsingar Sovétríkjanna
fór brátt að siga á ógæfuhliðina í Ung-
verjalandi. Fréttir tóku að berast um að
á sama tima og hersveitir Sovétríkjanna
héldu út úr Búdapest streymdu sovézkir
skriðdrekar og hermenn inn í landið frá
Sovétríkjunum. Þótt allt væri með kyrr-
um kjörum i Búdapest, rikti mikil
spenna í höfuðborginni fyrstu þrjá dag-
ana i nóvember. Sifellt bárust fréttir af
herflutningum Sovétríkjanna til lands-
ins, og brátt var svo komið að hundruð
sovézkra skriðdreka höfðu umkringt
borgina, en aðrar skriðdrekasveitir fóru
vestur eftir landinu. Mótmælti Nagy
þessari innrás við sendiherra Sovétríkj-
anna í Búdapest, og kvaðst hafa skýrt
málið fyrir SÞ og óskað eftir því að
Sameinuðu þjóðirnar létu það til sín
taka.
Það var aðfaranótt fjórða nóvember,
sem Maleter og Kovacs hófu viðræður
við sovézku herstjórnina utan við Búda-
pest. Stjórnvöld í Ungverjalandi biðu þá
enn fregna af viðbrögðum umheimsins. 1
birtingu 4. nóvember hófst svo árás so-
vézku hersveitanna, og klukkan átta um
morguninn, þremur timum eftir að sókn-
in hófst, stöðvuðust útvarpssendingar
eftir að leikinn hafði verið þjóðsöngur-
inn, og þulurinn hrópaði til allra, sem til
heyrðu: „Hjálpið Ungverjalandi...
hjálpið okkur. .. hjálpið okkur.“ En
hjáipin barst ekki, og örlög Ungverja-
lands voru ráðin.
Kadar
tekur vid
Á hádegi 4. nóvember skýrði Moskvu-
útvarpið frá því að mynduð hefði verið
ný ríkisstjórn „byltingarsinnaðra verka-
manna og bænda" í Ungverjalandi undir
forsæti J:nosar Kadars, og að hún hefði
leitað hjálpar Sovétrikjanna við að bæla
niður byltingarseggi, sem nytu verndar
ríkisstjórnar Nagys. Sagði Moskvuút-
varpið að sovézki herinn hefði þá þegar
bælt niður byltinguna, og að ríkisstjórn
Nagys hefði verið leyst upp. Ekki var þó
allri mótspyrnu lokið þótt Sovétríkin
hefðu sent 150 þúsund manna her og
hátt í fimm þúsund skriðdreka gegn
Ungverjum; auk um 2.000 herflugvéla.
En baráttan var vonlaus, og eftir sex
daga hetjulega vörn og niiklar mann-
fórnir var ungversku uppreisninni lokið.
Janos Kadar hafði haldið frá Búdapest
nokkru áður en sókn sovézku hersveit-
anna hófst, og hann hélt innreið sina í
höfuðborgina með sovézku sveitunum
sem nýr forsætisráðherra landsins undir
vernd innrásaraðilans. Eins og að líkum
lætur voru þeir ekki teknir neinum
vettlingatökum, sem að uppreisninni
stóðu, og er talið að Kadar hafi látið taka
um tvö þúsund manns af lífi og senda
ein 15 þúsund til fangelsisvistar.
1 fyrstu var Kadar litinn illum augum í
Ungverjalandí, og litu landar hans hann
sem landráðamann vegna tengslanna við
Sovétríkin. Honum var það hins vegar
ljóst að eldar brunnu undir niðri, og að
nauðsynlegt váeri að verða að einhverju
leyti við kröfum þjóðarinnar um aukið
frelsi. Eftir fyrstu viðbrögðin gegn þeim,
sem að uppreisninni stóðu, beindi Kadar
því stjórnarstörfunum að því að bæta
lifskjörin og reyna að græða sárin. Þótt
örin sjáist enn er þó svo komið í dag að í
fáum ríkjum Austur-Evrópu eru lifs-
kjörin betri, og þar er nú meiri áherzla
lögð á að ala með þjóðinni föðurlandsást
en Marxisma, auk þess sem þúsundir
Ungverja fá nú að ferðast til vestrænna
ríkja árlega. Má því segja að fórn ung-
versku þjóðarinnar hafi ekki verið alveg
til einskis.
Örlög Nagys
og Maleter
TVEIR af þekktustu framámönnum
ungversku uppreisnarinnar voru þeir
Imre Nagy forsætisráðherra og Pal
Maleter hershöfðingi, sem varð fyrstur
yfirmanna ungverska hersins til að
ganga ( lið með uppreisnarmönnum.
Þegar innrás Rússa I Búdapest hófst 4.
nóvember 1956 var Maleter staddur I
aðalstöðvum hersins utan við Búdapest
þeirra erinda að reyna að semja um
brottflutning sovézka innrásarhersins,
og var sá fundur haldinn samkvæmt
ósk sovézkra yfirvalda. A fundinum
var Maleter handtekinn, og lftið frétt-
ist af honum fyrr en rúmu hálfu öðru
ári sfðar.
Imre Nagy forsætisráðherra var I
höfuðborginni þegar innrásin hófst.
Þegar séð var hvert stefndi leitaði
Nagy hælis f sendiráði Júgóslavfu, og
dvaldist þar um skeið. Eftir að Janos
Kadar hafði tryggt sig f sessi f embætti
forsætisráðherra hófust svo viðræður
um heimild fyrir Nagy til að fara úr
landi, og fór svo að Kadar veitti
heimildina, og hét þvf jafnframt að
Nagy fengi að fara óáreittur. Ekki var
það loforð efnt, þvf strax og Nagy yfir-
gaf sendiráðið fyrirskipuðu sovézku
yfirvöidin f Ungverjalandi handtöku
hans, og var hann, ásamt nokkrum
fyigismönnum sfnum, sendur f útlegð
til Rúmenfu. Þaðan fréttist ekkert af
honum næsta háifa annað árið.
Það næsta sem gerist f málum þess-
Pal Maleter Imre Nagy
ara tveggja framámanna uppreisnar-
innar er að útvarpið f Búdapest birti
tilkynningu frá yfirvöldunum 17. júnf
1958. Þar segir að Imre Nagy, Pal
Maleter og tveir aðrir uppreisnarleið-
togar hafi verið dæmdir til dauða og
Ifflátnir, og fimm aðrir leiðtogar
dæmdir til langra vista f fangeisum.
Nokkrum dögum sfðar héit saksóknar-
inn f Búdapest fund með fréttamönn-
um þar f borg til að ræða aftökurnar.
Sagði hann að réttarhöldin hafi staðið f
12 daga. Fóru þau fram fyrir luktum
dyrum, öryggis vegna, að sögn sak-
sóknarans, þvf ella hefðu Vesturveldin
getað spillt málunum. Ekki var frá þvf
skýrt hvenær réttarhöldin og aftökurn-
ar fóru fram, né hverjir voru dómarar,
sækjendur og verjendur.
Vélbyssuskyttur f húsasundi.
Ungverskir hermenn f liði uppreisnarmanna.
21