Morgunblaðið - 04.11.1976, Blaðsíða 24
Uppreisnin i Ungverjalandi 1956.
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. NÖVEMBER 1976
23
Ólafi Thors orðið. Til hægri er Jóhann Hafstein, sitjandi Magnús Jónsson
frá Mel og til vinstri Ólafur Thors.
„Einar Olgeirsson
fremur fáheyrt of-
beldi á Alþingi”
ÞANNIG er baksíðufyrirsogn Morgunblaðsins þann 6. nóvember, 1 956.
Á fundi í Alþingi þann 5. nóvember gerði Ólafur Thors, þáverandi
formaður Sjálfstæðisflokksins, Itrekaðar tilraunir til að kveða sér hljóðs.
En forseti neðri deildar las skýrslu um útbýtt þingskjöl og sleit siðan fundi
án þess að veita Ólafi Thors orðið.
Reis þá Ólafur úr sæti sinu og steig í sæti forseta og mælti: ,,Ég
mótmæli eindregið því ofbeldi, sem ég hef verið beittur. Eins og allir
viðstaddir þingmenn heyrðu, kvaddi ég mér hljóðs hvað eftir annað. En
forsetinn, komúnistinn Einar Olgeirsson, sýndi það gerræði að varna mér
máls, sem ég átti þó skýlausa kröfu til, en sleit í þess stað fundi! "
Ólafur Thors sagði siðan að það hefði fyrir sér vakað að mælast til þess
að fundir yrðu felldir niður I Alþingi þennan dag vegna harmleiksins I
Ungverjalandi.
Að ræðu Ólafs lokinni risu þingmenn úr sætum sinum til að lýsa
vanþóknun sinni á aðgerðum Einars Olgeirssonar og i sölum Alþingis
heyrðist þennan dag hrópað: Niður með ofbeldið!
Þréttán þingmenn Sjálfstæðisflokksins i neðri deild, ákváðu siðan að
mæta ekki á fund deildarinnar þennan sama dag, ef Einar Olgeirsson yrði
þar forseti.
Uppnám varð er gestir komu út að móttöku lokinni. Hér er Brynjólfur
Bjarnason í lögreglufylgd á leið út.
„Höfdingjar heim-
sækja rússneska
sendiráðið”
Þessi fyrirsögn birtist yfir mynd i
Mbl. af þeim félögum Lúðvik
Jósepssyni, Einari Olgeirssyni og
Magnúsi Kjartanssyni, er þeir
voru á leið inn í rússneska sendi
ráðsbústaðinn þann 7. nóvember.
Ennfremur skýrir blaðið frá þvi að
dregið hafi til tíðinda við
rússneska sendiráðið þann 7.
nóvember.
Hópur manna undir forystu
stúdenta, að þvi er virtist kom
þangað með ungverskan fána með
sorgarbandi og spjöld, sem á var
letrað „Lifi frjálst Ungverjaland"
og „Burt með böðla Ungverja-
lands".
Um hádegisbil þann 7. nóv.
fréttist, að erlendir sendimenn
myndu ekki heimsækja rússneska
sendiráðið og enginn færi frá
íslenzku rikisstjórninni nema
utanrikisráðherra.
„Það var laust eftir kl. 5," segir
Morgunblaðið, „að menn tóku að
safnast saman við hliðið á sendi
ráðinu. Þegar veizlugestir komu
að sendiráðsbústaðnum, tók
mannfjöldinn að láta í Ijós andúð
sina með hrópum og köllum, um
leið og þeir hurfu inn um dyr
sendiráðsins. Hrópað var „Niður
með böðlana" og „Niður með
Rússland."
Meðal gesta voru Lúðvík
Jósepsson Einar Olgeirsson,
Magnús Kjartansson, Þórbergur
Þórðarson og Halldór Laxness.
Tuttugu manna lögreglulið var á
varðbergi við sendiráðið. Fáni
þess var skorinn niður. Er gestir
sendiráðsins komu út á götuna, að
móttöku lokinni, var aðsúgur
gerður að þeim, svo harður, að
lögreglan varð að brjóta leið um
mannþröngina. Dundu á þeim
skammaryrðin, svo sem
kvislingar, kommaagentar,
stallnistar og böðlavinir. Er fullyrt
að eggjum og rotnum tómötum
hafi verið kastað I Einar Olgeirs-
son.
„Mannþröngin leystist upp
laust eftir kl. 8," segir Morgun-
blaðið. „Menn ræddu um það að
aldrei hefðu kommúnistar orðið
varir við jafn almenna fyrir-
litningu."
Starfsmenn enska franska og
bandariska sendiráðsins tilkynntu
fjarveru á byltingarafmæli Rússa.
Að sögn Mbl. er haft eftir brezkum
sendiráðsmönnum, að þeim
fyndist ótilhlýðilegt að dansa á
meðan iarðarför stæði vfir.
Lúðvik Jósepsson, Einar Olgeirs-
son, brosandi, og Magnps
Kjartansson ganga til veizluhaKda i
rússneska sendiráðinu.
Mest hissa á því hvað
fólkið stóð þarna lengi
- sagði Magnús 0
— ANDRtJMSLOFTIO á þessum
ttma var mjög á annan veg en ég
hef þekkt fyrr eða sfðar sagði
Magnús Oskarsson þegar Morgun-
blaðið bað hann að lýsa ( stuttu
máli atburðunum við sendiráðið.
— Þetta var eins konar áfall,
eitthvað sem menn höfðu alls
ekki átt von á. Menn lifðu ( þeirri
trú,,að Rússar, sem verið höfðu
bandamenn vestrænna rfkja (
strfðinu gætu ekki framið slfka
glæpi.
— En af þessum atburðum í
Ungverjalandi bárust miklar og
nákvæmar fréttir og hvert manns-
barn vissi um þær og hvað var að
gerast þar. Þetta stóð yfir f langan
tfma og þessar nákvæmu fréttir
urðu til þess að góð vitneskja var
fyrir hendi um þetta blóðbað sem
þarna fór fram. Viðbrögðin hér
voru þau að menn vildu gera eitt-
hvað og það magnaðist smám sam-
an upp í fólki.
Um aðdraganda atburðanna við
Túngötu er lítið að segja annað en
það að um hádegi 7. nóv. hringir í
mig skólabróðir minn og spyr
hvort ég sé með í þvf að koma að
rússneska sendiráðinu eftir kaff-
ið og mótmæla. Það varð úr að við
gerðum spjald og á það var letrað
Burt með böðla Ungverjalands.
Þegar við komum að sendiráðinu
var gatan mannlaus, að undan-
skildu þvf að Helgi Hallvarðsson
stóð við hlið sendiráðsgarðsins
með ungverska fánann og með
sorgarbandi. Astæða þess að hann
var þarna einn var sú að við nokk-
ir félagar hans vorum að ljúka við
gerð spjaldsins enda allt á síðustu
stundu. En það sem mér er minn-
isstæðast f sambandi við þetta
spjald okkar er það hversu þungt
það var, þetta var sett saman úr
þykkum borðum og þungum.
Vid hlið rússneska sendiráðsins. Lögreglan
er beðin að greiða gestunum leið inn í sendi-
ráðið. Til hægri á myndinni er Magnús
óskarsson og spjaldið þunga sem hann minn-
ist á. Fáni Ungverjalands sést þar einnig.
Við stóðum sem sagt þarna sitt
hvoru megin við hliðið og þá ger-
ist þetta undarlega að á um það
bil hálfri klukkustund fyllist
þarna allt af fólki. Og það sem
mér er ógleymanlegast og lfka
óskiljanlegt er að þarna var um
alls konar fólk að ræða, það voru
verkamenn í sínum vinnugöllum
og það voru stúdentar og þarna
voru Ifka margir þekktir menn í
þjóðfélaginu, ungt fólk og fullprð-
ið, sennilega meira af því full-
orðna. Þetta gerist á undarlega
skömmum tfma.
Andrúmsloftið þessa daga var
einhvers konar sambland af
hryggð og reiði og það var í
mörgum eins konar sársauki sem
ekki er gott að útskýra. Frá
mínum bæjardyrum séð áttu þess-
ar aðgerðir að fara friðsamlega
fram. Meirihluti mannfjöldans
var líka rólegur allan þennan
tíma. En ég held að það sé öruggt
að það sem hleypti illu blóði f
nokkra, sem þarna voru, var það,
að þarna komu nokkrir þekktir
menn, leiðtogar kommúnista, sem
eru enn í dag þar fremstir f
flokki, og þeir sóttu fast að
komast inn í afmælisdrykkjuna.
Þetta varð til þess að margir urðu
reiðir og upphófust einhverjar
stimpingar og hróp og köll. Það
gerðist einnig þegar þeir sem
voru inni í sbndiráðinu gægðust
út um gluggana, að steinum var
kastað að húsinu. Þá má nefna að
eins konar hrópkór var þarna og
kallaði Lifi frjálst Ungverjaland
og Burt með böðlana.
Ég held því fram að ef einhver
ákveðin stjórn hefði verið á þess-
um hópi þá hefði verið hægt að
gera ýmislegt en ég vil taka skýrt
fram að það sem æsti suma upp
voru þessar gestakomur Is-
lendinganna í sendiráðið og
ögranir þeirra er þeir skáluðu úti
f gluggum og tröppum Menn
æstust líka aftur þegar gestirnir
fóu að tfnast út eftir samkvæmið
og þá upphófust enn stimpingar.
Þegar ég fór að rifja upp
þennan atburð eftir á man ég að
ég hafði haldið á þessu þunga
spjaldi í nærri því tvo tíma og
alveg án þess að finna nokkuð
fyrir þvi, mér var þannig innan-
brjósts að ég tók ekkert eftir því.
Þess má einnig geta að ég var
undrandi á þvf hvað fólkið hélt
lengi út að standa þarna því það
var ausandi rigning og leiðinda-
veður.
Urdu ad beygja sig undir
fána Ungverjalands til
að komast inn í sendiráðið
— sagði Helgi Hallvarðsson
HINN 7. nóvember, á afmæli
rússnesku byltingarinnar, voru
aðgerðir við rússneska sendiráðið
við Túngötu. Dreif þar að fjölda
manna, sem stóðu fyrir utan
bygginguna og báru sumir spjöld,
sem á voru letruð mótmælaorð.
Mbl. hafði samband við tvo þeirra
er þátt tóku f þessum aðgerðum,
þá Helga Ilallvarðsson skipherra
og Magnús Oskarsson hæsta-
réttarlögmann. Fer frásögn Helga
hér á eftir:
— Það má segja að atburðirnir
sem áttu sér stað í Ungverjalandi
þegar ungverskur almenningur
ætlaði að komast undan oki
rússnesks einræðis hafi vakið
mikla athygli hér, sérstaklega
meðal lýðræðissinnaðra borgara.
Þær hörmungar sem gerðust eftir
að uppreisnin hófst, þegar
rússneskir hermenn voru sendir
gráir fyrir járnum til að bæla
niður þessa frelsisbaráttu, vöktu
því reiði og sorg f brjóstum þeirra
Islendinga sem lýðræði aðhyllt-
ust.
Einmitt rétt eftir að mótspyrna
lýðræðisins hafði verið brotin á
bak aftur ætlaði rússneska sendi-
ráðið að halda upp á 40 ára
afmæli byltingarinnar og fannst
okkur, nokkrum ungum lýðræðis-
sinnum, tilvalið tækifæri til að
minna á einhvern hátt bæði þá
rússnesku sendiráðsstarfsmenn
og þá Islendinga, sem ætluðu að
heimsækja þá á þeim degi, á það
að nú væru þeir að halda upp á
sams konar tilefni og þeir væru
nýbúnir að brjóta niður hjá
ungversku þjóðinni.
Á þessum afmælisdegi varð ég
mér úti um ungverska fánann hjá
formanni stúdentaráðs og um
Helgi Hallvarðsson
hálftíma áður en móttakan i
sendiráðinu átt að hefjast tók ég
mér stöðu við hlið þess við Tún-
götuna. Það var hvasst og ausandi
rigning, svo fljótt varð allt gegn-
blautt, fáninn og ég og aðrir sem
þarna komu. En það dreif fljótt að
margmenni sem vildi taka þátt í
þessari mótmælaaðgerð og urðu
þeir sem vildu komast inn í
rússneska sendiráðið að ryðjast
gegnum þröngina, auk þess sem
þeir urðu að beygja sig undir ung-
verska fánann því ég hélt honum
f þannig stöðu.
Þó að ég teldi þetta alvarlega
stund var þvf ekki að neita að
margt spaugilegt gerðist á þessum
tfma. Tók ég t.d. eftir því að í
hvert skipti sem gestur hringdi
dyrabjöllu sendiráðsins og hurðin
var opnuð, að innan dyra stóðu
fílefldir karlmenn með varðhund
sér við hlið. Einnig minnist ég
konunnar sem tróð sér gegnum
þvöguna og hafði ekki við að lýsa
yfir fylgi sfnu við okkur og hæla
okkur á hvert reipi. En þegar hún
var komin að hliðinu stökk hún
innfyrir og skellti þvf á eftir sér
og breytti þá um tón. Sendi hún
okkur alls konar óþverraorð og
þetta gerði hún einungis til að
komast á einfaldan hátt gegnum
þvöguna.
Einnig er að minnast myndar-
innar frægu sem Ólafur K
Magnússon tók af einhverjum
sem var að gretta sig framan í
okkur.
I þessa veizlu Rússanna komu
nokkrir helztu framámenn komm-
únista hér á landi og einstaka
sakleysingi slæddist þarna með.
Þetta voru ekki skipulagðar að-
gerðir, sagði Helgi, nema að við
höfðum nokkrir samráð um að
koma þarna og vera með spjöld og
fánann, og þarna áttu að fara
fram friðsamlegar aðgerðir.
Nokkrir þeirra sem þarna komu
reyndu að æsa til óspekta en
fengu engan hljómgrunn. Við
stóðum þarna meðan veizlan fór
fram og að henni lokinni fór hver
til síns heima. Nú, ég veit ekki
betur en að lögreglan hafi haft
fulla stjórn á því sem þarna gerð-
ist og hún var líka fjölmenn og
það er alger misskilningur sem
kemur fram í frásögn Þjóðviljans
frá þessum atburði að það hafi
verið Sjálfstæðasflokkurinn sem
skipulagði þetta, menn bara komu
þarna og þar voru líka þekktir
borgarar sem voru þarna rétt eins
og aðrir til að fylgjast með.
Ég er viss um að þessar aðgerð-
ir hafi fælt ýmsa aðra frá þvi að
heimsækja sendiráðið þennan
dag og þá má segja að tilgangi
aðgerðanna hafi verið náð, sagði
Helgi Hallvarðsson að lokum.