Morgunblaðið - 05.07.1979, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. JÚLÍ1979 37

| Jón Þ. Árnason: Lífríkiog lífshættir XXXVII |
Það er mannfyrirlitning að telja fólki trú um, að
bjálfabjartsýni dugi til að yfirstíga erfiðleika, sem
þegar eru orðnir þrúgandi.
Á yfirstandandi öld gífuryrða
og lýsingarorða í hástigi er
mönnum gjarnt að rita og ræða
um þáttaskil, um tímamótaat-
burði, um aldahvörf í sögunni,
um upphaf nýrrar vegferðar.
Oftast eru upphrópanir af þessu
tagi frumhlaup ein eða palla-
dómar, því að samtíðin hefir
sjaldnast skilyrði til að úr-
skurða, hvort eða hvaða þættir
hafinnar þróunar muni í raun
hafa söguleg eða byltingarkennd
áhrif. Það mun aðeins reynast á
færi arftakanna svo að viðhlít-
andi verði. Þó ber ekki fyrir að
synja, að stöku aðalsmönnum
andans er undarlega oft gefið að
sjá rás viðburða fyrir eða skynja
samhengi fortíðar, nútíðar og
framtíðar. Sem dæmi læt ég
nægja að nefna Tactius, Carlyle,
Nietzsche, Spengler og Toynbee.
Þrátt fyrir að spellvirkjar og
sprellimenn úr sundurleitustu
sauðahúsum (Marx, Freud,
Chaplin, Kahn, Popper) hafi átt
með fádæmum greiða leið í
hjörtu og hugi núlifandi kyn-
slóða, hafa fæstir átt auðvelt
með að slæva skilningarvit sín
til þeirrar hlítar, þó að mikill
vilji hafi staðið til, að ríkjandi
og sífellt ískyggilegri heims-
þrengingar hafi látið þá
ósnortna með öllu. Enda engin
von: margsinnis dag hvern rekur
úrhelli dembu í óstöðvandi
fréttaflaumi blaða, tímarita, út-
varps og sjónvarps um peninga-
vandræði og gengissveiflur,
verðbólgu og atvinnuleysi, óeirð-
ir og glæpaverk, hungur og
hráefnaskort.
Ekki sízt orkuskort! Orku-
skort, sem þykir ægilegastur af
þeim sökum alveg sérstaklega,
að hann hefir hækkað benzín-
verð í för með sér eiginlega alls
staðar nema í móðurlandi
frjálsrar verðmyndunar, Banda-
ríkjunum. Þar heldur ríkisvaldið
benzínverðinu undir sannvirði
með ströngum verðlagshöftum
og má ekki heyra annað nefnt.
Alveg eins og spánýtt efnahags-
lögmál, sem segði að vöruverð
ákvarði hráefnamagn, hefði
skyndilega orðið allsráðandi.
Af bonzínvígstöðvunum i Kaliforníu
Olíulaus eru vestur-
lönd ósjálfbjarga
Ramakvein Skræfur vinna 2,5% handa
bilasjiíklinga engin stríð Bandaríkjaher
Orkuskortur er ekki
aðeins óþægilegur
Nú hvarflar ekki að mér að
gera lítið úr þeim óþægindum, er
benzínleysi veldur í framleiðslu,
viðskiptum og annarri nauðsyn-
legri atvinnustarfsemi, og ekki
heldur þeim sárgrætilegu sálar-
hörmum, sem það hlýtur að
leggja á bíldýrkendur almennt.
Yfir þeim vofir óneitanlega sá
voði að neyðast kannski innan
tíðar til að Ieggja á sig 4—8
mínútna píslragöngu frá rúm-
stokk á biðstöð strætisvagns,
sporvagns eða járnbrautarlestar
og þaðan aðra eins á vinnustað,
eða jafnvel að þurfa að fjárfesta
í dýru reiðhjóli.
En orkuskortur er því miður
miklu örlaga þyngri. Hann þýðir
ekki aðeins óþægindi og truflan-
ir í framleiðslu og viðskiptum.
Orkuskortur þýðir myrkur og
kulda, þorsta og hungur, stöðnun
og hnignun og endalok þess
menningarlífs, sem Vestur-
landafólk hefir skapað, þróað og
notið í meira en 100 ár.
Orkuskortur getur m.a.s. þýtt
þrældóm og dauða Vesturlanda-
búa yfirleitt. Ekki bætir hætis-
hót úr skák, að hann er að mestu
sjálfskaparvíti, enda eru sjálf-
skaparvíti venjulega ekki annað
en einkunn hugsunarleysis.
Þegar olíuíurstum
þóknast.
slokkna Ijós Evrópu
I síðasta lagi miðvikudaginn
17. október 1973 hefði leiðtogum
vestrænna iðnaðarríkja átt að
verða vorkunnarlaust að gera
sér a.m.k. tvennt ljóst. I 1. lagi,
að hráefnaforði jarðar er tak-
markaður, og í 2. lagi, að tak-
markaður hráefnaforði knýr til
afturhvarfs frá eyðsluvaxtarbú-
skap.
Það gerðist nefnilega nefndan
dag, sem reyndar hlaut fyrr eða
síðar að leiða af drottnunaróbeit
vestrænna leiðtoga, er virðast
hafa haldið, að mannþekkjarinn
og stjórnspekingurinn Machia-
velli hafi farið með flimt, þegar
hann kenndi í höfuðritverki
sínu, „Discorsi sopra la prima
decade di Tito Livio“, að stjórn-
mál snúast eingöngu um völd og
handhöfn þeirra, og að ákjósan-
legra sé að skipa fyrir en hlýða
eða semja og hjala. Arabaríki, 11
að tölu ákváðu í Kuweit að nota
samanrændar eignir Vestur-
landa til að þvinga þau til
undanhalds og uppgjafar. Þau
ákváðu að minnka hráolíufram-
leiðslu sína um 5% fyrir lok
mánaðarins og síðan 5% mánað-
arlega unz hálstökin bæru til-
ætlaðan árangur.
Reyndar náðu Arabaríkin ekki
stjórnmálamarkmiðum sínum
þá þegar að fullu. Hins vegar
tókst þeim að fjórfalda hráolíu-
verð veturinn 1973/1974. Með því
sýndu þau Vesturlandabúum svo
að ekki varð misskilið, hverjir
réðu hvenær og hvort ljós lýstu
híbýli Evrópumanna og verk-
smiðjur Bandaríkjamanna
fengjust starfræktar með eðli-
legum afköstum.
Um 5 ár liðu frá því að fyrsta
orkukreppan skók heiminn og
þangað til gamalmenni, sem
nálega enginn vissi að væri til,
varð þess valdandi, að olíufram-
leiðsla stöðvaðist mánuðum
saman í Iran, næstmesta olíu-
framleiðslulandi heims. Og
iðnaðarríki Vesturlanda standa
andspænis orðnum atburðum
jafn máttvana og úrræðalaus og
áður.
Á Vesturlöndum hafði enginn
lært neitt á hálfum áratug og
valdvís ríkisstjórn fyrirfinnst
þar ekki fremur en vitglóra
undir hattstæði verkalýðsrek-
enda. Þó ber þess að geta, að týrt
hefir á skari. Sumir Bandaríkja-
menn, ekki ómerkir, hafa gefið í
skyn, að olíuskortur í Bandaríkj-
unum kynni að neyða þá út í
„hindrunarstríð". Á þaö drap-
þáverandi utanríkisráðherra,
.Henry Kissinger, opinskátt í
ræðu sinni í Washington hinn 2.
janúar 1975, og núverandi orku-
málaráðherra, James Schlesing-
er, þáverandi hermálaráðherra,
lýsti yfir, ekki síður skorinort,
hinn 18. maí sama ár: „Ég held,
að við yrðum ekki jafn umburð-
arlyndir og síðast, ef nýtt olíu-
sölubann skylli á.“
Ummæli í svipuðum dúr úr
sömu átt hafa heyrzt undanfarið
og þó að þau beri ekki vott um
sérlega stjórnvizku, þá staðfesta
þau ótvírætt, að stríð eða friður í
heiminum getur oltið á lausn
bandaríska orkuvandamálsins
— og þar með tilvera Evrópu,
því að jafn satt og það er, að
Bandaríkin þurfa nú að flytja
inn um 40% af olíu þeirri, sem
þau eyða, og bráðlega nálægt
50%, þá eru flest Evrópuríki nær
algerlega háð erlendum fram-
leiðendum. Tilvitnuð ummæli,
þótt fásinna séu af fleiri en 1
ástæðu, eru ennfremur vottur
um, hversu tæpt er að heljar-
þröm, sem „velferðarríki"
Evrópu hafa arkað fram á í slóð
Bandaríkjanna undir kjörorðinu:
„Hagvöxtur (5—7% p.a.) og vel-
ferð umfram allt!“
Álitsgerðir og útreikningar
sérfræðinga vegna óumflýjan-
legrar orkukreppu hafa ekki gert
neina stoð. Almenningur hvorki
trúir né skilur — og ráðherrar
og þingmenn kinka bara kolli.
Verð húsahitunarolíu hækkaði
á orkumarkaði auðhringa í Rott-
erdam um 125% frá miðsumri í
fyrra til febrúarbyrjunar í ár, og
benzín um 117%. Sparnaði anzar
enginn, og ekkert hefir frétzt um
verðlækkanir síðan. Þvert á
móti, allt bendir til stígandi
verðs, og ástæðurnar eru síður
en svo dularfullar.
Þar sem því er nú einu sinni
þannig varið, að hráolía er sá
náttúruaflgjafi, sem helmingur
allrar orkuframleiðslu heimsins
er reistur á, og þar sem hráolía
stendur undir 55% allrar orku-
framleiðslu EBE-landa að með-
altali, og 53% í Vestur-Þýzka-
landi, 87%.* í Danmörku, röskum
70% í Ítalíu og 64% í Frakk-
landi, er spurningin ekki, hvort
orkuskortur verði, heldur hvort
hráolíuskortur verði, eða hvort
hráolíuöflun Evrópu sé nægilega
örugg. Svörin við báðum spurn-
ingunum eru skýrt og skorinort:
Nei! Þau eru m.a.s. svo ótvíræð,
að skorturinn bitnar ekki fyrst á
niðjum Evrópumanna, heldur á
þeim sjálfum strax! — sem
naumast getur talizt óréttlátt,
því að sök ber að bíta sekan.
Bíllinn. bfllinn
iiber alles!
í hagspá bandaríska orku-
málaráðuneytisins um hráolíu-
þarfir heimsins, sem birt var
hinn 21. marz f. á, er talið víst,
að á árunum 1981 eða 1982 muni
eftirspurn fara fram úr fram-
boði, og að árið 1985 muni
framleiðslan verða tilfinnanlega
minni en þarfir, og mismunur-
inn nema („að bjartsýnustu
manna yfirsýn") allt að 1.000.000
t daglega eða 365.000.000 t það
ár. „En“, sagði Schlesinger orku-
málaráðherra öldungadeild
Bandaríkjaþings, þegar hann
gerði grein fyrir málinu, „þessi
munur verður þó því aðeins ekki
meiri að því tilskildu, að önnur
ríki en OPEC-ríkin framleiði
1.250.000.000 tonn, eigin olíu-
framleiðsla Vestur-Evrópulanda
t.d. þrefaldist, og OPEC-ríkin
auki framleiðslu sína um minnst
300.000.000 tonn.“ Og enn mælti
hann við sama tækifæri, án þess
að taka of djúpt í árinni: „Orku-
vandamál heimsins eru að miklu
leyti sök Bandaríkjanna. Þar af
leiðir, að lausnin er að miklu
leyti undir Bandaríkjunum kom-
in.“
En enginn, sem þekkir „The
American way og life“ að ráði
lætur sér til hugar koma, að
Bandaríkjamenn hafi vilja eða
getu til að hafa jákvæð áhrif á
olíuvandamálin á nokkurn hátt.
I Bandaríkjunum bruna um
154.000.000 bíla, þar af rösklega
100.000.000 einkabílar, um stræti
og vegi dags daglega, þar fjölg-
aði bíladýrkendum um
20.000.000 og bílum um
24.000.000 á árunum 1973—1978;
bara í Kaliforníu, þar sem nú er
hafið mannfall í baráttunni um
benzíndropann, dældu benzín-
salar ríflega 10% meira á
15.000.000 skráða bíla á 1. fjórð
ungi ársins 1979 en árið áður.
Og hinn 19. maí sl. tilkynnti
hermálaráðuneytið í Washingt-
on, að sig skorti eldsneyti á
skriðdreka, flugvélar og herskip,
það myndi neyðast til að draga
úr notkuninni um 10%, Sérstak-
lega kvað það sig skorta diesel-
olíur handa flotanum og kerosin
handa flugvélunum.
Þetta er þeim mun athyglis-
verðara, því oftar sem í huga er
haft, að bandaríski herinn hefir
ekki fengið nema 2,5% af öllu
eldsneyti, sem brælt er upp í því
ríki, sem hefir tekið að sér að
verja vestræna menningu.
Sú spurning hlýtur m.a. af
þessum sökum að gerast óþægi
lega áleitin, hvort bandarísk
bíllinn muni ekki reynast, þegai
öllu er á botninn hvolft, skæðast
vopn GULAGmanna í sókninni
gegn frjálsræðisheiminum.