Morgunblaðið - 05.07.1979, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. JÚLÍ 1979
Og sjá, það var
harla gott
Einhverja eftirþanka virðist
Guðvin Gunnlaugsson hafa haft af
frumhlaupi sínu í Vísi rétt fyrir
síðastliðin jól. En svo vill honum
það happ til, að Asdís Erlings-
dóttir skrifar hlýlegt orð um grein
hans, og þá þurfti ekki framar
vitnanna við. „Sjá, það var harla
gott“.
Þó telur Ásdís, að grein G.G.
hefði ekki átt að birtast fyrr en
„eftir Friðarhátíðina", og er það
skiljanlegt. Og óneitanlega hefði
það verið kristilegra, í nánd hinn-
ar helgu hátíðar, að segja heldur
eitthvað fallegt og mannbætandi
en að hreyta ónotum í kennilýð
landsins. Betra er að kveikja lítið
ljós en að fárast yfir myrkrinu. Og
Guðvini, sem góðum og guðelsk-
andi manni, hefði farið betur að
taka fyrri kostinn.
Þessi athugasemd Ásdísar sýn-
ir, að hún er friðelskandi kona. Og
vona ég, að hvorki Lúsífer né hans
„ólmu vargar" mæði hana nokkru
sinni, þó að þeir kumpánar hrelli
G.G. miskunnarlaust, eftir því
sem hún gefur í skyn.
Guðvin og Biblían
Hér hefði G. G. átt að láta
staðar numið, svo að ekki sannað-
ist á honum, „að hið síðara þess
manns verði verra en hið fyrra".
En í þess stað skrifar hann langt
mál í Mbl. 22. marz s.l. þar sem
ægir saman þekkingarleysi,
misskilningi og rangfærslum á
orðum mínum. Get ég ekki látið
hjá líða að leiðrétta þetta. Ekki þó
til þess að koma einhverri skímu
inn í hugskot viðmælanda míns,
því að það er trúlega vonlaust
verk, heldur vegna annarra, sem
ef til vill hafa nennt að fylgjast
með orðaskiptum okkar.
Ekki ætla ég að eltast við alla
eftirprentun Biblíunnar í grein
G.G. Það vita allir, sem eitthvað
vita, að með orðum hennar er
hægt að „sanna" eða „afsanna"
alla hluti á milli himins og jarðar,
sé frjálslega með þau farið og þau
rifin úr samhengi. Ekki segi ég
beinlínis, að G.G. lesi Biblíuna
afturábak, en undarlega margt
horfir þó öfugt við honum í þeirri
helgu bók.
Að ég hafi sagt það „ekkert
annað en tímaskekkju að tala um
að Biblían væri frá Gúði sjálfum
komin“, er ekki rétt. En hitt sagði
ég tímaskekkju, að trúa á bók-
stafsinnblástur hennar og óskeik-
ulleika í öllum greinum. Hver sem
vill getur sannfært sig um það,
hvort það er „gróf fölsun" að
segja, að Jesús hafi ekki talið orð
Ritningarinnar óhagganleg eða
óskeikul. Nægir þar að benda á
orð hans í Fjallræðunni, þó að
fleira komi til.
Þá vil ég staðhæfa, að þetta sem
G.G. kallar „að neita sannleika
Biblíunnar", sé allt annað en það,
að neita skilningi G.G. á sannleika
hennar. En þetta tvennt leggur
hann að jöfnu: Sannleikann, og
skilning sinn á sannleikanum. Og
svo segir hann, að allir, „sem
halda sig við kenningar Biblíunn-
ar“ muni vera sér sammála. Og í
niðurlagsorðum greinar sinnar
segir hann: „Ég vildi láta kenning-
ar Biblíunnar koma sem bezt í ljós
í þessum málum". Það er ekki
lítillætinu fyrir að fara. Hann
telur sinn skilning hinn eina rétta!
Þó er það staðreynd, að margir
lærðustu og virtustu biblíuskýr-
endur heims eru G.G. algerlega
ósammáia um fiest þau atriði, sem
hann leggur áherzlu á.
Biblían er að mörgu leyti vanda-
söm bók við að fást. Margt er þar
að sönnu auðskilið, svo sem kjarn-
inn í boðskap Jesú. En Biblían er
rituð á svo ólíkum tímum þeim,
sem við þekkjum, og svo fjölmargt
sagt þar á líkingamáli og í tilefni
viðburða, sem við lítið þekkjum
til, að margt verður torráðið þess
vegr.a, Það þarf mjög staðgóða
þekkingu á þeim jarðvegi, sem
Biblian er vaxin úr, til þess að
ha‘gt sé að skilja rétt margt það,
sem hún hefir inni að halda.
Það er eftirtektarvert, að G.G.
„vildi láta kenningar Biblíunnar
koma sem bezt frarn". Hvers
vegna vill hann ekki, sem krist-
inn maður, heldur halda sig við
kenningar Krists? En margt í
Biblíunni er óneitanlega í algerri
mótsögn við anda hans og kenn-
ingu.
Þá þykist G.G. trúa því, að
„Ritningin geti ekki raskazt“. Þó
er hann logandi hræddur við alla
bihlíugagnrýni og heldur sýni-
lega að hún fari öll úr reipunum,
sé við einhverju hróflað. Spjöldin
verði bara eftir. segir hann.
Lúter og Biblian
Ég minntist á Lúter í fyrri grein
minni, en hefi nú fengið grun um,
að G.G. sé ekkert gefið um mann-
inn þann. Og gæti orsökin verið
sú, hve afstaða þeirra til Biblíunn-
ar er gjörólík.
I hirðisbréfi sínu: Ljós yfir land,
tekur herra biskupinn, Sigurbjörn
Einarsson, fyrir afstöðu Lúters til
Biblíunnar. Segir hann Lúter að
sönnu hafa verið biblíufastan, en
þó hafi hann getað verið óhlífinn í
biblíugagnrýni sinni, ef því var að
Sr. Bjartmar
Kristjánsson:
skipta. Og ekki hafi hann heldur
álitið, að allt sé jafnbrýnt og
mikilvægt, sem geymist innan
spjalda hennar. Ennfremur segir
biskupinn. „Lúter hefir örugga
fótfestu í túlkun Biblíunnar,
ákveðið áttamið. Þess vegna getur
hann með fullkomnu jafnaðargeði
bent á ranghermi og missagnir í
báðum testamentunum. Slíkum
athugasemdum gefur hann svo
lítinn gaum, að þær eru bersýni-
lega sjálfsagðar í hans augum.
Biblían glatar engu af tign sinni
og áhrifavaldi, þótt hún beri
fingraför mannlegra takmark-
ana“. Og enn segir hr. biskupinn.
„Áhrifavald Ritningarinnar
byggist ekki á neinum ytri rök-
um fyrir guðdómlegum óskeikul-
leika hennar, heldur aðeins á
íhúandi mætti orðsins sjálfs“.
(Allar lbr. B.K.).
Skotheldir
virkismúrar
I áðurnefndu hirðisbréfi bisk-
upsins er kafli, sem nefnist: Bibl-
ían og kirkjan. Þar talar hann um
skilning frumkirkjunnar á Bibl-
íunni og segir, að sá skilningur
hljóti á öllum tímum að vera
viðmiðun kirkjunnar. Þó sýni sag-
an það, að menn hafi viljað fá
ýtarlegri greinargerð fyrir úr-
skurðarvaldi Biblíunnar og inn-
blæstri. Menn hafi greint á um
það, hvort og hvernig hún sé
óskeikult Guðs orð. Síðan segir
orðrétt: „Þeir tímar hafa verið, er
menn vildu leysa þessar spurning-
ar svo spaklega, að Biblian væri í
alla staði umgirt skotheldum virk-
ismúrum og sæti með öllu óhult í
hásæti guðlegrar tignar. Þetta er
eitt af því, sem guðfræðingar
mótmælenda á seytjándu öld töldu
til afreka sinna, en ekkert stór-
virki reyndist þeim fallvaltara.
Enda fóru þeir langt út fyrir þau
mörk, sem Biblían setur sjálf. Og
fornkirkjan hafði enga tilraun
gert til slíkrar guðfræðilegrar
virkisgerðar. í játningum forn-
kirkjunnar er varla að Biblíunni
Svar til
Guðvins
Gunnlaugs-
sonar
vikið, þær snúast allar um Krist".
En sagan endurtekur sig. Er
þetta ekki einmitt það sem G.G.
vill, að komið sé upp þessum
„skotheldu virkismúrum" um-
hverfis Biblíuna, svo að verk Guðs
hrynji þar ekki öll til grunna?
Ósannindafólkið
G.G. segir mig gera guðspjalla-
mennina og Maríu guðsmóður að
ósannindamönnum. Þau ummæli
undrast ég ekkert úr þeirri átt.
Hins vegar skil ég ekki, hví hann
hefir ekki Gabríel erkiengil með í
hópnum. Ennþá tilkomumeira
hefði það að sjálfsögðu verið.
Hálfhræddur er ég um það, að
María sé ekki heilmildarmaður
Lúkasar, varðandi það sem hér um
ræðir. Þar eru svo mörg ljón í
veginum. Hvernig á t.d. að skýra
undrun hennar yfir því, er Jesús,
tólf ára, varð eftir í musterinu?
Hún blátt áfram vandar um við
son sinn: „Barn, hví gerðirðu
okkur þetta? Sjá, faðir þinn og ég
leituðum þín harmþrungin".
Þá er það vitað mál, að hvorki
María móðir Jesú né bræður hans
fylgdu honum að málum, meðan
hann gekk hér um kring. Um það
vitnar Markús 3.21 og 3.31—35. En
þar kemur það fram, að þau álitu
hann „ekki vera með sjálfum
sér“. Og þegar Jesú er sagt, að
móðir hans og bræður séu að kalla
á hann, þá gefur hann það svar,
sem ekki verður misskilið og ráða
má af, hvaða skilningi hann átti
að mæta hjá sínum nánustu.
Allt þetta, og fleira, er í hróp-
andi mótsögn við það, sem María
hefði átt að vita, ef við eigum að
líta á fyrsta kapítula Lúkasar-
guðspjalls sem sagnfræði fyrst og
fremst. En nú dettur engum bibl-
íuskýranda það í hug, engum sem
vill láta taka orð sín alvarlega. Og
líklegt finnst mér, að Lúkasi hafi
aldrei komið til hugar, að til
mundu verða þeir menn er skildu
„jarðligri skilningu" það, sem
hann segir guðinnblásinn um
þennan einstæða og óumræðilega
atburð, komu Frelsarans í þennan
heim. Og biblíuskýrendur segja:
„Þetta er tungumál trúarinnar
fremur en hrein sagnfræði“.
Guðs eingetinn
sonur
Heitið: Guðs sonur, var vel
þekkt með Gyðingum frá fornu
fari. Englarnir voru kallaðir synir
Guðs. Israelsþjóðina kallar Guð
„sinn eingetinn son“. ísraelskon-
ungur er og nefndur sonur Guðs.
Þá verður þetta að messíasarheiti
í Síð-gyðingdóms tímabilinu.
Samkvæmt málvenju Gyðinga
táknar heiti þetta útvalningu
Guðs til ákveðins hlutverks, það
boðar umhyggju hans og föður-
kærleika og það háleita markmið,
sem hann hefir sett sínum elsk-
aða. Annað felst ekki f þessu
tignarheiti.
Með heiðingjum kemur þetta
heiti mjög oft fyrir, og er þá skilið
bókstaflega. Slíkir „guðs synir"
voru t.d. Faraó Egypta, sem talinn
var vera sonur guðsins Ra. Alex-
ander mikli átti að vera sonur
Zevs og Platon sonur Appollós, og
svo frv.
Það er ekki ólíklegt, að kenning-
in um meyjarsonerni Jesú hafi átt
að gera heiðingjunum auðveldara
um að trúa því, að Jesús væri
Guðs sonur. í þessu máli átti líka
sinn afdrifaríka þátt hin ranga
þýðing Septuagintu á Jeasajasi
7.14, þar sem „ung kona“ er gerð
að yngismeyju. Það var frum-
kristninni mikill styrkur að geta
stutt boðskapinn með tilvitnunum
í G.t. Þetta hafði sína þýðingu á
þeirri tíð, þó að okkur finnist ekki
þessar tilvitnanir allar sérstak-
lega sannfærandi.
Orðið „eingetinn" er þýðing á
gríska orðinu: „monogenes", sem
kemur eitthvað níu sinnum fyrir í
N.t. Þar sem það kemur fyrir í
sambandi við Jesúm, er það þýtt á
ofannefndan hátt. Annars staðar
er þýðingin: „einka-“, í sambönd-
unum, einkadóttir, einkasonur og
einkabarn. Nú væri óheimilt að
þýða sama gríska orðið með
mismurtandi orðum, nema því
aðeins að merking þeirra orða sé
hin sama. Og nú eru þessar tvær
þýðingar sömu merkingar. „Guðs
eingetinn sonur“ er því hið sama
og „einkasonur Guðs“.
Allir menn eru Guðs börn, Guðs
dætur og Guðs synir. En Jesús
einn er „einkasonur Guðs“. Það
táknar hans sérstöku sonarstöðu,
og að sjálfsögðu sonarstöðu að
andanum til en ekki holdinu.
Lærifeður Gyðinga sögðu. „Þrír
eru þeir, sem þátt eiga í komu
sérhvers barns í heiminn. Heilag-
ur andi, blessaður sé hann, faðir-
inn og móðirin“.
Af húsi og
kynþætti Davíðs
Ekki eru sannfærandi rök við-
mælanda míns fyrir því, að María
móðir Jesú hafi verið af ætt
Davíðs. Víst hefi ég séð þetta á
prenti. En þeir tímar eru liðnir, að
það eitt séu talin rök fyrir sann-
leiksgildfinu. Og hér liggur bein-
ast fyrir að spyrja, hvers vegna
guðspjallamennirnir, sem leggja
svo afarmikla áherzlu á, að Jesús
hafi verið „Davíðs sonur", segja
það þá ekki að María hafi verið af
ætt Davíðs, ef Jesús átti ekki
mannlegan föður?
Dr. William Barclay, sem var
mikilsvirtur prófessor í biblíu-
fræðum við Glasgow-háskóla, seg-
ir svo í bók sinni: The plain man
looks at the Apostles’ creed (bls
76—77), í lauslegri þýðingu:
„Ættartölur Jesú voru greini-
lega settar saman af einhverjum,
sem ekki hafði heyrt getið um
meyjarsonerni Jesú, eða tók þá
sögu ekki bókstaflega. Því að
ættartölurnar missa marks, ef
Jósef var ekki faðir hans. Þær eiga
að sanna það, að Jesús hafi verið
„sonur Davíðs", og renna þannig
stoðum undir það, að hann háfi
verið hinn fyrirheitni Messías. En
hafi hann ekki átt annað mann-
legt foreldri en Maríu, þatvar
hann ekki af Davíðsætt. Því að
María var frændkona Elísabetar
móður Jóhannesar skírara, og
Elísabet var ein af „Arons dætr-
um““. (Þ.e.a.s. þær voru af Leví-
ættkvísl en ekki Júdaættkvísl.)
Heldur ófimlega ferst viðmæl-
anda mínum, þegar hann vill hafa
endaskipti á meiningu orða Páls í
Róm. 1,3—4, og snúa henni sér í
hag. I orðum postulans kemur
þetta svo greinilega fram sem
verða má. Jesús er fæddur af kyni
Davíðs, þ.e.a.s. hann er í heiminn
kominn á sama hátt og aðrir
menn. En það er upprisa hans,
sem „auglýsir kröftuglega" að
hann er sonur Guðs, hvað anda
heilagleikans snertir.
Sama kemur einnig fram í Róm.
9.5 og Galatabréfinu 4.4. En orða-
lagið: „fæddur af konu“ er ávallt
notað í merkingunni: fæddur á
sama hátt og aðrir menn. Sbr. Job.
14.1: „Maðurinn, af konu fæddur,
lifir stutta stund".
Guðdómur Jesú Krists veltur
ekki á þessum hlutum, þ.e. kenn-
ingunni um meyjarsonerni hans,
heldur á þeim anda heilagleikans
og kærleikans, sem með honum
bjó.
Væri margnefnd kenning rétt,
væri Jesús ekki „sannur maður“,
eins og þó kirkja hans hefir lagt
svo mikla áherziu á. Mér er
óskiljanlegt með öllu, að kristnir
menn geti varpað því frá sér, að
Jesús Kristur hafi verið sannur
maður jafnframt því að vera
Sonur Guðs. Enda var honum
kærast mannssonarheitið um
sjálfan sig.
Trú og þekking
G.G. spyr, hvort við eigum að
neita öllu í Ritningunni, sem við
ekki skiljum. Að sjálfsögðu eigum
við ekki að neita öllu því sem við
ekki skiljum, hvort sem það er í
Ritningunni eða annars staðar.
Síðan vitnar hann í þann merka
mann, Pálma Hannesson rektor,
er hafi sagt, að þar sem þekking-
una þrjóti, taki trúin við. Hér
sýnist mér viðmælandi minn vera
að tala um „trú“ í merkingunni.
„að leggja trúnað á“ eitthvað.
Guðstrú er allt annað. En það er
einmitt þetta, sem hann virðist
telja sáluhjálparatriði, að leggja
trúnað á, eða játa, vissar trúar-
kenningar kirkjunnar. Fjarri fer
því, að allar kenningar kirkjunnar
séu út í bláinn, þó að ég hafi
gagnrýnt þær kenningar, sem
G.G. telur „höfuðatriði kristninn-
ar“. En hvað sem um trúarkenn-
ingarnar og trúarskoðanirnar
verður sagt, held ég, að enginn
verði frelsaður eða fordæmdur
þeirra vegna. Þar þarf annað og
meira að koma til. En játning
trúarlærdómanna er í sjálfu sér
enginn kristindómur.
Um þessa tegund trúar, sem hér
hefir verið minnzt á , fer Jakobs-
bréfið neyðarlegum orðum: „Þú
trúir því að Guð sé einn. Þú gerir
vel. En illu andarnir trúa því líka
og skelfast".
Orð Pálma rektors styðja
reyndar alls ekki málstað Guðvins
Gunnlaugssonar. Því að hræddur
er ég um, að hann hefði ekki verið
reiðubúinn til þess að beita
„trúnni" gegn þekkingunni, þó að
G.G. telji slíkt engum vandkvæð-
um bundið. Orð hins vitra manns
koma G.G. því að engu haldi, sem
heldur var ekki við að búast.
Almætti Guðs
Ekki tel ég mig hafa þær
hugmyndir um almætti Guðs, að
ég undrist það, þó að á ýmsu gangi
í veröldinni. En við vorum að tala
um „endalokin og dag dómsins",
og vil ég enn halda því fram, með
hina miklu postula að bakhjarli,
að lokasigurinn verði Guðs, þó að
hann kannski sýnist tapa orrust-
um á jörðu.
Hafi Guð skapað heiminn og
mennina með, sem við G.G. trúum
væntanlega báðir, þá er það næsta
óaðgengileg kenning, að hann
skilji að lokum við mikinn hluta
mannkynsins í endalausri for-
dæmingu. Enda segist G.G. ekki
geta hugsað til þess „sársauka-
laust", sem ég lái honum ekki.
En G.G. virðist hafa all sér-
stæðar hugmyndir um almætti
Guðs, og ekki ólíkar þeim, sem
gerðust með Gyðingum á fyrri tíð.
En Guðs armlegg sáu þeir fyrst og
fremst að verki, þar sem eitthvað
það gerðist, sem ekki átti að geta
terzt að öllu eðlilegu. Guð þeirra
\ ar hátt ofan og utan við heiminn
oj. gat gripið inn í rás viðburðanna
á jörðu eftir eigin geðþótta og
óháður sínum eigin lögum. Svipað-
ar hugmyndir koma fram hjá
viðmælanda mínum. En hann seg-
ir: „Hvað var það fyrir Guð
almáttugan að skapa fóstur án
mannlegs föður"? Já, „hvað væri
það fyrir Guð almáttugan" að láta
sólina koma einstaka sinnum upp
í vestri, svona til tilbreytingar?
En hann bara gerir þetta ekki. Og
hann þarf ekki að rjúfa sín eigin
heilögu lögmál til þess að fram-
kvæma fyrirætlanir sínar. Og í
því meðal annars, er trúfesti
hans fólgin, að hann lætur ekki
eitt gilda f dag og annað á
morgun.
Asklok fyrir himin
Það er einhver undarleg þrá-
hyggja, sem G.G. er haldinn. Það
er eins og hann sé ekki í rónni
nema hann þykist sjá „afkristnun"
og „guðlast" einhvers staðar í
fullum gangi, hvort heldur í nútíð
eða fortíð.
Orð séra Árna Þórarinssonar
um prófessor Ásmund Guðmunds-
son síðar biskup, eru raunar hið
mesta lof að því leyti, að það
mundi enginn meðalmaður gera
að afkristna heil sólkerfi á
skammri stundu. En auðvitað
hlæja allir vitibornir menn að
afkristnunartali sr. Árna. Hann
var nú eins og hann var. Merkur
maður á ýmsa lund en ærið
gífuryrtur. Og svo virðist sem
hann hafi verið haldinn þeirri
firru, sem ýmsa hendir, að telja
alla þá óvini kristindómsins, sem
Enn um höfuðatriðin