Morgunblaðið - 08.07.1980, Blaðsíða 22

30
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. JÚLÍ 1980
Oddur A. Sigurjónsson:
Lesa og skrif a list er góð
Hafi nokkurt orðtak verið
greypt i þjóðarsálina, öðrum
fremur, í upphafi líðandi aldar,
var það ofanritað.
Vissulega voru snjallir lesarar
hvarvetna aufúsugestir þar sem
þá bar að garði. F'.n þó minna bæri
á góðum skrifurum, vitum við
samt — með hliðsjón af öllum
þeim býsnum, sem til var og er af
handritum alþýðu manna — að
skrift var ákaflega í heiðri höfð.
Auðvitað er rétt að jála, að
skrifurum voru oft mislagðar
hendur og margt, sem var í letur
fært, misjafnt að gæðum. En við
getum samt ekki annað en dáðst
að stílleikni og orðaauði ótrúlega
mikils fjölda manna, sem höfðu
ekki átt neins lærdóms kost, nema
sjálfmenntunar.
Rétt er, að handritin voru löng-
um náma, sem ekki var fljóttæmd.
En þó svo bezt, að þau væru lesin
og rýnd til skilnings og fyrir-
myndar.
Þetta var sá arfur, sem kynslóð-
irnar seldu hönd úr hendi og
hvorki einangrun né kröpp lífskjör
gátu unnið bug á né fölskvað.
Skáldin — einkum þau róman-
tísku voru blysberar í sókn til
fegra mannlífs um leið og þau
veittu frelsisbaráttunni öflugt
vigsgengi.
Þarna runnu að einum ósi tvær
„ströngukvíslar" aldagamalla
óskadrauma okkar.
Það er athyglisvert, að um leið
og rakna tók úr, var eitt fyrsta
verk okkar, að allir ættu þess kost
að verða læsir og skrifandi og það
sett framar en sókn eftir timan-
legum gæðum, þrátt fyrir þann
kút, sem þjóðin var í um verald-
argengi, eða efnahag og tækni,
sem nú myndi kallað vera.
Og enn voru skáldin í farar-
broddi. Með næmleika sínum
skildu þau öðrum betur, að dýrsti
arfur okkar og ef til vandgeymd-
astur, var tungan. Hún var vopnið
sem aldrei mátti slævast, ef þjóðin
átti að Tialda reisn. Víst væri
verðugt, að benda á nokkur dæmi
þess, en verður látið — rúmsins
vegna — nægja að vitna í frægt
kvæði eftir Matthías, sem kemur
beint að þessum þætti.
„Hvað er tungan? Ætli enginn/
orðin tóm séu lífsins forði/Hún er
list, sem logar af hreysti/lifandi
sál í greyptu stáli./Andans form í
mjúkum myndum/minnissaga
farinna daga/flaumar lífs í farveg
komnir/fleygrar aldar er striki
halda.“
óþarft ætti að vera að benda á,
að hér talar sjáandinn, sem
skyggnzt hefur niður í eðlisrök
málsins og skynjað líf og anda
þess. Það eru ekki orðin tóm —
þótt ekki verði framhjá þeim
gengið — sem eru forði lífsins, en
inntak þeirra og kunnátta í að
stilla hörpu málfarsins í ræðu og
riti.
Verður slíkt seint um of brýnt
fyrir.
I úthallinu af því að við endur-
heimtum sjálfstæðið vann þjóðin
ötullega að því, að hreinsa af
málinu ýmsilegt erlent kusk, sem
á það hafði fallið í langri sambúð
við erlenda. Málinu var sniðinn
ytri stakkur, að beztu manna
yfirsýn, stakkur, sem féll vel og
rétt að, en þurfti raunar að beita
hóflegri kunnáttu við að ná hæfi-
legu sniði, hverju sinni.
Óvænt sambúð í landinu við
framandi þjóðir á styrjaldartím-
anum olli ýmsum kvíða, sem
reyndist samt ástæðulaus. Mál-
farslega komum við frá rauninni
án þess að félli á skíran málm
tungunnar, sízt til langframa.
Öllu hvimleiðari var sókn leir-
bullaranna, sem sóttu fram með
margföldum krafti í skjóli er-
lendrar ofsatrúar, sem taldi sig
vera að nýskapa íslenzka menn-
ingu og varð furðulega ágengt. Er
sá kapítuli næsta ömurlegur.
Þessi „skáldfífla hlutur" reynd-
ist ótrúlega auðdreifður, enda
margir sem tóku honum tveim
höndum og þóttust góðir af. Hefur
þessu nú farið fram um hríð og
aukizt meir við blaðsíðutölu en
andagift og orðið torlært flestum.
Mestum skörungsskap hefur
verið beitt í fjárheimtur af al-
mannafé og þykjast nú ýmsir
hlunnfarnir, sem ekki töldu sig
eiga „í vá veru“. Minnast nú
ýmsir, við brauk það, hinnar fornu
sagnar af vopnaskiptum þeirra
nafna, Þorbjarnar aumingja og
Þorbjarnar vesalings.
Kollsteypur
í fræðslumálum
Á undanförnum áratugum hef-
ur farið fram veruleg breyting á
viðhorfi til uppfræðslu ungmenna
bæði austan hafs og vestan. Leit-
azt hefur verið við, að auka
námshraðann og endurskipuleggja
námskröfur að nokkru.
Yfirleitt virtist viðleitnin bein-
ast að því, að draga úr námskröf-
um og breyta t.d. námi erlendra
mála frekar en áður til talmáls.
Að sjálfsögðu máttu menn gera
sér ljóst, að ekki verður bæði átt
og úti látið og að aukning tal-
málskennslunnar hlaut að koma
fram á skerðingu annars, t.d.
ritmálsins.
Að sjálfsögðu var full ástæða til
fyrir okkur, að fylgjast með,
hvernig þessar námsbreytingar
orkuðu og hirða þá gjarnan það,
sem nýtilegt reyndist, jafn fávís-
legt og það var að gleypa allt
hrátt.
Ofurlitla reynslu höfðum við á
að byggja, þó ekki væri beint
Oddur A. Sigurjónsson.
aðlaðandi. Er það miðað að við-
horfi ástandskvenna úr stríðinu,
sem virtust telja sig birgar með,
að „skilja allt, sem hermennirnir
höfðu að tjá þeim, nema það sem
þeir sögðu!“.
Ljóst er það með smáþjóð eins
og okkur, að okkur var og er full
þörf á talsverðri kunnáttu í er-
lendum málum, til að auka bóka-
kost okkar og þar með getu til að
fylgjast með ýmsum lífshræring-
um erlendis, sem við mættum dám
af draga.
Auðvitað þurfti engan speking
til að sjá, að því eins væri
málanám, sem miðaði einkum að
bóklestri, hallkvæmt, að menn
kynnu skil á bókmáli viðkomandi
þjóða. En því miður virtist þessi
sannleikur fara ofan eða neðan
garðs hjá mörgum, ekki sízt þeim,
sem sátu við lindir nýsköpunar-
innar ytra. Er það gömul saga um
„uxann, sem fór til Englands" að
hann bætti ekki miklu við gerhygli
sína, þó annað'áynnist, máske.
En það vannst upp með heitri
trúarsannfæringu á hið nýja Ev-
angelium og til að gera langa sögu
stutta, tókst þeim að ná furðu-
legum áhrifum á stefnu í fræðslu-
málum hér. Önnur kórvilla var og
innflutt og þessu nokkuð áhang-
andi. Horfið var að því ráði, að
gera próf í skólum sem ómerki-
legust. Er þar átt við upptöku s.n.
krossaprófa!
Þar með var stórlega dregið úr
þörf ungmenna, til að geta sett
fram í rituðu máli, kunnáttu sína,
svo marktækt væri.
Uppskeruna af þessu tiltæki
höfum við verið að fá undanfarið
og eru þó vafalaust ýmis kurl
ókomin til grafar.
Undanfarið hefur nýtt flóð
málspjalla steypzt yfir land og lýð
og er ekki að sjá, að það fari
þverrandi, nema síður væri. Þetta
er hið framandlega og fáránlega
málfar, sem kallað er stofnanaís-
lenzka. Verður ekki betur séð en
að gildasta kvíslin af þessu tagi
eigi uppsprettu í menntamála-
ráðuneytinu og hjástoð þess,
skólarannsóknum. Eflaust mætti
fólk furða á, að þessi eymdarlegi
hnoð-bögglingur, sem þarna
streymir fram, komi þaðan.
Skýring kann þó að vera nær-
tæk. Vitað er, að frumherjar þessa
óskapnaðar áttu einmitt vígi og
óðal í skólamálunum og þar hefur
hann fengið að þróast lítt heftur.
Aðrir hafa svo runnið í slóðina.
Virðist stöðugt fjölga á opinber-
um vettvangi þeirri kynslóð svo-
kallaðra ,,menntamanna“(?) sem
láðzt hefur að láta sér skiljast, að
grundvöllur undir skýra fram-
setningu er kunnátta í ritmáli og
þ.m.t. málfræði, sem sagt, að geta
skrifað svo hneykslislaust sé.
Geta má nærri, hversu skeleggir
þeir kennarar, sem vart geta
kallast sendibréfsfærir, séu í út-
listunum fyrir nemendur á flókn-
um viðfangsefnum.
Þegar lesefni unga fólksins
morar af „skrýplum og strump-
um“ og því æði, sem þessum
„fígúrum" er tamast, gengur
dæmið upp!
Þeir, sem kunna að hugga sig
við, að þetta lesefni unglinganna
standi til bóta með auknum
Jens í Kaldalóni:
Orð í belg um olíumálin
Ég efast um, að ég hafi nokkurn
tíma séð vitlausari setningu skrif-
aða á blað en birtist í Dagblaðinu
8. marz s.l., en hún er svona: „Hátt
bensínverð stuðlar að minnkandi
notkun þess eldsneytis og er þann-
ig hagkvæmt fyrir þjóðfélagið og
undirbýr það fyrir orkukreppu
komandi ára.“ Höfundurinn er
Bergsveinn Gissurarson, verk-
fræðingur.
Ég er undrandi á því, að maður
þessi skuli ekki löngu fyrr hafa
látið visku sína skína til þeirra
einföldu sálna, sem alltaf eru að
fjargv’iðrast yfir háu verðlagi á
öllum hlutum — ef það er orðið
allt í einu svo þjóðfélagslega
hagstætt að vara sc svo dýr, að
enginn geti keypt hana né notað .
Allir vita þó að bensín er orðið
löngu síðan sú nauðsynjarvara að
varla án hennar getur nokkur
maður lifað, og ekki einu sinni
komist í vinnu sína án hennar og
neyðist því til að kaupa þessa vöru
fyrir sinn síðasta pening þótt
rándýr sé. Fleira í þessari grein
Bergsteins er einnig þannig vaxið,
að til meðferðar taka mætti, en ég
satt að segja nenni ekki að snúast
við þeim kórvillum öllum, sem þar
koma fram.
Mikil ramakvein hafa á þessum
vetri upp risið útaf háu olíuverði
til húsahitunar landsmanna, svo
sem ekki er að ástæðulausu, þar
sem um milljarðatugi er að ræða
til viðbótar öllum þeim skriðuföll-
um í verðhækkunum allrahanda
sem á veg manns runnið hafa um
langa tíð. Upphófust öll þessi
óhljóð með frumvarpi Þorvalds
Garðars Kristjánssonar, alþing-
ismanns, og rannsóknarskýrslu
Jóhanns T. Bjarnasonar, fram-
kvæmdastjóra Fjórðungssam-
bands Vestfjarða, en Jóhann er
mikill reiknismeistari og giöggur
maður á misræmi hluta, en um
það verður Jóhann ekki vændur að
hafa gert hlut landsbyggðarinnar
verri í þessari skýrslu sinni en
hann erfi raun og veru, og vil ég
halda því óhikað fram, að gamla
fólkið dugi ekki nærri því sá
olíuskali, sem þar er reiknað með,
og jafnvel tæpast öllum hinum
heldur.
En hér hefðu þó allir í upphafi
sjá mátt, að á ferðinni var sú
ofboðslega mismunun í aðstöðu
allri, að líkja mætti við stórkost-
legustu náttúruhamfarir, sem
lengi hafa hér hrjáð fátæka þjóð.
Húshitunarolía hefir nær þrí-
tugfaldast, segir Þorvaldur Garð-
ar Kristjánsson. Húshitunarmálið
þolir enga bið, segir Tómas Árna-
son. Þriðjungur launa verka-
manns á Isafirði fer í upphitun-
arkostnað, segir Sigurgeir Bóas-
son, og meira að segja Eiður
Guðnason telur réttlætismál að
jafna upphitunarkosnað manna
úti á landsbyggðinni, og er þá við
mikið jafnað þegar slíkir spek-
ingar telja slíkt nauðsynlegt. Nú
skilst mér að Eiður og Tómas hafi
verið nokkuð ofarlega í stjórnar-
farsstiganum þegar þessu olíu-
verði var hleypt út á landsbyggð-
ina. Þurftu þeir bara herumbil
heilt ár til að sjá þá augljósu
staðreynd að slíkur mismunur á
aðstöðu sem þessi hefði ekkert að
segja fyrir afkomu landsmanna,
sem við slík ósköp yrðu að búa.
Hrikalegasti ófögnuðurinn af
þessu öllu saman var þó sá, að
ríkissjóður skyldi verða gerður
aðnjótandi milljarða tekna, auk
áður álagðra gjalda á þegna sína,
af þeirri gífurlegu hækkun sem
varð á þessum vörum á s.l. ári. Og
svo þrautpíndir af allra handa
álögum áður, var þó sú óskamm-
feilnin óttalegust að nokkur mað-
ur skyldi hafa geð í sér til þess að
níðast svo á notendum þessarar
mikilvægu vöru, að leggja ofan á
það orkuverð allt saman alla þá
skatta í prósentum talið, sem gilti
áður en verð hennar margfaldað
ist frá því sem áður var, og þar
með mismunað þeim mörgu lands-
mönnum, sem olíu verða að nota
til upphitunar húsa sinna, svo
hraklega í skattheimtu til ríkisins
í gegnum olíuverðið umfram þá
sem við hitaveitur búa. Ég held
það væri ástæða til að reikna þann
aukaskatt og skila honum sem
fyrst aftur.
Að ríkið hafi þurft þennan skatt
til að standa undir auknum rekst-
urkostnaði hvað sig varðaði vegna
bensínhækkunarinnar, er svo mik-
il lágkúra að ekki þarf um að ræða
þá afsökun, — auðvitað var skatt-
urinn til ríkisins mörgum sinnum
meiri, og enginn hefði talið lands-
sjóðinn öllu aumari aðila til að
taka á sig byrðar bótalaust en
einstaklinginn sem á engan gat
lagt sér tif tekjuauka, til að
standast óhemjuna þá arna. Nei,
þarna var sá svartasti blettur á
sig límdur, sem nokkur stjórnvöld
geta merkt sig með. Það var búið
að afgreiða fjárlög fyrir árið 1979
með þeim tekjum af bensíni, af því
verði sem þá gilti, og þó öllum
megi réttilega bölva fyrir að
stuðla að sem dýrustu innkaups-
verði á vöru, til að geta hirt sem
mestan af því ágóðann, er þó
öllum öðrum fremur hægt að
bölva sjálfu ríkisvaldinu fyrir að
fjárkúga svo þegna sína og níðast
svo á þeim sem það gerði með því
að leggja fulla prósentuupphæð á
það mesta okurverð á olíu og
bensíni, sem nokkurn tíma hefur
fram á þennan dag þekkst í sögu
mannkynsins. Á slíkum gerðum er
hægt að hafa aðeins eina skoðun,
sem sé skömm og fyrirlitningu.
Það mátti öllum ljóst vera, að hér
var sú flóðbylgja yfir brotin mik-
inn hluta landsbyggðarinnar, að
engin von var að af sér stæði
áfallalaust.
Það þýðir ekkert annað en
ríkisstjórnir og pólitíkusar gagn-
rýni sjálfa sig alveg miskunnar-
laust og harkalega og þessar
gerðir stjórnvalda eru virkilega
gagnrýnisverðar. Að æða áfram í
endalausum aðdráttum í formi
allrahanda skattkúgunar á lands-
lýðinn er sú bullandi ósvinna, sem
skapáð getur heilaga uppreisn
þegnanna áður en minnst varir, og
það sjá allir, að þegar farið er að
taka 70 krónur af hverjum 100 í
beina skatta, því að litlu gjöldin
eru líka skattar, þá eru þrjátíu
krónurnar sem eftir eru ekki svo
mikils virði, því ef þú ætlar að
kaupa þér fyrir þær bíl eða
sjónvarp, eru ekki eftir nema 15
kr. sem hið opinbera ekki tekur til
sinna nota, því helmingur beggja
þessara vöruflokka er skattlagður
um helming verðsins og vel það.
Hér er komið út í algera áþján.
Hins vegar mega stjórnvöld
njóta sannmælis, þá betur er gáð
til góðra Verka, og má þar nefna,
að undir þau ummæli fjármála-
ráðnerra má nú taka, þar sem
hann telur ekki svigrúm til kaup-
hækkana og hefði það mátt fyrr
gera, því kauphækkun ein frekar
en hækkað fiskverð, sem byggist á
eilífu gengissigi og gengisfelling-
um, er sá mesti óráðsíufíflaháttur,
sem ekki sæmir nokkrum siðuðum
manni að lifa eftir.
Um byggðaröskun sem talað er
um í sambandi við aðstöðumun
þann sem upphitunarkostnaður
húsnæðis hefur skapað, er slíkt
óráðsíuhjal að furðu gegnir. Hvert
átti landsfólkið að flýja, mér er
spurn. Hvar áttu mörg þúsund
manns utan af landsbyggðinni að
koma sér fyrir þar sem þeir gætu
fengið heitt vatn til upphitunar
húsa sinna og atvinnu á hitaveitu-
svæðum? Áttu bændur að strá-
drepa niður búsmala sinn og
flytjast hvert? Það er talað um að
jafnvel ný hverfi, sem byggð yrðu
í Reykjavík, verði að nota olíu-
upphitun fyrir fátækrasakir að
geta komið heitu vatni til sín. Já,
það getur verið dýrt að vera
fátækur. Sjávarþorpin, sem ekki
búa við hitaveitu, hvert áttu þau
að fara með bátana sína og
frystihúsin, — nei, auk þess sem
þjóðin þolir enga byggðaröskun, er
hér um svo stórt mál um að tala,
að engum var þar fært um að
leysa nema ríkisvaldinu einu sam-
an, enda hefur það klipið stærsta
bitann til sinna þarfa af öllum
þessum verðhækkunum á olíu og
bensíni, og ber allra hluta vegna
að skila því aftur, og meiru til, og
það verður ekki síður en aðrir að
draga eitthvað úr sinni fjármála-