Morgunblaðið - 15.07.1980, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 15. JÚLÍ 1980
13
inna eða lítt bundinna innlána í
innlánsstofnunum. Hefur hlut-
deild innlána í heildarupphæð
hins frjálsa sparnaðar verið milli
70 og 80% síðustu árin. Annar
frjáls sparnaður, og þá fyrst og
fremst spariskírteini ríkissjóðs,
hefur þó verið að auka hlut sinn á
kostnað innlánanna. Er heildar-
upphæð spariskírteina hverju
sinni þá miðuð við uppfært nafn-
verð með verðbótum og vöxtum.
Þegar ræða á um raunverulega
þróun innlánsfjár á ákveðnu tíma-
bili verður að setja upphæð heild-
arinnlána í hlutfall þjóðhags-
stærðir, sem mæla heildarumsvif í
þjóðfélaginu eða heildareignir.
Oftast hefur verðmæti brúttóþjóð-
arframleiðslu verið notað i þessu
sambandi. Sé litið á hlutfallið
milli meðalinnlána á hverju ári og
brúttóþjóðarframleiðslu á .tíma-
bilinu 1955—1979, kemur í ijós, að
það hélzt nokkuð stöðugt á bilinu
33-38% árin 1955-1970. Frá og
með 1971 fór hlutfallið hins vegar
lækkandi ár frá ári og var komið
niður í 22,7% á árinu 1976. Síðan
hefur hlutfallið enn lækkað lítil-
lega, þótt þar sé ekki um verulega
breytingu að ræða. Það var komið
niður í 20,3% á árinu 1978 en
hækkaði svo í 21,2% á síðastliðnu
ári.
Ef við lítum nú á krónuupphæð-
ir í stað hlutfalla, þá er eðlilegt að
spyrja þeirrar spurningar, hvaða
fjárhæð vanti raunverulega í
banka og sparisjóði í dag miðað
við umfang innlána eins og það
var fyrir um tíu árum. Við skulum
líta á stöðu mála um síðustu
áramót í þessu sambandi. Heildar-
innlán hjá innlánsstofnunum
námu þá 236 milljörðum króna en
hefðu þurft að vera um 150
milljörðum hærri til að innláns-
stofnanirnar hefðu haldið hlut
sínum sem miðlarar lánsfjár frá
því sem var fyrir 10 árum. Það
munar um minna.
Ég held, að engum geti blandazt
hugur um það, að þessi gífurlegi
samdráttur bankakerfisins hefur
haft stórfelld neikvæð áhrif á
efnahagsþróunina hér á landi síð-
ustu 10 ár. Þessi áhrif koma fram
í óarðbærari fjárfestingum og
minni hagvexti en orðið hefði, ef
sæmilegt jafnvægi hefði verið á
lánsfjármarkaðnum. Það heyrist
nú æ oftar á það bent, að hagvöxt-
ur hér á landi sé í engu samræmi
við þann stóra hlut þjóðarfram-
leiðslunnar, sem gengur til fjár-
festinga á ári hverju.
Ég vil í þessu sambandi leggja
mikla áherzlu á það, að hlutfalls-
leg stærð bankakerfisins, eins og
hún var á árunum 1955—1970, eða
33—38% af þjóðarframleiðslunni,
er að sjálfsögðu ekki neitt endan-
legt markmið á þessu sviði. Eins
og við allir vitum var alls ekki um
að ræða sæmilegt jafnvægi á
lánsfjármarkaðnum hér á landi á
því tímabili. Komist einhvern
tíma á sæmilegt jafnvægi á þess-
um markaði, er næsta víst, að
hlutfall heildarinnlána af þjóðar-
framleiðslu mundi ekki stöðvast á
bilinu 33—38%, heldur fara mun
hærra. Miðað við reynslu annarra
þjóða má nefna hlutfallið 60% í
því sambandi. Kannski ætti því
frekar að segja, að 400 milljarða
vanti í bankakerfið en ekki 150
milljarða.
Öllum eru ljósar ástæður þess,
að þróun hins frjálsa sparnaðar í
innlánsstofnunum hefur verið
með framangreindum hætti. Hin
ósýnilega hönd verðbólgunnar
hefur um langt árabil farið eldi
um sparnað þeirra, sem falið hafa
hann innlánsstofnunum til varð-
veizlu. Á fagmannlegu máli er
þetta orðað svo, að raunávöxtun
innlánsfjár hafi verið verulega
neikvæð. Á tímabilinu 1960—1972
voru raunvextir af spariinnlánum
að meðaltali neikvæðir um 3% á
ári. Um þverbak hefur svo keyrt í
þessu efni frá og með 1973, en á
undanförnum 7 árum hafa nei-
kvæðir raunvextir sparifjár verið
á bilinu 13—25%.
En hvers vegna hafa þessi ósköp
skeð? Hefur ekki alltaf verið
ákaflega einfalt að ráða bót á
þessum ósóma? Af hverju hefur
ávöxtunin ekki verið höfð það há á
hverjum tíma að dygði til að koma
í veg fyrir að ótrúlega háar
upphæðir væru færðar úr vasa
sparifjáreigenda á ári hverju? Af
hverju hefur ávöxtunin ekki verið
höfð það há, að dygði til að halda
uppi öflugum peningalegum
sparnaði til eflingar framförum
og hagvexti í landinu?
í fljótu bragði kann okkur að
verða svarafátt í þessu efni. Og
áður en reynt er að svara, verður
að staldra skamma stund við það
hvernig vextir og önnur ávöxtun-
arkjör eru ákveðin á landi okkar.
Ákvarðanir um hámarksávöxt-
un peningakrafna eru sem kunn-
ugt er í höndum ríkisvaldsins og
stofnana þess. Stórir þættir þess-
ara mála, og þá fyrst og fremst
ávöxtunarmál innlánsstofnana,
eru formlega í höndum Seðlabank-
ans. Verður þá ekki að líta svo á
að Seðlabankinn hafi illilega
brugðizt á þessu sviði?
Ég held, að þið sem hér eruð,
áttið ykkur öll á því, hvernig
mjög haldið því á lofti að núgild-
andi fiskveiðistefna sé með öllu
óhæf.
Það er nú svo með allar stefnur
að mest veltur á framkvæmdinni,
sé hún ekki í samræmi við stefn-
una er hæpið að skella skuldinni á
hana.
Þegar rætt er um fiskveiði-
stefnu er yfirleitt átt við aflatak-
markanir enda þær stærsta málið
eins og komið er.
Fyrrverandi sjávarútvegsráð-
herra var vel ljóst að erfitt væri
að halda afla innan æskilegra
marka með þeim aðferðum sem
beitt hefir verið. Hann fékk að
reyna óvinsælar aðgerðir sem ekki
síst bitnuðu á hans kjördæmi,
honum kom ekki til hugar að láta
sína kjósendur njóta forréttinda,
eins og raunin varð á þegar
netaveiðar voru stöðvaðar í vor.
Æ fleiri hallast að því að þorsk-
afla verði ekki haldið innan þeirra
marka sem stefnt er að nema til
komi einhverskonar kvóti á skip.
Hagsmunaaðilar um allt land
hafa rætt hvernig koma mætti við
kvóta og fyrr en seinna komast
menn að niðurstöðu í því efni.
Til greina kæmi einnig að setja
kvóta á hverja verkunaraðferð.
í boðskap ráðherra kemur nú
ekki fram afstaða hans til kvóta-
skiptingar á þorski. Dagskipanin
er að minnka vetrarafla og
óskilgreindar hugmyndir um að
„Takmarka landanir fremur en
veiðar". (Hvað átt er við með
þeirri hugmynd vefst fyrir flest-
um, tæpast er meiningin að geyma
fiskinn í skipunum).
Nefndin sem skipta
á þorskinum
Við mótun nýrrar fiskveiði-
stefnu verður tekist á um mikla
hagsmuni, þorskaflanum skipt
milli skipa og jafnvel landshluta.
í stórum dráttum skiptist flot-
inn í togara og báta, landið i
vertíðarsvæði, Hornafjörður vest-
ur um til Patreksfjarðar sem
veiðir megnið af sínum þorskafla
á vetrinum og Norðurhluti Vest-
fjarða austur um að Djúpavogi
sem veiðir þorsk allt árið og ekki
síst sumar og haust.
Eðlilegt hefði verið að þessar
staðreyndir hefðu ráðið um skipan
nefndarinnar og jafnvægis gætt í
mannavali. En því fer fjærri,
hverjum sem um er að kenna.
Nefndina skipa þrír fyrrverandi
sjávarútvegsráðherrar, einn for-
stjóri togaraútgerðar úr norður-
landi vestra og formennskuna
mun núverandi sjávarútvegsráð-
herra ætla sér sjálfur.
Af fenginni reynslu má fullvíst
telja að fjórir nefndarmanna gæti
hagsmuna togaraútgerðar af
fyllstu hörku. Sömu fjórir nefnd-
armenn eru þingmenn fyrir kjör-
dæmi sem að mestu hafa aðrar
hugmyndir en vertíðarsvæðið í
þessu máli.
Reglunni um 4 atkvæði gegn 1
er rækilega fylgt. Að þessu athug-
uðu og svo því að yfirlýst stefna
ráðherrans er „að draga skuli úr
vetraraflanum" virðist fullljóst að
hverju er stefnt.
ólafur Björnsson
Keflavik
vaxtaákvörðunum er í reynd fyrir
komið. Ég held, að þið áttið ykkur
öll á því, að þótt vald Seðlabank-
ans til að ákvarða vexti við
innlánsstofnanir virðist fortaks-
laust við Tauslega athugun á lög-
um bankans, sýnir nánari athugun
á efni laganna, að svo er ekki. I
hinum almennu ákvæðum þeirra
segir nefnilega, að Seðlabankinn
skuli í öllu starfi sínu hafa náið
samstarf við ríkisstjórnina og að
Seðlabankastjórn skuli telja það
eitt meginhlutverk sitt að sú
stefna í efnahagsmálum sem rík-
isstjórnin markar, nái tilgangi
sínum.
Sé starfandi ríkisstjórn í þessu
landi, og hafi hún einhverja stefnu
í efnahagsmálum, hlýtur Seðla-
bankinn því að taka mið af þeirri
stefnu við ákvarðanir sínar í
ávöxtunarmálum. Eins og kunn-
ugt er hefur stefna í ávöxtunar-
málum yfirleitt verið áberandi
þáttur í efnahagsstefnu hverrar
ríkisstjórnar og óhætt er því að
segja, að framkvæmd ávöxtun-
armála hafi endurspeglað stefnu
hins pólitíska valds á þessu sviði
en ekki stefnu stjórnenda Seðla-
bankans. Með þessu er ég auðvitað
alls ekki að segja, að Seðlabankinn
hafi haldið að sér höndum og verið
áhrifalaus í ávöxtunarmálum,
heldur er ég að leggja áherzlu á,
að það vald sem ráðið hefur
úrslitaákvörðunum á þessu sviði,
er hið pólitíska vald Alþingis og
ríkisstjórnar.
Þegar við því leitum skýringa á
því hvernig til hefur tekizt í
ávöxtunarmálum, verðum við
fyrst og fremst að reyna að átta
okkur á því, hvaða sjónarmið hafi
ráðið hinni pólitísku stefnu á
þessu sviði undanfarna áratugi.
Saga þessara mála á þessu tíma-
bili er mjög athyglisverð, ekki sizt
saga síðustu sjö ára. Væri gaman
að gera henni einhver skil, en
tímans vegna verður það að bíða
betri tíma.
Ég verð því að láta nægja að
taka fram, að málflutningur
þeirra, sem harðast hafa barizt
gegn raunhæfri og réttmætri
stefnu í ávöxtunarmálum, hefur
að mínu mati mjög einkennzt af
misskilningi og stundum kannski
af vísvitandi rangfærslum. Þessir
menn hafa til dæmis furðu oft
verið staðnir að því að gera ekki
greinarmun á nafnvöxtum og
raunvöxtum. Þeir hafa í málflutn-
ingi sínum yfirleitt alls ekki gert
greinarmun á rekstrarlegum og
greiðslulegum áhrifum vaxta og
annars fjármagnskostnaðar.
Áhrifaríkasta vopn þeirra, sem
barizt hafa gegn raunhæfri stefnu
í ávöxtunarmálum, hefur þó tví-
mælalaust verið sú fullyrðing, að
framkvæmd slíkrar stefnu væri
verðbólguhvetjandi. Þessir menn
hafa hiklaust haldið því fram, að
það væri sparifjáreigendum til
hagsbóta, að ávöxtun sparifjár
væri haldið niðri, þar sem slíkt
mundi leiða til minni verðbólgu en
ella og í reynd leiða til bættra
ávöxtunar, þegar yfir lengra tíma-
bil væri litið. Ég tel þessa fullyrð-
ingu markleysu eina. Ég tel, að við
hefðum auðveldlega getað tryggt
sparifjáreigendum raunhæfa
ávöxtun á sparifé sínu án þess að
sá ávinningur hefði eyðzt jafn-
harðan á auknu verðbólgubáli. Ég
tel, að raunhæf vaxtastefna hefði
yfirleitt haft áhrif í þá átt að
draga úr verðbólgu. Og hvernig
hljómar það í ykkar eyrum, þegar
áhrifamiklir stjórnmálamenn
halda því blákalt fram, að bezta
ráðið til að vernda hag sparifjár-
eigenda sé að halda raunvöxtum
neikvæðum áratugum saman?
Handverkfæri eru
sterk og vönduö
BRÆÐURNIR ORMSSON %
LAGMULA 9 SIMI 38820
Fjölbreytt úrval AEG
handverkfæra til iönaðar-,
bygginga- og tómstundavinnu.
Viö AEG borvélarnar
er auðveldlega hægt að setja
ýmsa fylgihluti, svo sem pússikubb.
hjólsög, útsögunarsög og margt fleira.
G HANDVERKFÆRI SEM ERU ÞEKKT FYRIR GÆOI