Morgunblaðið - 15.07.1980, Blaðsíða 28

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 15. JÚLÍ 1980
36
Minning:
Jófríður Guðmunds-
dóttir frd Helgavatni
Fædd 19. ágúst 1902.
Dáin 4. júlí 1980.
í ritsafni sínu „Úr byggðum
Borgarfjarðar“, kemst Kristleifur
Þorsteinsson svo að orði:
„Það eru liðin nálægt hundrað
árum, síðan ung heimasæta frá
Ásbjarnarstöðum, Margrét, dóttir
Halldórs Pálssonar, flutti sig úr
föðurgarði og reisti bú á Helga-
vatni í Þverárhlíð.
Þessi ráðabreytni varð þá mjög
hljóðbær, því að slíkt var hér
einsdæmi um ungar stúlkur.
En ekki var bústjórn hennar
minna höfð á orði, því fjárhagur
hennar blómgaðist fljótt.
Ekki leið á löngu, uns ungur
maður leitaði ráðahags við hana.
Hét hann Þorbjörn Sigurðsson,
prests Þorbjarnarsonar frá Lund-
um. Þótti hann mikill efnismaður,
og vísaði hún honum ekki frá.
Urðu þau nafnkennd hjón.“
Vinkona mín, Jófríður Guð-
mundsdóttir frá Helgavatni, sem
mig langar að minnast nokkrum
orðum, er einn af afkomendum
þessara hjóna, því eitt barna
þeirra var afi hennar, Sigurður
Þorbjarnarson, bóndi á Helga-
vatni.' En faðir Jófríðar var Guð-
mundur sonur Sigurðar. Móðir
hennar var Anna Ásmundsdóttir
frá Höfða í Þverárhlíð, af hinni
þekktu Elínarhöfðaætt. Hófu þau
búskap á hálfu Helgavatni, föður-
leifð Guðmundar, árið 1898.
Fljótlega keyptu þau Guðmund-
ur og Anna hinn helming jarðar-
innar fyrir 1000 krónur og bjuggu
þau hjón þar rausnar- og myndar-
búi nærri því hálfa öld. Húsbónd-
inn, glæsimenni mikið, var höfð-
ingi heim að sækja og gleðimaður
í góðra vina hópi. Hann var
smiður góður og byggði stórt og
vandað íbúðarhús á jörðinni um
1911 og stendur það enn; mun það
hafa verið eitt af fyrstu stein-
steyptu íbúðarhúsum sem byggð
voru í Borgarfirði. Heimilið á
Helgavatni hafði því haldið sinni
fornu reisn.
Húsmóðirin, Anna, var hóglát
greindarkona. Umgengni og hús-
búnaður allur, utan húss og innan,
bar vott snyrtimennsku þeirra
Helgavatnshjóna og ákveðinn
menningarblær hvíldi yfir heimil-
inu. Góðar bækur voru ekki for-
boðinn ávöxtur.
Mikil fegurð er í Þverárhlíðinni;
stór skógur á sléttu mólendi,
tjarnir vafðar sígrænu sefi, sem í
renna lækir úr sjóðandi hverum.
Óvíða á landinu gefur að líta jafn
fjölbreytilega náttúru.
Þetta heimili var þannig um
margt sérstakt og til fyrirmyndar.
Foreldrar Fríðu, Anna og Guð-
mundur, eignuðust sjö börn, sem
upp komust: Sigurð, Þórdísi,
Jófríði, Sigurlaugu, Ásmund, Guð-
rúnu og Ruth og eru þrjú þessara
systkina á lífi, Þórdís, Ásmundur
og Ruth.
Fríða var sú þriðja í röðinni,
fædd 1902. Snemma fann hún til
ábyrgðar fyrir yngri systkinum
sínum og heimilinu. Því var það,
að fljótiega, meðan hún enn var
ung stúlka, þótti ekkert ráð nema
hennar samþykki kæmi til. Mun
það hafa haldist löngu eftir að
hún fór alfarin að heiman, enda
fylgdist hún löngum með heimil-
'inu og var þess hjálparhella.
Átján ára gömul fór hún til
Reykjavíkur og aflaði sér nokk-
urrar menntunar. Lengst af vann
hún við Landspítalann, eða frá því
hann var opnaður, og þar til hún
giftist Einari Andréssyni frá
Helgustöðum við Reyðarfjörð, ár-
ið 1936.
Einar var sérstæður og jafn-
framt eftirminnilegur persónu-
leiki öllum sem honum kynntust.
Hann bar með sér andblæ frjáls-
lyndis og víðsýnis, hvers manns
hugljúfi, átti sér engan óvin að ég
ætla, en vinmargur. Það var því
ekki að ástæðulausu að oft var
gestkvæmt á heimili þessara
elskulegu hjóna á Hjallavegi 27.
Einar vann lengst af við Mál og
menningu og var því fyrirtæki
ómetanlegur aflgjafi, en þau hjón
bæði tvö helguðu því fyrirtæki
krafta sína óskipta þar til yfir
lauk.
Segja má að heimili þeirra
hjóna hafi verið nokkurs konar
útibú frá Máli og menningu. Þegar
lokað var á Laugaveginum, var
samtímis opnað gegnum heimili
þeirra Fríðu og Einars að Hjalla-
vegi. Þá fór síminn í gang. Hina og
þessa vantaði bók til gjafar, aðra
vantaði upplýsingar eða ráðlegg-
ingu um bókaval og var þar ekki
komið að tómum kofa.
Flestar bækur, sem út komu hjá
félaginu, las Fríða jafnóðum, en
álit hennar á bókum þótti mark-
tækt. Hún var mikill bókaunn-
andi, fjöllesin og hafði sterka
dómgreind, en ekki bar hún skoð-
anir sínar á torg, hvorki í þessu
efni né öðru, enda var hógværðin
sterkur þáttur í fari hennar.
Fríða unni náttúru landsins,
fegurð þess og fjölbreytileik, enda
ferðaðist hún — ásamt Einari —
mikið um óbyggðir með vinum og
kunningjum. Hún lagði ekki að
jöfnu að búa á hótelum í sumar-
leyfum eða tjalda á grænum bala
við lækjarnið í fögru umhverfi.
Eftir að Fríða gat ekki lengur
ferðast stytti hún sér stundir við
að hlúa að blómum og trjám í
fallegum garði, sem þau Einar
höfðu ræktað af mikilli alúð við
hús sitt á Hjallavegi þar sem þau
undu löngum stundum.
Hér áður er á það minnst
hvernig Fríða reyndist foreldrum
sínum frá fyrstu tíð, enda fór svo
að þegar þau hættu búskap eftir
fjörutíu og sjö ár, fluttu þau
alfarin frá Helgavatni til þeirra
Fríðu og Einars á Hjallaveg og
dvöldu hjá þeim síðustu níu árin
sem þau lifðu. Fríða annaðist þau
til síðustu stundar af mikilli
umhyggju.
Þau hjón Fríða og Einar eignuð-
ust eina dóttur barna, önnu, sem
starfað hefur hjá Máli og menn-
ingu í mörg ár. Hún hefur reynst
móður sinni góð og umhyggjusöm
dóttir í erfiðum veikindum. Anna
er gift Halldóri Jónssyni ökukenn-
ara. Börn þeirra eru fjögur: Einar,
sem nú býr á ísafirði, Jón Sigurð-
ur, Gunnar Þorsteinn og Fríður
María.
Það eru hlýjar minningar sem
ég á frá kynnum okkar Fríðu
mágkonu minnar og ég mun minn-
ast hennar sem einnar vænstu
konu sem ég hefi kynnst á lífsleið-
inni.
Ég sendi öllum aðstandendum
samúð mína.
Halldór Þorsteinsson
Það var sumar og sólskin, hey-
annir hafnar, systurnar að Helga-
vatni snéru flekkjum á túninu til
þerris, þar ríkti gleði æskunnar,
skrafað og hlegið þó ekki væri
slegið af við vinnuna, sex ára
snáði reyndi að fylgjast með og
skilja hvers vegna hlátur og gleði
ríkti í þessum hóp, honum fannst
ekki að hrífur og hey gæti verið
uppspretta lífshamingju þeirra,
hann gat aðeins notað hey til að
kaffæra hundinn sinn. Þessi lífs-
gleði þeirra systra dró snáðann að
þeim, svo ekki mátti hann af þeim
sjá. Að loknum vinnudegi var
farið í skógarferð í leit að hreiðr-
um og til að njóta náttúrufegurðar
við vötnin og í Múlanum. í þessari
ferð varð snáðinn svo þreyttur að
hann lagðist niður og neitaði að
hreifa fætur, enda búinn að týna
áttum og vissi ekki fyrir víst hvor
endinn átti að snúa upp eða niður.
Það var Fríða sem hafði fæst orð
um hvað gera skyldi við snáða en
skellti honum á háhest og hélt af
stað heim. Héðan að ofan leit
heimurinn allt öðruvísi út, nú gat
ég séð langt frá, stundum út úr
skóginum, allt sem áður lokaði
mér sýn gat ég nú horft yfir, nú
skildi ég hvers vegna gleðin ríkti
með þeim systrum, þær sáu svo
vítt yfir allar hindranir, og nú sá
ég heim, og nú gat ég sjálfur, ég
hljóp óþreyttur á undan þeim
heim til fóstru minnar og móður
þeirra, „ég er kominn og hinar
stelpurnar líka“, fékk að launum
fyrir að vera fyrstur heim væna
rúgbrauðsneið með nýstrokkuðu
smjöri jafn þykku brauðsneiðinni
ásmurðu með þumalfingri. Þannig
fékk ég launin en hún erfiðið. Því
segi ég sögu þessa að hún er tákn
okkar samskipta og allra annarra
er ég þekkti til. Hvar sem Fríða
var í vina hóp, og hann var stór,
þá geislaði af henni virðuleiki,
heiðarleiki og skinsemi er óhjá-
kvæmilega lyfti öðrum til meiri
víðsýni og umburðarlyndis. Óaf-
vitað voru boðorðin 10 hennar lög.
Samtíðin hlaut verðlaun verka
hennar eins og snáðinn forðum
daga.
Það er talinn aðall lista og
takmark listamanna að skila
mannlífi fegurri og auðskildari
veröld, þeir sem hafa kynnst Fríðu
eiga án efa auðveldari leið að sinni
draumsýn.
En við sem vorum Fríðu sam-
ferða í starfi og leik eigum svo
margt að þakka, í 12 ár ólum við
Rósa börn okkar upp í sambýli við
hana að Hjallavegi 27, ég minnist
þess ekki að í eitt einasta skipti
hafi hún eða Einar amast við
leikjum þeirra og ærslum á lóð-
inni sem hún hafði þó svo mikið
yndi af að prýða, jafnvel þótt allir
krakkar úr stórum hluta götunnar
væru þangað komnir. Og þegar
Viðar 4ra ára og annar álíka snáði
léku olíusalann og létu renna úr
vatnsslöngunni í olíutankinn þar
til út úr rann, og komu svo til
Fríðu að rukka eins og olíusalinn
gerði, sagði hún: „Já ef þið gerið
þetta aldrei aftur skal ég borga
ykkur krónu hvorum". Það eru
ekki margir sem eiga slíkan húm-
or eða slíkan skilning á athöfnum
barna. Enda naut hún ástúðar og
virðingar ömmubarna sinna. Hún
gaf sér tíma til að ræða við aðra,
og hlusta á skoðanir yngri sem
eldri, og láta sínar skoðanir í ljós
óhikað á öllum sviðum mannlífs,
ómengaðar af fræðikenningum
hugmyndafræðinga. Þó hún ætti
eitt með stærri heimilisbókasöfn-
um, og hún nyti þess umfram aðra
að lesa góðar bókmenntir, þá átti
hún ætíð heiðar og sjálfstæðar
skoðanir og var ekki sýnt um að
styðja þær tilvitnunum í hug-
myndir þeirra meistara er fylltu
bókahillur hennar, sem þó að
sjálfsögðu hafa aukið víðsýni
hennar á málefnum.
Þegar við Rósa komum til henn-
ar á spítalann síðast var hún
þungt haldin, og mér virtist hún
komin út fyrir þennan heim
okkar, sem á þó svo marga töfra
þeim sem sjá þá og hafa þrek til
að horfa framhjá þverstæðunum.
Okkur virtist sem hún mundi
komin í þann fríða vinahóp sem á
undan henni var sigldur yfir
móðuna miklu, svo mikil birta og
friður var yfir brosandi ásjónu
hennar, hafi hún fundið nálægð
sláttumannsins þá hefur hún að
sjálfsögðu horft fram hjá honum.
Þar komst ég næst því að trúa á líf
eftir dauðann.
Þetta eru leiftur úr lífi Fríðu, er
runnu mér í hug er ég stóð við
kistu hennar, hvíluna eilífu, og ég
leit höfuð hennar á hvítu líni í
síðasta sinn. Þau voru mér skír og
ljúf.
Við Rósa og börnin okkar eigum
þá ósk besta til Önnu, dóttur
Fríðu, barnanna og Halldórs, að
þau hljóti sem mest af hennar
verðleikum. Minningin um hana
sem móður, ömmu, og tengdamóð-
ur verði til að styrkja þau og leiða
gegnum ókomin ár. A
Minning:
Hafliði Helgason
fyrv. bankaútibússtjóri
Hafliði Helgason, fyrrverandi
útbússtjóri Útvegsbanka íslands á
Siglufirði, andaðist hér í Reykja-
vík hinn 8. júlí sl., og fer útför
hans fram á Siglufirði í dag.
Hafliði var fæddur á Siglufirði
31. ágúst 1907, sonur Helga Haf-
liðasonar, Guðmundssonar hrepp-
stjóra á Siglufirði, og konu hans
Sigríðar Jónsdóttur. Hafliði varð
stúdent frá Menntaskólanum í
Reykjavík 1928. Hann gerðist úti-
bússtjóri Útvegsbankans á Siglu-
firði 1938 og gegndi því starfi til 1.
október 1977. Þegar Hafliði tók við
stjórn bankans á Siglufirði var
mikil síldveiði fyrir öllu Norður-
landi og Siglufjörður var miðstöð
síldarvinnslunnar. Langflestir
síldarsaltendur voru í viðskiptum
við Útbegsbankann á Siglufirði, og
hafði Hafliði því í mörg horn að
líta á þessum árum, enda um
áhættusaman atvinnurekstur að
ræða. Hann var gjörkunnugur
síldveiðum og síldarverkun enda
alinn upp við slíka starfsemi frá
barnsárum. Á miðjum sjöunda
áratugnum hverfur síldin með öllu
af miðunum fyrir Norðurlandi og
var þar með raunverulega kippt
fótunum undan atvinnulífi Sigl-
firðinga. Það er til marks um
þekkingu og samviskusemi Haf-
liða að þrátt fyrir þetta snögga
hrun varð Útvegsbankinn ekki
fyrir neinu fjárhagslegu tjóni.
Þótt Útvegsbankinn tæki mest-
an tíma Hafliða átti hann sér
önnur hugðarefni. Hann var mjög
gefinn fyrir ‘ tónlist, einnig tók
hann á yngri árum virkan þátt í
leiklistarstarfi á Siglufirði.
Hafliði var kvæntur Jónu S.
Einarsdóttur frá Reykjavík og
eignuðust þau fimm mannvænlega
syni, sem allir er á lífi. Einn
þeirra, Sigurður er nú útibússtjóri
Útvegsbankans á Siglufirði.
Bankastjórn og bankaráð Út-
vegsbankans hafa falið mér að
flytja Hafliða þakkir fyrir frábær
störf í þágu bankans, og konu
hans, sonum og öðrum vanda-
mönnum, samúðarkveðjur.
Jónas G. Rafnar.
í dag fer fram á Siglufirði útför
Hafliða Helgasonar fyrrverandi
bankaútibússtjóra þar í bæ. Hann
andaðist í Borgarspítalanum í
Reykjavík 8. júlí síðastliðinn.
Hann fæddist á Siglufirði 31.
ágúst 1907. Foreldrar hans voru
Sigríður Jónsdóttir og Helgi Haf-
liðason kaupmaður þar í bæ.
Hafliði Helgason lauk stúd-
entsprófi frá Menntaskólanum í
Reykjavík 1928. Réðist hann síðar
skrifstofumaður hjá Síldar-
verksmiðjum ríkisins, er hófu
starfsemi á Siglufirði 1930.
Áður en hann var ráðinn útibús-
stjóri Útvegsbanka íslands á
Siglufirði 1. janúar 1939, hafði
hann um skeið starfað í Islands-
banka á Akureyri og í skrifstofu
bankans á Siglufirði.
Hafliði lét af störfum í Útvegs-
banka íslands 1. október 1977
fyrir aldurs sakir.
Hann var á Siglufirði umboðs-
maður fyrir Sameinaða gufu-
skipafélagiö, Vátryggingastofu
Sigfúsar Sighvatssonar og um
skeið fyrir Tryggingamiðstöðina.
Endurskoðandi var hann hjá Síld-
arútvegsnefnd og Tunnuverk-
smiðju ríkisins.
Prófdómari var Hafliði í mörg
ár við Gagnfræðaskóla Siglufjarð-
ar. Hann var einn af stofnendum
Stúdentafélags Siglufjarðar, og
virkur þátttakandi í Rótary-
hreyfingunni.
Hugðarefni hans í tómstundum
hneigðust einkum að tónlist og
leiklist en einnig naut hann
ánægju við bridgespil og golfleik.
Hafliði Helgason kvæntist eftir-
lifandi eiginkonu sinni Jónu Sig-
urveigu Einarsdóttur, kolakaup-
manns Tómassonar í Reykjavík og
konu hans Ragnhildar Jónsdóttur.
Heimili þeirra var öll starfsár
Hafliða á Siglufirði, en síðustu
æviárin að nokkru í Reykjavík.
Þau eignuðust fimm syni, sem
hér eru taldir í aldursröð. Helgi
arkitekt, kvæntur Margrétu Er-
iendsdóttur, Einar verkfræðingur
kvæntur Sigrúnu Majjnúsdóttur,
Sigurður útibússtjóri Utvegsbank-
ans á Siglufirði, kvæntur Krist-
rúnu Halldórsdóttur, Ragnar
viðskiptafræðingur í Seðlabanka
íslands ókvæntur og Hafliði, sem
stundar nám í jarðeðlisfræði í
Skotlandi. Hann er heitbundinn
Eddu Ólafsdóttur, læknanema.
Sem fyrr segir var Hafliði
fastráðinn starfsmaður Útvegs-
banka íslands í 38 ár og 9 mánuði.
Hann leysti öll störf sín af
hendi af árvekni, áhuga og stakri
samviskusemi. Hann var að verð-
leikum vel metinn af viðskipta-
mönnum bankans og Siglfirðing-
um öllum. Starfsfólk bankans átti
alltaf vingjarnlegt og einlægt
samstarf við hann.
Hafliði var bankanum trúr
þjónn. Ég átti um áratuga skeið
náið samstarf við Hafliða Helga-
son á sviði félagsmála banka-
manna. Var hann á þeim vett-
vangi vakandi og árvakur áhug-
amaður um málefni félagsmanna,
um velferð og hagsæld þeim til
handa.
Minnist ég hans nú og mun
ævinlega fyrir vináttu og ljúfa
samfylgd um langan veg.
Eiginkonu, sonum, öðrum ætt-
ingjum og vinum votta ég innilega
samúð í nafni starfsfólks Útvegs-
bankans.
Adolf Björnsson.