Morgunblaðið - 15.05.1982, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. MAÍ 1982
Uppgræðsla
vegna
Blönduvirkjunar
Eftir dr. Björn
Sigurbjörnsson
í blaði yðar 30. apríl sl. birtist
bréf til mín frá Gunnari
Oddssyni frá Flatartungu og
Magnúsi Óskarssyni frá Sölva-
nesi. Er það í framhaldi af svari
sem ég birti í Morgunblaðinu 6.
apríl við fyrirspurnum þeirra.
Mér þykir miður að greinarhöf-
undur skuli hafa reynt að lítils-
virða stofnun mína, Rannsókna-
stofnun landbúnaðarins, en
starfsfólk hennar hefur um ára-
tugi unnið að landgræðslu- og
uppgræðslurannsóknum í þessu
landi og nær öll okkar þekking á
þessu sviði byggist á þeim rann-
sóknum. Þetta bréf er því höf-
undum sínum og þeim sem virðist
hafa stutt við penna þeirra til lít-
ils sóma og raunar af þeirri
ástæðu varla svaravert.
Því miður virðast bréfritararn-
ir annaðhvort ekki hafa skilið
svör mín eða þeir hafa ákveðið að
taka ekki mark á þeim. Nægir að
nefna að þeir spyrja hverjir þeir
fjórir hafi verið sem fóru yfir út-
reikninga Ólafs Dýrmundssonar
og endurskoðuðu tölurnar í sam-
bandi við virkjunarleiðirnar og
gefa í skyn að ég vilji halda því
leyndu. Eg upplýsti þetta þó í
svari mínu í Morgunblaðinu 6.
apríl sl. og endurtek hér að það
„Mér er raun að því að
eiga í ritdeilum við
menn sem ekki virða
staðreyndir í málflutn-
ingi sínum en kjósa
fremur að reyna að lítil-
lækka mótherja sinn
með rakalausum og
persónulegum svívirð-
ingum og óhróðri.“
vorum við Sveinn Runólfsson,
Ingvi Þorsteinsson og Ólafur
Guðmundsson. Allar tölur sem ég
notaði voru frá sameiginlegri
endurskoðun okkar á þessum út-
reikningum.
Það eru aðeins tvö atriði sem
Gunnar og Magnús bera fyrir
brjósti í grein sinni. Báðum atrið-
um hafði ég svarað vendilega í
grein minni en tel þó vissara að
árétta hér.
í fyrsta lagi að ég noti aðrar
tölur um landstærðir, landgæði
og uppgræðslu en Ingvi Þor-
steinsson og Sveinn Runólfsson
og að þeirra tölur séu trúverðugri
en mínar. Ég vil því endurtaka og
undirstrika að allar tölur sem ég
notaði í útvarpinu og í svari mínu
(að undanskildu reiknuðum arði
af framlögðum stofnkostnaði)
voru reiknaðar af okkur Sveini og
Ingva sameiginlega, enda bar ég
tölurnar undir þá áður en ég birti
svarið í Morgunblaðinu.
Þar að auki sýnist mér flestar
þær tölur sem Gunnar og Magnús
vitna í vera komnar frá minni
stofnun á ýmsum tímum, og birt-
ar í ýmsu samhengi, enda hefur
hún staðið að nær öllum rann-
sóknum á þessu sviði. En óvanir
eiga oft erfitt með að átta sig á
slíkum tölum.
Hitt atriðið snertir áform um
uppgræðslu vegna gróðurlendis
sem fer undir vatn.
Það er erfitt að henda reiður á
málflutningi þeirra Gunnars og
Magnúsar varðandi þetta atriði
Dr. Björn Sigurbjörnsson
og sérstaklega af hverju og á
hvern þeir eru að deila.
Eins og fram kom í svari mínu
standa þrjár stofnanir saman að
uppgræðsluáætluninni og þar að
lútandi tilraunum. Það eru Land-
græðsla ríkisins, sem sér um
framkvæmdir uppgræðslunnar
(ekki RALA eða undirritaður
eins og bréfritarar eru að
hneykslast á), Rannsóknastofnun
landbúnaðarins sem sér um til-
raunir, athuganir og mælingar og
ráðleggur Landgræðslunni um
fræ, áburð og fleira ásamt Bún-
aðarfélagi íslands sem er með til
frekara ráðuneytis. Samkomulag
um þetta er undirritað af öllum
aðilum og sé ég ekki hvaða máli
skiptir hvenær þetta samkomu-
lag var gert, en get upplýst að það
var gert strax eftir að RARIK
óskaði eftir þessum aðgerðum
vegna fyrirhugaðrar Blöndu-
virkjunar.
Það væri of langt mál að rekja
allar þær sáningartilraunir sem
gerðar hafa verið á öræfum ís-
lands og lýsa niðurstöðum þeirra,
en það er einmitt af þeirri
reynslu sem við vitum að þótt
unnt sé að græða upp land á há-
lendinu, þá er það ekkert
áhlaupaverk, enda eru í Blöndu-
samningunum margir varnaglar
um uppgræðsluna sem Land-
græðslan á að framkvæma. Það
er sama hvaða virkjunarleið
verður valin; þær yrðu allar háð-
ar því að græða upp stór, gróður-
lítil eða gróðurlaus svæði á há-
lendinu og er það í anda sam-
þykktar Náttúruverndarþings um
að grætt sé upp land í stað þess
sem fer undir vatn.
Ég og stofnun mín mun aðstoða
Landgræðslu ríkisins af fremsta
megni til þess að uppgræðslu-
áformin geti orðið að veruleika og
að einhverju leyti bætt þann
skaða sem verður óhjákvæmilega
þegar hluti af gróðurlendum
heiðanna á þessu svæði fara und-
ir vatn.
Mér er raun að því að eiga í
ritdeilum við menn sem ekki
virða staðreyndir í málflutningi
sínum en kjósa fremur að reyna
að lítillækka mótherja sinn með
rakalausum og persónulegum sví-
virðingum og óhróðri.
Þessari deilu er því hér með
lokið af minni hálfu og frekari
áburði af hálfu greinarhöíunda
verður látið ósvarað af mér.
Með þökk fyrir birtinguna.
Björn Sigurbjörnsson,
forstjóri,
Kann.HÓknJLstofnunar landbúnaóarinn.
Þankar við þinglausnir_Fréttaskýring
Trúnaðarbrestur
í stjómarlíði
Verkstjórn þingstarfa ábótavant
Þingið og þjóðin
Alþingi er þjóðkjörið. Fram-
bjóðendur flokka eru flestir valdir
í prófkjörum og þingmenn við
frjálsar leynilegar kosningar.
Það er því ekki úr vegi að álykta
sem svo að þingið sé eins konar
þverskurður eða spegilmynd af
þjóðinni, kjósendum.
Þingmenn eru vinnuhópur, sem
telur 60 einstaklinga. Máltækið
segir að „svo margt sé sinnið sem
skinnið". Ætla verður þó, að þrátt
fyrir mismundandi þekkingarsvið
og starfshæfni einstakra þing-
manna séu þingsæti ýmist vel
skipuð eða sæmilega. Annað væri
vanmat á valhæfni almennings,
minni og þinni — eða er ekki svo?
Ekki treysti ég mér til að vera
ámóta jákvæður um verkstjórn
þingsins. Viðfangsefnum þess,
margvíslegum, sem að drjúgum
hluta eru búin í hendur þess af
ríkisstjórn á hverjum tíma, er síð-
ur en svo dreift jafnt á starfstím-
ann, þann veg að hann og
starfskrafturinn nýtist sem bezt.
Eyður eru á stundum í starfstíma
þess, einkum framan af þingi.
Hinsvegar er fjölmörgum stórum,
vandmeðförnum og timafrekum
málum hrúgað inn í þingið á síð-
ustu vikum — jafnvel síðustu
starfsdögum — þess, sem ekki
vinnst tími til að skoða sem vert
væri, þó lokaafgreiðslu sé krafizt.
Þetta hefur lengi gengið svo en
hefur farið ört versnandi.
Slíkir starfshættir flausturs og
flýtis leiða síður til vandaðra
vinnuþragða. Þeim, sem fylgjast
grannt með þingstörfum, þykir
það þó nokkur bót, að þingdeildir
eru tvær. Síðari þingdeild sníðir
oft vankanta af málum. Það er því
ekki allt unnið með því, sem
ýmissa hugur stendur til, að gera
Alþingi að einni málstofu. Hætt er
og Við að þrengt verði að málgleði
þingmanna í einni málstofu — frá
því sem nú er þegar fundað er í
tveimur þingdeildum samtímis.
Það verður heldur ekki með
góðu móti réttlætt, hve ríkisstjórn
og jafnvel einstakir þingmenn
leggja mikið kapp á það að þing
kveðji með vetri. Þingmenn eru
ársmenn í starfi og engin goðgá þó
Alþingi standi út maímánuð, jafn-
vel lengur, ef ljúka þarf viðamikl-
um og vandmeðförnum málum.
Engan veginn skal þó dregið úr
þýðingu þess, að þingmenn verji
nokkrum mánuðum árlega í það
að kynnast mönnum og málefnum
í kjördæmum sínum.
Þingflokkarnir
Alþingi íslendinga, 104. löggjaf-
arþingi, sem nýlokið er, hélt 274
þingfundi, ef allt er talið, bæði
fundir þingdeilda og Sameinaðs
þings, en starfsdagar þess vóru
149. Fundir vóru þó verulega
fleiri. Ótaldir eru allir þing-
nefndafundir, en sumar þeirra,
einkum fjárveitinganefnd, sem
hefur veg og vanda af undirbún-
ingi fjárlaga, sinna umfangsmikl-
um umfjöllunarstörfum.
Einn veigamesti þátturinn í
störfum þingsins eru fundir þing-
flokka. Þingmál fá ekki síður um-
fjöllun í þingflokkum en þing-
deildum. Þingflokkar vinna oft
stór mál frá upphafi: gagnasöfn-
un, frumvarpssmíð og tillögugerð
að þingsályktunum, ásamt ítarleg-
um greinargerðum, með margvís-
legum upplýsingum og fróðleik. I
sumum tilfellum er ótrúlega mikil
Matvælafræði:
Vísindagrein
framtíðarinnar
Eftir dr. Jón Óttar
Ragnarsson dósent
„Getið þið matvælafræðingarn-
ir ekki komið í veg fyrir að verið
sé að framleiða óholl matvæli eins
og hvíta sykurinn, hvíta hveitið og
matarsaltið," var ég spurður á
dögunum.
Mér varð svarafátt. Tuldraði
eitthvað um að matvælafræðingar
væru ekki almáttugir og benti
fyrirspyrjandanum á að ekki
mætti setja hvítt hveiti í sama
flokk og sykur og salt.
En spurningin, jafnfáránleg og
hún var, hélt samt áfram að
skjóta upp kollinum uns hún varð
tilefnið að þessari grein.
Upphaf matvælavinnslu
Næg fæða er ein af brýnustu
frumþörfum okkar. Það er því
ekki að undra þótt maðurinn færi
snemma að reyna að vinna afurðir
úr náttúrunnar ríki í hentugri
mynd.
Fyrstu skrefin í matvæla-
vinnslu voru óburðug, en með
hverri nýjung og uppgötvun óx
manninum fiskur um hrygg. Varð
þessi viðleitni vísirinn að mat-
væjavinnslu nútímans.
Á 18. og 19. öld gekk iðnbyltingin
í garð. Var þá lagður grundvöllurinn
að matvælaiðnaði nútímans með því
að vinnslan fluttist af heimilum í
verksmiðjur.
Það verður að teljast sögulegt
slys að á þessu mótunarskeiði mat-
vælaiðnaðarins var næringarfræðin
enn vanmáttug vísindagrein.
Stærstu uppgötvanir á þessu sviði
höfðu ekki enn séð dagsins ljós.
Vítamínkenningin var ekki sett
fram fyrr en árið 1912 og mikil-
vægi trefjaefna var ekki staðfest
fyrr en um 1970. Átti þessi töf eft-
ir að draga dilk á eftir sér.
Það var því ekki að undra þótt
tæknileg sjónarmið væru allsráð-
andi í matvælaiðnaði þar til komið
var fram undir miðja þessa öld.
Fram að þeim tíma átti fæðan að
verða aðeins orka, útlit og bragð.
Þá var ekki heldur neitt skrítið
þótt í fyrstu væri litið á hvíta syk-
urinn sem guðsgjöf. Hann var jú
hrein orka, laus við öll aðskota-
efni. Og ekki var liturinn og
bragðið síðra. Nú vitum við að
þessu er þveröfugt farið. Við syk-
urhreinsun eru öll verðmætustu
næringarefnin numin á brott með
þeim afleiðingum að sykur er ein-
hæfasta afurð sem við eigum völ
á.
Svipaða sögu er að segja um
matarsaltið. Um aldaraðir hafði
þessi fæðutegund verið í hávegum
höfð. Nú var loks hægt að fá hana
tandurhreina og ómengaða.
Hvíta hveitið kom einnig fram á
þessum tíma. Hýði og kím var
skilið frá kjarnanum i sérstökum
millum og notað til dýrafóðurs eða
því fleygt. Gula litnum var eytt
með aukaefnum.
Núna, löngu seinna, stöndum
við á öndinni yfir þessum afdrifa-
ríku og sögulegu mistökum sem
hafa átt svo mikinn þátt í að móta
matvælaiðnaðinn í núverandi
mynd.
Umbætur í matvælaiðnaði
Nær allar þær afurðir sem urðu
til á uppgangsárum matvælaiðn-
aðarins eru nú orðnar hluti af
menningu og mataræði í iðnríkj-
unum. Verður erfitt að snúa til
baka.
Því miður eiga margar þessar
afurðir það sammerkt að vera
orkurikar — oftast auðugar af fitu
og sykri — en snauðar af bætiefn-
um (vítamínum og steinefnum) og
trefjaefnum.
Matvæli af þessu tagi henta nú-
tímamanninum illa vegna þess hve
lítið hann reynir á sig líkamlega.
Getur hann þvi borðað mun minna
en forfeður hans og þarf þá mun
kjarnbetra fæði.
Sem dæmi um þessa öfugþróun
má nefna að í sælgætisiðnaði er
varla til ein einasta afurð sem
telja má holla. Er dapurlegt að
munaður skuli svo rækilega
tengdur óhollustu.
Þetta er þeim mun sárara þar
sem innlendar rannsóknir hafa
sýnt — svo ekki verður um villst
— að margir íslendingar, einkum
börn og unglingar, fá of lítið af
sumum næringarefnum í fæði.
Það er svo kapítuli út af fyrir
sig að þessar afurðir skuli einkum
finna sér leið — gegnum sjoppur
og matvöruverslanir — til barna
og unglinga, sem síst skyldu neyta
þeirra.
Það er inn í þetta umhverfi sem
matvælafræðingar nútímans
-I