Morgunblaðið - 15.05.1982, Blaðsíða 18

í þrem næstu myntþáttum mun ég segja söguna um sauðagullið, en það hafði geysileg áhrif á hagsögu
landsins okkar.
Þegar sagan gerist, eru notaðir hér á landi kopar-, silfur- og gullpeningar í almennum viðskiptum.
Mestmegnis er þetta dönsk mynt, en sænskir og norskir peningar giltu líka. Einseyringar, tveggjeyr-
ingar og fimmeyringar voru úr kopar. Tíeyringar voru 4/io silfurs, tuttuguogfimmeyringar 6/10 en krónur
og túkallar x/io silfurs. Krónupeningarnir voru 7,5 grömm og tíkallarnir 15. Gullpeningarnir voru
^oo/iooogull. Tíu krónu peningarnir vógu 4,48 grömm en 20 krónurnar voru helmingi þyngri, eða 8,96
grömm.
Þegar menn fóru í búðir að versla voru þeir því með kopar-, silfur- og gullpeninga í vasanum. Það er
að segja — þeir sem áttu peninga — en þeir voru örfáir. Peningaskortur var hér nefnilega landlægur, og
hafði svo verið lengi. Verslunin einkenndist af vöruskiptum. Menn lögðu inn afurðir hjá dönskum
kaupmönnum hér og tóku svo út innfluttar vörur, flestar danskar.
Árið 1873 var norræna myntin samræmd og farið að nota krónur og aura á Norðurlöndum. Fyrstu
dönsku 10 og 20 gullkrónurnar eru frá 1873, silfurpeningarnir 10 og 25 aurar frá 1874 en einnar og
tveggja krónu peningarnir eru fyrst slegnir árið 1875. Danski koparinn er frá 1874.
Eg hef orðið þess var, aö
hér á landi, bæöi t kaup-
stöðum og til sveita,
kannske alveg eins til
sveita, er töluvert af gullpeningum.
Flestir eru þeir danskir, aðrir
norskir og sænskir. Yfirleitt eru
þetta 10 og 20 krónu gullpeningar.
Einnig eru til enskir gullpeningar,
sovereigns, þ.e., 1 sterlingspund í
gulli. Peningar þessir eru flestir
með ártölunum 1873 til 1898. Þaö
er erfitt, aö gera sér grein fyrir
fjölda gullpeninganna, en ég held
jafnvel aö þeir séu nokkur hundruö
talsins. Sumir þeirra hafa veriö
hengdir í hálsmen, aörir festir á
armbönd. Samheiti allra þessara
gullpeninga er sauóagull. Nafniö
er þannig til komiö, aö fyrir um 100
árum keyptu breskir kaupmenn
hér á landi mikiö af sauöfé, en auk
þess þó nokkuö af nautgripum og
hrossum, og fluttu lifandi til Eng-
lands. Kælitækni var þá óþekkt,
engin frystihús eöa kæliskip. Eina
leiðin fyrir Bretana til aö eignast og
Mynt
Ragnar Borg
1. GREIN
éta gott kjöt, var aö flytja búpen-
inginn lifandi til Bretlands og slátra
honum þar, sem næst neytenda-
markaönum. Þetta höföu Bretar
gjört um nokkurn tíma; höföu inn-
réttaö skip til gripaflutninganna frá
ýmsum löndum í Evrópu. En þaö
er saga aö segja frá því hvernig
sauöfjárflutningarnir hófust frá is-
landi og hvernig sauöagulliö barst
til landsins.
Áöur en viö hefjum söguna skul-
um viö líta svolítið aftur í tímann og
athuga hvernig aöstæöur voru hér
á landi áöur en sauðagulliö kom til
sögunnar. Árið 1855, þaö er ekki
lengra síðan, var íslendingum gef-
iö frelsi til aö versla viö þegna allra
þjóöa. Fram aö þeim tíma höföu
danskir kaupmenn haft einkarétt á
því aö versla viö islendinga, réöu
söluveröi hér á innfluttum vörum.
Jón Sigurðsson
og kauþveröi á öllum útflutnings-
vörum okkar. Þaö var nú svo sem
ekki fjölbreytt úrvaliö af útflutn-
ingsvörum, sem viö höföum uppá
aö bjóöa. Tökum sem dæmi út-
flutningsskýrslu landsins fyrir árið
1849.
2100 skippund hvítar gærur
800 skippund mislitar gærur
35000 lýsipund af tólg
2900 tunnur af lýsi
1300 tunnur af söltuðu sauöakjöti
5900 skippund af saltfiski
2400 skippund af höröum fiski
6000 pund af æöardún
Auk þess var flutt út af hand-
unnum vörum:
8405 peysur
59.534 pör af sokkum
78.962 pör af vettlingum
5.802 álnir vaðmáls.
Aö gömlu máli voru:
1 skippund = 20 lýsipund = 320
pund = 160 kg.
1 tunna = 120 lítrar.
Þaö má af þessu sjá, aö þetta
gera rúm 2600 tonn + handunnu
vörurnar, svo Álafoss Eimskipafé-
lagsins gæti léttilega tekiö þetta í
einni ferö. Takiö eftir. Allan útflutn-
ing heils árs. Svona var nú ástand-
iö í den tid. Þess má einnig geta,
aö fram aö 1870 var ekki um aörar
reglubundnar feröir aö ræöa, milli
Islands og útlanda, en 7 feröir
póstskipsins á ári. Um þessar
mundir voru íslendingar nálægt
56.000 talsins. Þar af bjuggu 1100
í Reykjavík og 400 í kauptúnum.
En þaö er ekki aö spyrja aö Is-
lendingum, alltaf eru þeir jafn-
áhugasamir um sinn hag. Jafn-
skjótt og verslunin haföi veriö gef-
in frjáls fóru landsmenn aö reyna
aö fá betra verö fyrir afuröirnar, en
hinir dönsku kaupmenn höföu
greitt. Einnig aö reyna aö gera
betri innkaup til landsins. Frelsiö til
aö versla hvarvetna var þeim hvati
til framfara og varö til þess aö
bæta hag landsmanna. Þaö er hart
aö þurfa aö segja þaö, aö islend-
ingar geröu sér grein fyrir því þá,
fyrir nærri 130 árum, aö hagur
landsmanna er undir viöskipta-
kjörunum kominn. Þá voru ekki
uppfundnar sjálfskipaöar afætur
krata, framsóknar og komma, sem
hugsa bara um eigin hag. Svona
menn láta kjósa sig í verölags-
nefndir, verðgæslu og allskonar
banka- og haftastofnanir, en láta
þjóöarhag lönd og leiö. Þeir mæla
meö miöstýringu — þaö heitir nú
félagsleg stefna. Þetta tefur fram-
farir, kostar okkur skattþegna
stórfé og kemur okkur neðar á list-
ann yfir þjóöir meö háar þjóöar-
tekjur. Slíka menn skyldi enginn
maður kjósa til opinberra starfa,
hvorki til þings né sveitar. En
þannig var semsagt ástandiö upp-
úr 1855, aö landsmenn voru fram-
farasinnaöir og óbundnir hafta-
flokkunum, sem viö höfum hór í
dag.
Aö sjálfsögöu var leiötogi þjóö-
arinnar þá, Jón Sigurðsson,
manna fremstur í flokki. Hann
skyldi hvern hag viö höföum af því,
að auka útflutning, fá betra verö
fyrir afuröir okkar og af því aö
kaupa ódýrar inn til landsins. Mun
ég segja frá því hvernig sauöa-
gulliö komst í hendur landsmanna
í næsta myntþætti, en í því máli
lagöi Jón Sigurösson á ráöin, eins
og í flestum framfaramálum þjóö-
arinnar, meöan hans naut viö.
Eitruð úthafsrækja
Leíklíst
Jóhann Hjálmarsson
Ríkisútvarpið:
KRABBINN OG SPORÐDREKINN
Eftir Odd Björnsson.
Leikstjórn: Oddur Björnsson.
Tónlist eftir Hilmar Oddsson.
Flutt af triói Jónasar Þóris.
Tæknimaður: Runólfur Þorláksson.
í Krabbanum og sporðdrekan-
um eftir Odd Björnsson kynnumst
við því hvernig maður nokkur
flækist af tilviljun inn í dularfullt
morðmál. Fyrr en varir er hann
sjálfur grunaður og neyðist til að
sanna sakleysi sitt. Oddur
Björnsson er hér öðrum þræði að
semja sakamálaleikrit þótt flókin
mannleg samskipti séu aðalvið-
fangsefni hans í leikritinu.
Maðurinn sem gegnir hlutverki
sögumanns í leikritinu ákveður að
fá sér að borða á notalegum litlum
veitingastað. Hann er varla sestur
þegar kona kemur að borðinu til
hans og fer að segja honum frá
vandamálum vinkonu sinnar sem
gift er tónskáldi. Tónskáld þetta
situr reyndar við næsta borð og er
lýst sem ofbeldishneigðum manni
sem reyndi að drepa vinkonuna.
Tónskáldið elskar vitanlega aðeins
sjálfan sig, er hrokafullur lítill
kall.
Manninum finnst fljótt konan
vera hluti af sér. Hún lætur vel að
honum. Þau dansa. Og hann fær
hana til að syngja, enda er hún
fyrrverandi söngkona. Við borðið í
veitingahúsinu gerist leikritið að
mestu. Þangað kemur maðurinn
aftur eftir að hann hefur lesið
minningagrein um konuna. Vinir
hennar eru þar staddir. Þeir velta
fyrir sér hvort konan látna hafi
verið viðkvæmt blóm eða eigin-
gjarn kynóður vitleysingur.
Framhjáhaldið og flækjur
einkalífsins verða umræðuefni,
einnig stjörnumerkjaspeki. Konan
er fædd í krabbamerki, en að
minnsta kosti tveir þeirra karl-
manna sem hún hefur haft náin
samskipti við eru sporðdrekar:
tónskáldið og þjónninn. Þjónninn
er einkennileg persóna, virðist
vita allt um gestina á veitingahús-
inu. Hann þekkir konuna frá því
að hún söng á veitingahúsinu. Nú
Oddur Björnsson
er spurningin hver drap hana.
Hver gaf henni eitraða úthafs-
rækju að borða? Var það tón-
skáldið, sögumaður, þjónninn, lög-
fræðingurinn eða einhver önnur
persóna leikritsins? Kona lög-
fræðingsins lýsir honum sem
kynvilltum og afbrýðisömum í
hennar garð vegna sambands
hennar við tónskáldið.
Ég verð að játa að mér þótti
lopinn teygður óeðlilega mikið í
leikritinu. Engu að síður var þetta
notaleg dægrastytting. Oddur
Björnsson fór hér inn á nýja braut
í leikritun sinni og tókst sóma-
samlega. Hann náði til dæmis
uppskrúfaðri stemmningu veit-
ingahússins prýðilega, samtölin
voru yfirborðsleg eins og þau vilja
oft verða við slíkar aðstæður. Eft-
irminnilegasta persóna leikritsins
sagði þó lítið, þjónninn, sem Helgi
Skúlason lék. Kannski var það
leikur Helga sem mér þótti bera af
sem gæddi þessa fámálu persónu
lífi. Áðrir leikendur voru Rúrik
Haraldsson, Kristín Bjarnadóttir,
Róbert Arnfinnsson, Helga
Bachmann, Þorsteinn Gunnarsson
og Þórhallur Sigurðsson. Tæknileg
atriði voru vel af hendi leyst.