Morgunblaðið - 21.04.1983, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. APRÍL 1983
ALÞINGISKOSNINGARNAR

Uppskipun á vír til iðnaðarframleiðslu í Borgarnesi.
Koibrún Björgúlfsdóttir í Dalaleir í Búðardal.
V esturlandskjördæmi:
Helstu hagsmunamál Vesturlands
um þessar mundir eru þau sömu og
flestra annarra landshluta. Mestu
áhersluna leggja menn á að treysta
atvinnulífið, sérstaklega um mið- og
suðurhluta kjördæmisins þar sem at-
vinnuleysis hefur orðið vart í vetur.
Vegamál, jöfnun húshitunar í vestur-
hluta kjördæmisins og framhalds-
menntunarmál í kjördæminu eru
einnig ofarlega í hugum manna.
íbúafjölgun undir
landsmeðaitali
Árið 1930 bjuggu 8,8% lands-
manna á Vesturlandi, en árið 1980,
50 árum síðar, var hlutfall Vestur-
lands komið niður í 6,5% af íbúa-
fjölda landsins. Á þessu tímabili
fjölgaði fólki á Vesturlandi um
55% á meðan fólksfjölgunin í
landinu í heild var rúm 100%.
Hlutur kjördæmisins hefur því
minnkað. Þessi minkun á sér aðal-
lega stað á árunum 1930—1950 en
síðan hefur kjördæmið nokkurn
veginn haldið sínum hlut. Síðasta
áratug þessa tímabils fjölgaði
íbúunum örlítið umfram lands-
meðaltal.
Á þessu 50 ára tímabili hafa
orðið miklir tilflutningar fólks
innan kjördæmisins, þéttbýlis-
kjarnarnir hafa stækkað á kostn-
að sveitahreppanna. Árið 1930 bjó
fleira fólk í sveitahreppum en í
þéttbýlissveitarfélögum. Síðan
hefur orðið stöðug fjölgun í þétt-
býlinu á móti fækkun í sveitunum.
Nú býr um 80% vestlendinga í
þéttbýli.
Vesturland skiptist í 4 lögsagn-
arumdæmi sem eru í hugum fólks
frá fornu fari nokkuð sjálfstæðar
einingar innan kjördæmisins.
Þetta eru: Akraneskaupstaður,
Mýra- og Borgarfjarðarsýslur með
Borgarnes sem aðalþéttbýlisstað,
Snæfells- og Hnappadalssýsla
með Stykkishólm, Grundarfjörð,
Ólafsvík og Neshrepp utan Ennis
sem þéttbýliskjarna og Dalasýsla
með Búðardal sem þéttbýlis-
kjarna. Á árunum 1971 til 1981
hafa litlar breytingar átt sér stað
á milli þessara hluta kjördæmis-
ins. Á Ákranesi búa nú um 35%
íbúa Vesturlands, 27% í Mýra- og
Borgarfjarðarsýslum, á Snæ-
fellsnesi um 30% og um 7% búa í
Dalasýslu.
Atvinnumái: Horft til iðnaðar
Atvinnulíf á Vesturlandi bygg-
ist upp á hinum hefðbundnu at-
vinnugreinum, sjávarútvegi og
landbúnaði, auk þess sem margir
hafa störf við iðnað og margskon-
ar þjónustu. Störfum við sjávarút-
veg, iðnað og þjónustu hefur fjölg-
að á seinustu árum en störfum við
landbúnað hefur fækkað. Talið er
að ekki sé raunhæft að gera ráð
fyrir fjölgun atvinnutækifæra f
landbúnaði og sjávarútvegi á
næstu árum og horfa menn því í
þessu kjördæmi, sem mörgum öðr-
um, mikið til iðnaðar. Þar telja
menn að aukning í svokallaðri
stóriðju geti vel komið til greina,
jafnhliða öðrum iðnaði, og benda á
þá aðstöðu sem nú þegar er fyrir
hendi á Grundartanga og hag-
kvæmt geti verið að nýta betur.
Iðnráðgjafi hefur verið starf-
andi í kjördæminu á vegum Sam-
taka sveitarfélaga í Vestur-
landskjördæmi í hálft annað ár.
Starf hans hefur verið brautryðj-
endastarf og er í raun rétt hafið.
Mikið hefur verið leitað til iðn-
ráðgjafans og mikill áhugi hefur
verið fyrir því starfi sem unnið
hefur verið í þessum málum í
kjördæminu. Það virðist hinsveg-
ar vera hik á mönnum f að hrinda
hugmyndum sínum : framkvæmd.
Koma þar til óhagstæðar ytri að-
stæður í þjóðfélaginu sem gera
það ekki fýsilegt fyrir einstakl-
inga og félög að fara út í stofnun
nýrra atvinnufyrirtækja þó áhugi
sé fyrir hendi.
Mikill samdráttur hefur orðið í
byggingariðnaði í suðurhluta kjör-
dæmisins. Er það vegna minnk-
andi byggingaframkvæmda ein-
staklinga, fyrirtækja og sveitarfé-
laga. Mikill samdráttur hefur orð-
ið í byggingum íbúðarhúsa. Með
minnkandi lánum Húsnæðismála-
stofnunar og erfiðleikum á fjár-
magnsmarkaði almennt virðist
venjulegt fólk ekki treysta sér til
að byggja sér íbúðir þó þörfin sé
vissulega fyrir hendi. Skipasmíða-
iðnaðurinn er mikilvæg atvinnu-
grein á Akranesi og í Stykkis-
hólmi. Þessi iðnaður á nú í erfið-
leikum á Akranesi og standa upp-
sagnir starfsfólks í stórum stíl
fyrir dyrum ef verkefni fást ekki.
Skipasmíðastöðin hefur ekki feng-
ið leyfi til að hefja smíði skips í
raðsmíðaverkefni, svo sem fyrir-
hugað var, vegna þrætu sem upp
er komin í sjávarútvegsráðuneyt-
inu. Járnblendiverksmiðjan á
Grundartanga hefur átt í miklum
rekstrarerfiðleikum allt frá stofn-
un. Á sínum tíma varð bygging
hennar og rekstur mikil lyftistöng
atvinnulífs og íbúaþróunar á
Akranesi og nærsveitum. Nú er
eitthvað bjartara í markaðsmál-
um verksmiðjunnar sem menn
binda vonir við að geti verið til
frambúðar.
Atvinnuástand í sjávarútvegi á
Vesturlandi hefur yfirleitt verið
gott síðustu árin, þó í vetur hafi
vottað fyrir atvinnuleysi í þessari
grein á Ákranesi vegna minnkandi
afla. Fyrsti skuttogarinn kom til
Heftir haldið hlut
sínum síðustu 20 ár
Akraness árið 1972 og síðan hefur
þeim fjölgað jafnt og þétt og kom-
ið til sjávarplássanna á Snæ-
fellsnesi allt fram á síðustu ár.
Með tilkomu þeirra hefur hráefn-
isöflun orðið tryggari og vinnan
stöðugri. Jafnhliða togaraútgerð-
inni hefur verið öflug bátaútgerð í
kjördæminu, sérstaklega frá
Snæfellsnesi. Á yfirstandandi
vertíð hefur afli verið ágætur á
Snæfellsnesi en brugðist að veru-
legu leyti á Akranesi. Þar virðist
vanta algerlega ’76 árganginn
svokallaða í þorskstofninn, af
hvaða ástæðum sem það nú er, og
eru menn mjög uggandi út af því
vegna þess að sá árgangur var tal-
inn stór og átti að bera uppi afl-
ann næstu ár. Frystihúsin hafa
byggt sig upp jafnt og þétt og eru
í dag nokkuð vel búin til að taka
við þeim afla sem berst en auk
frystingar er söltun umtalsverð í
kjördæminu. Þrátt fyrir þessi
góðu ytri skilyrði fram á þetta ár
er afkoma og staða fyrirtækja
sjávarútvegsins almennt mjög
slæm.
Menn óttast nú mjög minnkandi
sjávarafla á næstu árum og að
veiðarnar fari meira inn á óhag-
stæðari tegundir fisks. Telja menn
að næstu ár verði kyrrstaða eða
jafnvel samdráttur í þessari at-
vinnugrein ef ekki rætist óvænt úr
með aflann og betri aðstaða skap-
ist til rekstrar þessara undir-
stöðufyrirtækja þjóðfélagsins. Á
Akranesi var talsverð atvinna
byggð upp á loðnuveiðum og
bræðslu. Þar skapaðist því ákveð-
in eyða og tekjumissir fyrir marga
aðila þegar loðnan hvarf. í Stykk-
ishólmi og Grundarfirði hefur
rækju- og skelvinnsla verið drjúg-
ar stoðir atvinnulífsins. Hvalveið-
ar og vinnsla hefur verið talsvert
þýðingarmikil atvinnugrein á
Vesturlandi undanfarin ár, sér-
staklega í sveitum Borgarfjarð-
arsýslu sunnan Skarðsheiðar og á
Akranesi. Menn eru nú að byrja að
átta sig á því hvað hvalveiðibann-
ið 1986 þýðir ef til framkvæmda
kemur eins og allar líkur virðast á,
en lítið er enn farið að athuga
hvað hægt er að gera til að fylla
upp í það skarð sem myndast í
Hvalfirði og hvort hægt sé að nýta
þessa aðstöðu til annars.
Landbúnaðurinn á við erfiðleika
að etja í þessu kjördæmi sem öðr-
um. Bændur eru sú stétt sem
einna verst fer út úr þeirri óða-
verðbólgu sem nú geisar í landinu,
vegna þess hversu seint þeir fá af-
urðir sínar greiddar. Framleiðsla
hefur dregist saman vegna beinna
og óbeinna aðgerða til fram-
leiðslustjórnunar og bændurnir
hafa reynt að laga sig að. Það hef-
ur aftur á móti farið illa með fjár-
hag margra þeirra og er nú svo
komið að margir bændur komast
ekki úr skuld við haustinnlegg og
verða að taka neyslu- og rekstr-
arvörur sínar allt árið út í skuld.
Minni vörur til að vinna úr hefur
einnig komið illa við vinnslustöðv-
ar landbúnaðarins sem sumar
hverjar hafa staðið í miklum fjár-
festingum. Má í því sambandi
nefna nýju mjólkursamlögin í
Borgarnesi og Búðardal. Slæm
fjárhagsstaða bænda kemur einn-
ig fram í slæmri stöðu aðal við-
skiptafyrirtækja þeirra. Þetta
hefur orðið til þess að fram-
kvæmdir á vegum þessara fyrir-
tækja hafa stórlega dregist saman
sem leiðir til minnkandi atvinnu í
þeim þorpum sem byggja mikið á
þjónustu við landbúnaðinn.
Þessir erfiðleikar í landbúnað-
inum koma eitthvað misjafnlega
við bændur, og væntanlega verr
við lítil bú en stór og sérstaklega
koma þeir illa niður á bændum
sem nýlega hafa stofnað bú eða
hafa staðið í miklum fjárfesting-
um að undanförnu. Bú í kjördæm-
inu eru í heild um 10% minni en
landsmeðalstærð. í Mýra- og
Borgarfjarðarsýslum eru þau ná-
lægt landsmeðaltali, um 15% und-
ir landsmeðaltali á Snæfellsnesi
og í Dölum eru þau um 25% undir
landsmeðaltalsstærð. Samkvæmt
hagtölum fyrir árið 1980 eru með-
altekjur af landbúnaði á Vestur-
landi talsvert undir landsmeðal-
tali, allt frá 0,3% undir landsmeð-
altali í Borgarfjarðarsýslu til
8,7% undir landsmeðaltali í Dala-
sýslu og líklega hefur ástandið
síðan heldur versnað.
Bændur hafa lítið tekið upp nýj-
ar búgreinar til að bæta sér tekju-
tap vegna samdráttar í hefð-
bundnu búgreinunum. Aðeins hef-
ur verið byrjað á loðdýrabúskap í
Dölum og í Borgarfirði er í undir-
búningi átak í þessari grein. Lax-
veiðihlunnindin hafa verið bænd-
um á Vesturlandi góð búbót, sér-
staklega í Borgarfirði, en sam-
dráttur sá sem orðið hefur í veið-
unum rýrir þá tekjumöguleika
nokkuð. Tvær fiskeldisstöðvar eru
í undirbúningi til að stuðla betur
að nýtingu veiðihlunnindanna,
önnur í Dalasýslu og hin í Stóra-
Ási í Borgarfirði. Borgarfjörður er
eitt af ylræktarframleiðsluhéruð-
um landsins. Einhverjir möguleik-
ar eru þar til aukningar en þeir
takmarkast þó af því að í aðal-
framleiðslugreinunum er markað-
urinn mettaður á aðalframleiðslu-
tímanum og farið að votta fyrir
offramleiðslu á þeim vörum þegar
mest er framleitt.
Á undanförnum árum hefur
mikil uppbygging átt sér stað í
ferðamannaþjónustu í kjördæm-
inu. Er þar nú komin ágæt aðstaða
á þessu sviði. Sex hótel eru starf-
andi á Vesturlandi allt árið auk
þriggja sumarhótela. Samanlagt
gistirými hótelanna er um 500