Morgunblaðið - 21.04.1983, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. APRÍL 1983
45
Kartöflubændur í Þykkvabæ taka grunn fyrir kartöfluverksmidju. 0*81”-Arnér Rómantískt er víða í Rangárvallasýslu. Myndin er tekin við Seljaland og f baksýn er Selja-
landsfoss.
LjÓ8m. Sigurgeir JónaxNon.
Einn hinna mörgu báta, sem gerðir eru út frá verstöðvum í Suðurlandskjör-
dæmi með lest og stíur fullar af fiski.
Morgunhlaóió Kristján Kinarsson.
Landbúnaður í Suðurlandskjördæmi mun áfram gegna mikilvægu hlutverki
fyrir þjóðarheildina.
Vestmannaeyjar, en einnig er
þáttur fastalandsins í útgerð og
fiskvinnslu stór, í Þorlákshöfn, á
Eyrarbakka og Stokkseyri. Áhugi
er í kjördæminu fyrir meiri sam-
ræmingu veiða og vinnslu, og ekki
hvað sízt fyrir aukinni úrvinnslu
sjávarafla, með t.d. niðurlagningu
og niðursuðu, en einnig eru mögu-
leikar á sviði lífefna- og fóðuriðn-
aðar taldir góðir, svo og nýting
nýrra fiskistofna.
Talið er að möguleikar séu mikl-
ir m.a. á sviði meltuframleiðslu,
humarkrafts, fiskmarnings, fisk-
pöstu o.fl., en þessi framleiðsla
felst í betri nýtingu hráefna, sem í
dag er kastað fyrir borð. Nær öll
tæknileg atriði við þessa fram-
leiðslu eru leyst, en hagkvæmni
framleiðslunnar er hins vegar
óþekkt.
Auk þessa telja Sunnlendingar
að bæta megi og auka nýtingu
þess sjávarafla sem veiddur er
með bættum gæðum og nýjum
vinnslugreinum, en talið er að
milli 15 og 20% þess afla sem
veiddur er fari í súginn. Um veru-
lega verðmætaaukningu gæti orð-
ið að ræða. I þessu sambandi hef-
ur nýlega verið stofnað í Vest-
mannaeyjum félag til að kanna
nýjar framleiðslugreinar við
vinnslu sjávarafla, og er það einn
liður í sókn Sunnlendinga í at-
vinnumálum undir forystu SASS.
Heilbrigðismál
Heilbrigðisþjónusta er í nokkuð
góðu ástandi í Suðurlandskjör-
dæmi, en svigrúm er þó til frekari
úrbóta og samræmingar. Heilsu-
gæzlustöðvar hafa sprottið upp
víða og myndarleg sjúkrahús í
Vestmannaeyjum og Selfossi, en
auka mætti nýtingu þess síðar-
nefnda með fjölgun sjúkrarúma,
einkum fyrir langlegusjúklinga.
Menntamál
Staða menntamála í Suður-
landskjördæmi er tiltölulega góð.
Merkur áfangi náðist í fræðslu-
málum á Suðurlandi með
samkomulagi um byggingu og
rekstur fjölbrautaskóla á Selfossi,
en aðilar að honum eru Selfoss-
kaupstaður, Árnessýsla, Rangár-
vallasýsla og Vestur-Skaftafells-
sýsla. Það nýmæli er í samningn-
um að skólaakstur á höfuðleiðum
verður sameiginlegur kostnaður
allra aðila. Ráð er fyrir því gert að
tryggja samstarf milli Fjölbrauta-
skólans, Skógaskóla, þar sem
verður eins konar útibú skólans,
og Laugarvatns, einnig fram-
haldsskólans í Vestmannaeyjum.
Með meira samstarfi á sviði fram-
haldsmenntunar eru góðir mögu-
leikar taldir á því að tengja betur
höfuðatvinnugreinarnar, sjávar-
útveg og landbúnað, skólakerfinu,
en t.d. er engin búnaðarfræðsla í
Suðurlandskjördæmi, einu mesta
landbúnaðarsvæði íandsins, ef
Garðyrkjuskólinn Reykjum er
undanskilinn.
Samgöngumál
Samgöngur á Suðurlandi hafa
verið taidar með betra móti, mið-
að við aðra landshluta, en víð-
feðmi kjördæmisins er mikið.
Sunnlendingar eru þó á öðru máli
og segja samgöngur stirðar milli
einstakra byggða. Einkum séu
Vestmannaeyjar og Þorlákshöfn í
slæmu sambandi við aðra hluta
kjördæmisins. Af þessum sökum
séu Vestmannaeyjar og Þorláks-
höfn markaðssvæði sem fyrirtæki
annars staðar í kjördæminu eigi
erfitt með að ná til og geti því
misst viðskipti á þessum stöðum
til Reykjavíkur. Brúargerð við
Ölfusárósa mundi gerbreyta sam-
göngum milli Eyja og lands, og þá
um leið milli Þorlákshafnar og
annara byggða á Suðurlandi.
Áætlunarflugvellir eru engir í
kjördæminu nema í Vestmanna-
eyjum, en flugvöllurinn þar er að
jafnaði lokaður í tvo mánuði
venjulegum flugvélum vegna veð-
urs. Hægt væri að auka verulega á
samgönguöryggi milli lands og
Eyja ef þar væri veigamikil þyrla,
sem gæti sinnt bæði sjúkraflugi
og nauðsynjaflutningum, t.d. á
mjólk, þegar aðrar leiðir eru lok-
aðar. Vestmannaeyjar eru verstöð
og þar verða slysin. Þarf oft að
fljúga með slasaða menn til
Reykjavíkur, en það getur verið
ókleift að jafnaði 60 daga á ári af
framangreindum ástæðum.
Byggöaþróun og tekjur
Hlutur Suðurlandskjördæmis í
heildarmannfjölda á landinu hef-
ur minnkað jafnt og stöðugt, úr
17% um aldamót í 8,4% sl. haust,
en íbúar í kjördæminu voru 19.797
í haust. Hefur fólksfjölgun verið
hæg þegar á heildina er litið og
jafnvel um fólksfækkun að ræða
síðustu misseri. Helztu skýr-
ingarnar eru þær að gífurleg
breyting hefur orðið á atvinnu-
skiptingu þjóðarinnar frá frum-
framleiðslu til úrvinnslu og þjón-
ustugreina. Þjóðfélagið hefur
breytzt úr bændaþjóðfélagi í fisk-
veiðiþjóðfélag og hefur í seinni tíð
verið að breytast í iðnvætt þjóð-
félag. Þéttbýlisstaðir hafa dregið
til sín fólk úr sveitum í stórum
stíl, en í engu kjördæmi búa hlut-
fallslega fleiri í dreifbýli en á Suð-
urlandi, þar sem fólksflótti úr
sveitum hefur ekki verið eins mik-
ill. í kjördæminu bjuggu 25% af
öllum þeim er bjuggu í dreifbýli á
íslandi 1980.
Víðfeðmi kjördæmisins er mikið
og afkomumöguleikar íbúanna
mismunandi og hagsmunir oft á
tíðum ólíkir. Að mörgu leiti er
hægt að rekja veikleika og styrk-
leika Suðurlandskjördæmis í at-
vinnu- og félagsmálum til nálægð-
ar stórs hluta þess við þéttbýlis-
svæðið við Faxaflóa. Og Sunnlend-
ingar segja að í ýmsum efnum líði
þeir fyrir nálægðina við Reykja-
vík, m.a. í flugvallagerð.
A Selfossi fjölgaði íbúum í fyrra
umfram landsmeðaltal, en þar
hefur sprottið upp umfangsmikil
þjónustustarfsemi tengd landbún-
aði. Hins vegar varð fækkun í
Vestmannaeyjum, líklega vegna
erfiðleika í sjávarútvegi. í upp-
sveitum hefur sú þróun orðið að
þar hafa risið upp byggðakjarnar í
kringum skóla og félagsheimili,
sem síðar urðu gististaðir og
greiðasölustaðir fyrir ferðamenn,
t.d. á Flúðum, Laugarvatni, Laug-
arási, Aratungu og í Þykkvabæ
hefur myndazt byggðakjarni utan
um kartöflurækt. Á þessum stöð-
um hefur síðar hafizt verzlun og
þjónustustarfsemi og iðnaðar-
menn hafa setzt þar að. Það hefur
að vissu leyti háð kjarnaþróuninni
í Biskupstungum, að þjónustu-
starfsemi deilist niður á tvo staði,
Aratungu og Laugarás. I uppsigl-
ingu er þjónustukjarni í Árnesi.
Það veldur Sunnlendingum
áhyggjum að í Suðurlandskjör-
dæmi, að Vestmannaeyjum með-
töldum, voru meðallaun næst
lægst á landinu 1981, um 9.000
krónum eða 8% undir landsmeð-
altali. Meðallaun 1970 til 1980
voru 8-13% undir landsmeðaltali á
Suðurlandi, en yfir meðaltali í
Vestmannaeyjum. Þróunin hefur
verið sú að meðallaun í Suður-
landskjördæmi hafa farið lækk-
andi miðað við landsmeðaltal.
Nú vilja íbúar Suðurlandskjör-
dæmis snúa þessari þróun við,
stemma stigu við fólksfækkuninni
með auknu átaki í atvinnumálum,
m.a. með því að í kjördæminu rísi
orkufrekur iðnaður, sem mundi
skapa atvinnutækifæri er gæfu
hærri meðaltekjur en í ýmsum
öðrum greinum. Þeir vilja knýja á
um opinberar framkvæmdir, er
yrðu forsenda þess að unnt yrði að
byggja upp atvinnulíf og fá fólk til
þess að starfa í héraðinu. í þessu
sambandi segja þeir m.a. bættar
samgöngur skipta miklu máli,
bætta aðstöðu til menntunar og
heilsugæzlu.
eftir Ágúst Ásgeirsson