Morgunblaðið - 31.07.1984, Blaðsíða 34

46
MORGUNBLAÐID, ÞRIÐJUDAGUR 31. JÚLÍ1984
Bviðgerðar og
VATNSÞÉTTINGAR-
EFNI SEM GERA
MEIRA EN AÐ DUGA.
THORITE
Framúrskarandi viðgerðar-
efni fyrir steypugalla.
Þannig sparar það bæði
tíma og fyrirhöfn við móta-
uppslátt ofi. Thorite er til-
valið til viðgerða á rennum ofl.
ACRYL60
Eftir blöndun hefur efnið
tvöfaldan þenslueiginleika,
tvöfaldan þrýstieiginleika,
þrefaldan sveigjanleika og
áttfalda viðloðun miðað við
venjulega steypu.
WATERPLUG
Sementsefni sem stöðvar
rennandi vatn. Þenst út við
hörnun og rýrnar ekki.
Þetta efni er talið alger bylt-
ing.

m ;
• ^
THOROGRIP
Thorogrip er sementsefni,
rýrnar ekki, fljótharðnandi.
Þenst út við þornun og er
ætlað til að festa ýmsa
málmhluti í stein og stein-
steypu.
!i steinprýði
Stórhöföa 16, sími 83340 — 84780
Sænskar þjóðsögur
eftir Jakob S.
Jónsson
Þjóðsögur les fólk sér til
skemmtunar öðru fremur. Þó má
hafa af þeim ómældan fróðleik því
þær miðla menningararfi frá
fornri tíð og veita dýrmæta vitn-
eskju um hugmyndaheim forfeðr-
anna. Enda er vart sú þjóð sem
reynir ekki að gefa þessum menn-
ingararfi sínum einhvern gaum,
bæði með stuðningi við rannsóknir
á þjóðfræðum almennt og þar með
þjóðsögum og svo útgáfu og dreif-
ingu á þjóðfræðilegu efni meðal
almennings.
Bókaforlagið Gidlunds í Svíþjóð
gaf á síðast ári út ljósprentaða út-
gáfu af Sænskum þjóðsögum úr
safni Konunglegrar Akademiu
Gústavs Adolfs, en þær voru upp-
haflega gefnar út í átta bindum á
árunum 1939—1947 (Svenska
folksagor I—IV. Gidlunds forlag
1981). Hvert bindi nýju útgáfunn-
ar hefur að geyma tvö bindi hinn-
ar gömlu. Hin ljósprentaða útgáfa
er að öllu leyti hin prýðilegasta að
útliti, fer vel í hendi og bundin í
vandað band og látlaust og forlag-
inu til sóma i alla staði að þvi
leyti.
Það er hins vegar nauðsynlegt
að útgáfa á borð við þessa nýtist
fleirum en þeim einum sem lesa
þjóðsögur sér til gamans. Þjóð-
sagnaútgáfur verða einnig að
þjóna fræðilegu markmiði ef þær
eiga að svara kostnaði. Ef vel á að
vera, á að vera hægt að fá upplýs-
ingar um hvar og hvenær sögun-
um var safnað, hver safnaði og
eftir hverjum þær eru hafðar,
hvort skyldar sögur hafi verið
sagðar í öðrum landshlutum og
jafnvel víðar um heim. Þá er ekki
síður mikilvægt útfrá almennu
þjóðfræðilegu sjónarmiði að
greina frá sögumönnunum sjálf-
um sem hafa kannski sagt sögurn-
ar oft og mörgum sinnum fyrir
ólíka áheyrendur hverju sinni og
greina frá frásagnartækni þeirra.
Fleira mætti tína til sem heyrir til
góðum þjóðsagnaútgáfum en ég
læt þetta nægja.
Það má finna ansi marga vonda
galla á þjóðsagnaútgáfu Gidlunds.
Eins og fyrr var getið er um að
ræða ljósprentaða útgáfu á verki
sem unnið var fyrir tæpum fimm-
tíu árum. Margt hefur skiljanlega
breyst í viðhorfum til þjóðfræði og
þjóðsagna á þeim tíma og því
hefði verið eðlilegra að leggja
meiri vinnu í þessa endurútgáfu.
Svo virðist sem ærið misjöfn
vinna hafi verið lögð í útgáfu
Sænsku þjóðsagnanna 1938—1947.
Þannig má sjá að fyrri hluti fyrsta
bindis nýju útgáfunnar er ein-
göngu „sagður af Guðrúnu og Jör-
ani Sahlgren eftir handritum
Sven Sederström". Hvaða fólk
þetta er og hvern þjóðfræðilegan
sess það skipar virðist ekki koma
fróðieiksfúsum lesanda við. Síðari
hluti fyrsta bindis er öllu betur
frá genginn, m.a. er honum fylgt
úr hlaði með inngangi eftir þann
er gengur frá sögunum til útgáfu,
Sven Liljeblad. Þá fylgja þeim
hluta einum allra hluta verksins
athugasemdir, sem birtast í bók-
arlok. Sven Liljeblad hefur einnig
gengið frá fyrri hluta annars
bindis, sem helgaður er sagnaþul-
inum Mickel í Lánghult. Segir
Liijeblad frá Mickel í inngangi og
segir þar aðeins frá þjóðsögum al-
mennt og þá nokkuð ítarlega frá
Mickel, sem réttu nafni hét Micha-
el Jonasson Wallander. Síðari
hluti annars bindis er sögur eftir
handritum prestsins C.F. Cavalli-
us, og eru það þau Guðrún og Jör-
an Sahlgren sem hafa búið þær til
prentunar og fylgja úr hlaði með
stuttum inngangi, þar sem er
nokkuð er sagt frá C.F. Cavallius;
en hann var faðir hins merka
sænska þjóðfræðings og þjóð-
sagnasafnara Gunnars Olovs
Hylten-Cavallius. Guðrún og Jör-
an bera einnig ábyrgð á fyrri
hluta þriðja bindis. Þar er að
finna sögur úr ýmsum áttum, sem
Gunnar Olov Hylten-Cavallius og
G. Stephens hafa safnað. Jöran
Sahlgren gengur einn frá seinni
hluta þriðja bindis; þar er að finna
sögur frá Nárke-héraði, sem
þekktur sænskur þjóðsagnasafn-
ari, Gabriel Djurklo, safnaði. í
NORÐDEKK
hetlsóluð radíat dekh,
ístensk framteíðsta.
Framleiðandi Gúmmívinnustofan hf,
Réttarhálsi 2, R.
Við tökum fulla ábyrgð
á okkar framleiðslu
Umboðsmenn um allt land
Reykjavík
Gúmmívinnustofan hf, SKIPHOLT! 35. s.31055 & 30360
Gúmmívinnustofan hf, RÉTTARHÁLSI 2. s.84008 & 84009
Höfðadekk hf, TANGARHÖFÐA 15. s.85810
Hjólbarðastöðin sf, SKEÍFAN 5. s.33804
Hjólbarðahöllin, FELLSMÚLA 24. s.81093
Hjólbarðaverkstæði Sigurjóns, HÁTÚNI 2a. s. 15508
Hjólbarðaverkstæði Jóns Olafssonar, ÆGISSÍÐU. s.23470
Holtadekk sf, BJARKARHOLTL, s.66401
Landið
Hjólbarðaverkstæði Bjöms, LYNGÁS 5, RANG. s.99-5960
Kaupfélag Árnesinga, SF.LFOSSI, s.99-2000
Vélaverkstæði Bjöms og Kristjáns, REYÐARFIRÐI. s.97-4271
Ásbjöm Guðjónsson.STRANDGÖTU 15a, ESKIFIRÐL s.97-6337
Hjólbarðaverkstæði Jónasar, ÍSAFIKÐL s.94-3501
Hjólbarðaþjónustan, HVANNAVÖLLUM 14b, AKUREYRL s. 96-22840
Smurstöð Shell - 01is,FJÖLNISGÖTU 4a, AKUREYRI. s.96-21325
Bifreiðaverkstæði Ragnars Guðmundssonar, SIGLUFIRÐL s.96-71860
Dagsverk, VALLAVEGL, EGILSSTÖÐUM. s 97-1118
Hjólbarðaviðgerðin hf, SUÐURGÖTU 41, AKRANESL s.93-1379
Hjólbarðaþjónustan, DALBRAUT 13, AKRANESL s.93-1777
Bifreiðaþjónustan hf, ÞORLÁKSHÖFN. s.99-3911
Hjólbarðaþjónustan, BORGARBRAUT 55, BORGARNESLs 93-7858
Bifreiðaverkstæði Bjama, AUSTURMORK 11, HVERAGERÐL s 99^1535
Aðalstöðin hf, HAFNARGÖTU 86, KEFLAVÍK. s.92-1516
Hjólbarðaverkstæði Hallbjörns, HNJÚKABYGÍiÐ 31, BLÖNDUOSI, s.95-4400
fjórða bindi er að finna sögur frá
Gotlandi, sem Per Arvid Sáve hef-
ur safnað. Guðrún og Jöran hafa
búið þann hluta til prentunar og
er í inngangi sagt nokkuð frá safn-
aranum og uppvexti hans. Síðari
hluti fjórða bindis er sögur, sem
Jörel og Jöran Sahlgren hafa safn-
að frá ýmsu skildingaprenti, en
þau fengu nafn sitt af lágu verði
sínu og kostuðu yfirleitt ekki
meira en einn eða tvo skildinga.
Útgáfa þeirra hófst á 17. öld, þetta
voru litlir bæklingar, oft prentaðir
á óvandaðan pappír, og voru tíðum
eina lesefnið sem fátæk alþýða
komst yfir auk biblíunnar, sálma-
bókarinnar og postillunnar. Marg-
ar sagnanna, sem prentaðar voru í
skildingaprenti, höfðu áður varð-
veist í munnlegri geymd, og eru
þær að því leytinu skyldar þjóð-
sögunni, þótt þær beri margar
sterkan svip af ritunar- og prent-
unartíma sínum.
Það er vert að geta þess, að sög-
urnar eru yfirleitt ekki flokkaðar
nákvæmlega, heldur látið nægja
að setja á þær yfirskriftina þjóð-
sögur. Margt af efninu heyrir þó
til öðrum flokkum þjóðfræðilegs
efnis, s.s. sögnum. Að þessu leyti
ber verkið þess merki að vera barn
síns tíma og hefði verið full
ástæða til að raða efni þess niður
að nýju í samræmi við þá flokkun
sem nú er almennt viðurkennd
meðal þjóðfræðinga þótt hún sé
vitaskuld hvergi nærri einhlít.
{ inngangi sínum að síðari hluta
fyrsta bindis rekur Sven Liljeblad
fróðleg skoðanaskipti þjóðsagna-
safnarans G.O. Hylten-Cavallius
og föður hans, prestsins C.F. Cav-
allius. Þá feðga greindi á um hvort
rita bæri sögurnar með uppruna-
legu orðfæri sagnaþulanna eða
breyta þeim þannig að samhengi
yrði í stíl og málleysum og ýmsum
hreppasvip á málfari sleppt. Þetta
var lengi eitt helsta deiluefni
þjóðfræðinga, en það má segja að
sú stefna hafi orðið ofaná sem þeir
Grimm-bræður lögðu grunn að
þegar á 18. öld — sem sé sú að
halda málfari sögumanna
óbrengluðu, með öllum þeim sér-
kennum héraðsmállýskunnar og
því mergjaða orðfæri sem þeir
gripu til en taldist kannski ekki
fullkomlega gjaldgengt að mati
lærðra manna.
Flestar ef ekki allar þeirra
sagna, sem birtar eru í Sænskum
þjóðsögum, munu vera til í hand-
ritum á söfnum. Vafalítið hafa
þeir sem þær skráðu breytt orð-
færi sagnanna til muna, a.m.k.
verður ekki annað skilið af því
sem sagt er í sumum inngangsorð-
um hinna ýmsu hluta verksins.
Nokkrar sagnanna munu þó ekki
hafa tekið neinum breytingum að
ráði fyrr en með útgáfunni á árun-
um 1939—1947. Það er vissulega
skaði að ekki skuli hafa verið
reynt að bæta úr þessum greini-
lega ágalla. Það má til sanns veg-
ar færa, að þeir, sem sækja í þjóð-
sögur sér til fróðleiks og skemmt-
unar, eru ekki að svala bók-
menntaþorsta sínum; þeir eru að
leita að því, sem hefur lifað á vör-
um þjóðarinnar og til þess að svo
megi verða, þurfa sérkenni þess
efnis að vera í öndvegi sett. Meðal
þessara sérkenna er einmitt það
málfar sem sögumönnum og
sagnaþulum hefur verið tamt í
munni.
Ég læt þessi dæmi nægja um
efnislegan frágang á Sænskum
þjóðsögum. í heild sinni er þetta
læsileg útgáfa og hún þjónar vel
skemmtigildi sagnanna, en svarar
engan veginn fræðilegum kröfum.
Þessi ljósprentaða endurútgáfa
reynist því ekki sem skyldi enda
hefur enginn fræðimaður komið
nálægt henni að því er best verður
séð. Það er skaði að virt bókafor-
lag eins og Gidlunds skuli ekki
hafa lagt í þann aukakostnað; með
þvi hefði sænskum þjóðsögum
verði sýndur verðugur sómi.
Jakob S. Jónsson er rið nám í
Stokkhólmi.