Morgunblaðið - 21.02.1985, Qupperneq 44

MORGUNBLADID, FIMMTUDAGUR 21. FEBRÚAR 1985

44[
347 reið-
hross flutt
út í fyrra
— 116 fleiri en 1983
Á SÍÐASTLIÐNU ári voru flutt út
alls 347 reiðhross og er það talsvert
meira en verið hefur síðustu ár. Út
voru fluttir 259 geldingar, 80 hryssur
og 8 undaneldishestar. Að auki voru
flutt út 590 hross til slátrunar í
Belgíu.
í skýrslu Gunnars Bjarnasonar,
hrossaútflutningsráðunautar, til
Búnaðarþings kemur fram að á sl.
39 árum, eða á árunum 1946—84,
voru flutt út 14.897 hross, eða 382
hross á ári að meðaltali. Útflutn-
ingurinn var mestur á árinu 1969,
þegar rúmlega 2 þúsund hross
voru seld úr landi en þetta ár var
mikil sala á ótömdum og fylfullum
hryssum til Svíþjóðar og Dan-
merkur. Einnig var mikið flutt út
á árinum 1972 og 73, þá voru flutt
út rúmlega þúsund hross hvort ár,
mikið af því folöld.
Á árunum 1974—78 voru flutt
út 4—500 hross á ári en 1979 fer
olíukreppunnar að gæta og á síð-
ustu árum hafa 2—300 hross verið
flutt út á ári. 1983 voru flutt út
231 hross og var því á sl. ári flutt
út 116 hrossum meira en árið á
undan.
Góðar stundir
með MS sam-
lokum ^hvar
oghveneer
sem er.
Mjólkursamsalan
,, Auð valdsskipulagið er eina
efnahagsskipulagið, sem
gert hefur þjóðir ríkar“
í nýútkomnu Stúdentablaði er birt viðtal við dr. Benjamín
H.J. Kiríksson. Kristinn Jens Sigurþórsson, ritstjóri Stúd-
entablaðsins, og dr. Benjamín hafa veitt Morgunblaðinu
heimild til að birta þetta viðtal og fer það hér á eftir með
formála Stúdentablaösins.
Á árunum 1947 til 1950 glímdi
stjórn Sjálfstæðisflokks, Alþýðu-
flokks og Framsóknarflokks við
mikla efnahagserfiðleika. Gjald-
eyrisinnistæður þjóðarinnar voru
uppurnar og hækkun verðlags og
kaupgjalds var mikil. Reynt var
að grípa til hinna margvíslegustu
ráðstafana, svo sem að draga úr
innflutningi með hækkun aðflutn-
ingsgjalda og skömmtun neyslu-
varnings. Þá þurfti ríkissjóður
einnig að greiða háar uppbætur á
sjávarafurðir til að koma í veg
fyrir stöðvun útflutningsfram-
leiðslunnar.
Vorið 1949 þótti síga allveru-
lega á ógæfuhliðina vegna mikilla
kauphækkana sem höfðu í för
með sér aukna verðbólgu. Þetta
sama vor var Bjarni Benedikts-
son, þáverandi utanríkisráðherra,
staddur í Washington á vegum
ríkisstjórnarinnar. Þar hitti hann
að máli dr. Benjamín H.J. Ei-
ríksson, en hann var á þessum
tíma starfsmaður Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins. Bjarni bar það upp
við dr. Benjamín hvort hann væri
ekki fáanlegur til að koma hingað
til iands í því skyni að athuga ís-
lensk efnahagsmál og vinna að
tillögugerð til ríkisstjórnarinnar
um hugsanleg úrræði varðandi
þau. Dr. Benjamín fékk síðan
þriggja mánaða leyfi frá störfum
sínum hjá sjóðnum og kom hingað
til lands um sumarið til að sinna
þessu verkefni.
Það ætti að vera óþarfi að
kynna dr. Benjamín fyrir flestum
íslendingum því þeir sem komnir
eru til vits og ára þekkja sögu
hans. Hann fór ungur utan til
náms og nam hagfræði, bók-
menntir og slavnesk mál við há-
skóla í Berlín, Moskvu og Stokk-
hólmi á árunum 1932—1938, en
síðan hélt hann til framhalds-
náms í Bandaríkjunum á 5. ára
tugnum. Hann lauk Ph.d.-gráðu í
hagfræði frá Harvard-háskóla ár-
ið 1946 og gerðist þá starfsmaður
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins. Árið
1951 var hann gerður að ráðunaut
íslensku ríkisstjórnarinnar í
efnahagsmálum og fluttist hann
þá hingað til lands. Við stofnun
Framkvæmdabankans árið 1953
var hann gerður að bankastjóra
hans og gegndi hann þeirri stöðu
þar til árið 1965, er hann lét af
störfum.
Stúdentablaðinu þótti tilhlýði-
legt að hitta þennan hámenntaða
hagfræðing að máli og spyrja
hann að einu og öðru varðandi
efnahagsmál. Því þótt hann hafi
ekki haft sig mikið í frammi á
þeim vettvangi á síðustu árum er
vitað að hann hefur ýmislegt til
málanna að leggja.
Dr. Benjamín tók því ákaflega
vel þegar Stúdentablaðið leitaði
til hans og bar þessa bón upp við
hann og kvað hann spyrilinn vel-
kominn. Það leið því ekki á löngu
þar til haldið var á fund dr.
Benjarams á hcimili hans í
Reykjavik.
Gott. kvöld, bauð dr. Beirjamír
um leið og hann opnaði hurðina
fyrir gestinum. Þú verður að af-
saka óreiðuna hér í kringum
gluggana en það vill þannig til að
ég var að hjálpa konunni minni að
koma upp gardínum fyrir afmælið
hennar, en hún á afmæli 13. des-
ember og er því Lúsía. Ég hef ver-
ið svo lánsamur að margir sam-
fylgdarmanna minna í lífinu hafa
verið dýrlingar.
Gestinum var síðan vísað til
sætis og boðið kaffi og sætabrauð
að gömlum góðum íslenskum sið.
Stúdentablaðið: Þín fyrstu af-
skipti af íslenskum efnahagsmál-
um voru árið 1949 þegar þáver-
andi ríkisstjórn fékk þig til að
koma hingað til lands og vinna að
tillögum um hugsanleg úrræði í
efnahagsmálum fyrir þjóðina.
Hvernig var ástandið hér á þess-
um tíma og hverjar voru tillögur
þinar?
Benjamín: Með kreppunni
miklu sem hófst árið 1930 skapað-
ist hér grundvöllur fyrir víðtækan
haftabúskap. Með honum þróaðist
hugmyndakerfi sem kalla má
trúna á höftin. Menn sannfærðust
um að hér myndi ekki þróast
efnahagslíf öðruvísi en með höft-
um á sviði viðskipta. Helstu höft
þá voru gjaldeyrishöft og höft á
innflutningsversluninni. Seinna
komu höft á framkvæmdir, svo
sem byggingaframkvæmdir. Út-
flutningur var snemma háður
leyfum. Þótt hinn mikli gjaldeyr-
isforði sem myndaðist í stríðinu
gerði ríkisstjórninni kleift að
rýmka um alla verslun og fram-
kvæmdir þá varð sú rýmkun inn-
an skömmtunarkerfisins sem í
gildi var. Það nægir að minna á,
að þegar fór að sneyðast um er-
lenda gjaldeyrinn, þá breytti al-
menningur nafni Fjárhagsráðs í
Fjáransráð, einkum vegna þess
hve höftin Iömuðu framtak
manna.
Tillögur mínar miðuðu að því
að afnema haftakerfið, búa í hag-
inn fyrir frjálsara atvinnulíf sem
stjórnað væri á óbeinan hátt, þ.e.
með viðeigandi ráðstöfunum á
sviði peningamála og fjármála. Á
þeim grundvelli mætti vænta
miklu meiri og heilbrigðari fram-
fara í atvinnulífinu. Höftin lögðu
bönd á allt framtak. Ég var sann-
færður um að einstaka ráðstafan-
ir í efnahagsmálum væru til-
gangslitlar, í hæsta lagi tjaldað
til einnar nætur með þeim, eitt-
hvað meira yrði að koma til.
í reynd beindist greinargerð
mín nú fyrst og fremst að því að
hafa áhrif á hugsunarhátt stjórn-
málaforingjanna. Nokkru eftir að
ég skilaði álitsgerðinni sagði
stjórn Stefáns Jóhanns af sér,
kosið var seint um haustið og við
tók minnihlutastjórn sjálfstæð-
ismanna, sem í voru einungis
fimm menn.
Stúdentabiaðið: Hvernig var
greinargerð þinni um ástandið og
tillögum tekið?
Benjamín: Ég æt.ti kannski aö
byrja á þvr að svara þessari
spurningu með þvi aö segja, að
stjórnnrálamennirmr voru sumir
ekki vel ánægðir með skýrsluna í
fyrstu. Fannst hún of hörð gagn-
rýni á fyrri stefnu þeirra. En það
jafnaðist.
Þegar stjórn Sjálfstæðisflokks-
ins lagði svo tillögurnar fyrir Al-
þingi í formi frumvarps sem við
Ólafur Björnsson höfðum samið,
þá sat allt fast, því hún var
minnihlutastjórn. Við tók margra
vikna þóf um tillögurnar og
myndun nýrrar stjórnar. Niður-
staðan varð sú að Sjálfstæðis-
flokkur og Framsóknarflokkur
mynduðu stjórn og frumvarpið
varð að lögum nokkuð breytt.
Það er tiltölulega auðvelt fyrir
hagfræðing með fastmótaðar
skoðanir að setja fram fullkomið
kerfi ráðstafana sem myndu, að
hans hyggju, ef framkvæmdar,
skila ágætum árangri. Ég hefi
hins vegar verið þeirrar skoðunar
að stjórnmálaforingjum væri lítið
gagn í ráðgjöf af því tagi, væru
tillögurnar óframkvæmanlegar.
Slíkt myndi óhjákvæmilega leiða
til þess að þeir misstu völdin.
Ætti að vera eitthvert gagn í
sérmenntuðum ráðgjafa á þessu
sviði, þá yrði hann að hafa ein-
hvern skilning á stjórnmálum,
skilning á því hvað væri fram-
kvæmanlegt, skilning á þáttum
valdabaráttunnar.
Tillögurnar, eins og þær lágu
fyrir í frumvarpinu, voru alls ekki
ær sem ég hefði helst óskað mér.
tillögunum var málum miðlað
þannig að gengislækkunin yrði
framkvæmanleg og skilaði lág-
marks jákvæðum árangri. Geng-
islækkunina varð að hafa þá
minnstu sem hægt var að komast
af með og kauphækkanirnar þær
mestu sem hægt yrði að ráða við.
Stjórnmálaforingjarnir reyndu
að láta líta svo út sem nú væri
varanleg lausn fundin á efna-
hagsmálum þjóðarinnar. Mér var
fullljóst að stjórnmálamönnum
og þjóðinni yrði mest gagn af
starfi mínu, ef ég segði sem
minnst um þá hlið málanna. Hin
nýju vandamál yrðu menn svo að
glíma við þegar þau kæmu. Den
dag, den sorg. Versta áfallið var
aflabresturinn hjá bátaflotanum.
Stúdentablaðið: Saga íslenskra
efnahagsmála er að mörgu leyti
mjög samofin sögu og kröfum
launþegasamtakanna, og þá sér-
staklega verkalýðsfélaganna. í því
sambandi nægir að nefna aðgerð-
ir Dagsbrúnar og annarra verka-
lýðsfélaga árið 1955, en þá stóðu
verkföll í um fimm vikur, og
kröfugerð verkalýðsfélaganna ár-
ið 1977, þegar hinir frægu sól-
stöðusamningar voru gerðir.
Segja má að launþegasamtökin
hafi sett fram svipaðar kröfur
núna, nema hvað ekki var farið
fram á eins mikla hlutfallshækk-
un og fyrir sjö árum. Hefur bar-
átta launþegasamtakanna fært
launafólki einhverjar raunveru-
legar kjarabætur í gegnum tíð-
ina?
Benjamín: Raunverulegar
kjarabætur byggjast á auknum
afköstum, aukinni framleiðni. Þar
sem kaupgjaldsbarát.ta. eins og
hún er nú háð hér á íslandi. dreg-
ur augljóslega úr efnahagslegum
framförum og hindrar heilbrigða
þróun efnahagslífsins, þá dregur
hún stóriega úr ölhifn kjarabót-
um
Kjarabaráttan fyrst og fremst,
en einnig byggðastefnan, hafa því
miður þau óheillavænlegu áhrif,
að fjármagninu er oft stýrt inn á
rangar brautir. Það má líkja at-
vinnulífinu við gæs sem verpir
gulleggjum. Verðbólguberserkirn-
ir eru menn sem horfa á gulleggin
og sjá að þau koma úr gæsinni.
Með því að vera nógu harðhentur
við gæsina ætla þeir að kreista úr
henni fleiri gullegg. Ráðið er hins
vegar að fara vel með gæsina i
stað þess að láta hana mæta
hörðu.
Stúdentablaðið: Stöðugleiki
efnahagslífsins hlýtur að vera ein
megin forsenda þess að gæsin
verpi fleiri eggjum. Hvað er helst
til ráða til að auka stöðugleika
efnahagslífsins?
Benjamín: í íslensku atvinnulífi
eru margir óvissuþættir og margt
sem veldur sveiflum og tröppu-
gangi, fleira en hjá flestum þjóð-
um. Það allra besta sem þjóðin
gæti sjálf gert, til að skapa- stöð-
ugleika, að svo miklu leyti sem
hans er að vænta, er það að auka
stöðugleika í kaupgjaidsmálum.
Stöðugleiki í þeim málum væri
mikil himnasending. Jafnvel þótt
engar umtalsverðar kaupgjalds-
breytingar yrðu um lengri tíma,
myndi vaxandi velmegun samt
skila sér til launþeganna á marg-
an hátt, fyrst og fremst með
lækkandi verðlagi nauðsynja,
krónan færi hækkandi við núver-
andi aðstæður vegna verðbólgu í
öðrum löndum, verðlag á inn-
flutningi lækkandi. Allar verkleg-
ar framkvæmdir myndu byggja á
miklu raunhæfara mati en nú,
þegar allt er á hverfanda hveli.
Allt fjármagn myndi skila sér
betur vegna skynsamlegri nýt-
ingar. Félagslegar umbætur yrðu
raunhæfari, og auðveldari að vega
og meta.
Ég hef oft hugsað um það að
hófsemi launþegasamtakanna,
þrátt fyrir ofsafenginn áróður
hinna fáu kommúnista, réði
mestu um það að þjóðin slapp
ekki verr en hún gerði undan hin-
um miklu áföllum kreppuáranna
upp úr 1930.
Stúdentablaðið: Þú hefur sagt
að áhrif verkalýðsfélaga geti allt
eins verið neikvæð eins og já-
kvæð. Hvernig getur starfsemi
þeirra verið neikvæð, þar sem þau
eru ætíð að berjast fyrir því sem
jákvætt er, þ.e. bættum kjörum
félagsmanna sinna?
Benjamín: Það er rétt að þau
segjast vera að berjast fyrir bætt-
um kjörum, en þeirra hugmyndir
eru að ganga sem næst gæsinni og
beita hana harðræði, án þess þó
að snúa hana úr hálsliðnum.
Ég hef lengi verið þeirrar skoð-
unar að æskilegasta og eðlilegasta
fyrirkomulagið sé það, að at-
vinnurekendur stjórni atvinnu-
fyrirtækjum en stjórnmálamenn-
irnir þjóðfélaginu. Þessir stjórn-
málamenn sem ég er að tala um
hljóta að vera fulltrúar almenn-
ings, þ.e. fyrst. og fremst alþýð-
unnar, sem landið byggir, við lýð-
ræðislegt stjórnarfar eins og hjá
oss. Þeir eiga að hjálpa atvinnu-
rekendum, því á þeim velta at-
vinnumöguleikar launþeganna.
Að ætlast ti! þess að foringjar al-