Morgunblaðið - 03.04.1985, Page 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIDVIKUDAGUR 3. APRÍL 1985
17
Fri Mývatni.
Nokkur orð um lífríki Mývatns
Ný tækni í þágu
viðskiptavina í Sviss
Fréttaritara Morgunblaðsins
verður tíðrætt um lokun skrif-
stofu Arnarflugs í Ziirich og um
kynningarmál í fréttinni 31. mars.
Mikil breyting hefur orðið á
undanförnum árum á bókunum og
sölu flugfarseðla. Ferðaskrifstofur
selja æ fleiri farseðla og tengjast
bókunarkerfum flugfélaganna
með tölvuskjám. Flugfélög hafa
því í vaxandi mæli flutt skrifstof-
ur sínar og minnkað þær, þar sem
ekki er jafn mikið um heimsóknir
viöskiptavina og áður.
Reynsla Arnarflugs i Zurich var
sú, að nær eingöngu var um að
ræða símtöl til skrifstofunnar,
enda þótt hún væri f hjarta borg-
arinnar. Svisslendingar hringdu
mikið til að fá póstsendar upplýs-
ingar um ísland, svo og til að bóka
far. Farseðlar voru yfírleitt einnig
sendir í pósti, enda búa ekki allir
Svisslendingar f Zurich. Flestir
farþegar keyptu þó farseðla hjá
ferðaskrifstofum.
Arnarflug ákvað þvf að taka f
notkun svonefnt „gjaldfrjálst" eða
„toll-free“ sfmanúmer. Viðskipta-
vinurinn hringir í sama sfmanúm-
er og fyrr í Zúrich, en honum er
svarað f Amsterdam og Arnarflug
greiðir kostnaðinn af sfmtalinu. A
skrifstofunni f Amsterdam er
unnt að veita allar sömu upplýs-
ingar í síma og áður i Zúrich og
einnig eru póstsendar upplýsingar
um ísland á þýsku og frönsku, auk
þess sem tekið er við farpöntun-
um. Nú munu a.m.k 4 flugfélög
auk Arnarflugs hafa tekið þessa
nýju tækni í sína þjónustu f Sviss.
Viðskiptavinirnar fá upplýsingar
og bókanir án þess að vita að svar-
að sé í bókunarmiðstöð í öðru
landi.
Þrátt fyrir lokum skrifstofunn-
ar hefur Arnarflug eins og áður
íslenskan starfsmann f Zúrich til
aðstoðar farþegum félagsins.
Ferdakynningar, blaða-
mannaferðir og
auglýsingastyrkir
Arnarflug hefur frá upphafi
lagt meiri áherslu á óbeina kynn-
ingu f Sviss en beinar auglýsingar.
Má þar t.d. nefna:
— Þátttöku í ferðakynningum,
t.d. var Arnarflug með sýningar-
bás í samvinnu við Ferðamálaráð
tslands á kynningunni í Montre-
aux sl. haust.
— Boðsferðir fyrir fjölda sviss-
neskra blaðamanna til íslands,
sem hafa leitt til birtingar fjölda
blaðagreina um ísland.
— Auglýsingastyrki til ferða-
skrifstofa sem selja íslandsferðir,
t.d. fékk Saga Reisen um 1 milljón
króna í auglýsingastyrk árið 1984.
Það er þvf rétt, að ekki hefur
borið mikið á beinum auglýsingum
frá Arnarflugi, en þeim mun
meira frá viðskiptaaðilum Arnar-
flugs, og f heild hefur kynn-
ingarstarfsemi Arnarflugs í Svics
farið vaxandi.
Bjarni Bragi Jónsson gerði að um-
talsefni í blaðagrein sinni, vera al-
gjört aukaatriði að þvf er varðar
þá meginforsendu hagfræðihugs-
unar, að hugtakið „vextir" mælir
arðsemi varðmætasköpunar f
þjóðarbúinu. Um „okurvexti"
vegna „neyðarástands" lántak-
anda gilda engar kennisetningar
hagfræðinnar.
Menn greinir á um hvort vextir
séu verðbólguhvati. Af hugmynd-
um þeirra Marshalls og Keynes er
augljóst, að svarið hlýtur að ráð-
ast af samsvörun vaxta og arðs
hjá einstökum atvinnufyrirtækj-
um. Vextir eru verðbólguhvati, ef
upphæð þeirra er umfram upphæð
hagnaðar án vaxta, því að þá verð-
ur að fjármagna mismuninn á
lánamarkaði.
G'unnar Tómasson er hagfræðingur
og hefur starfað um árabil hji Af
þjóðagjaldeyrissjóðnum i Wasb-
ington.
— eftir Dagbjart Sig-
urðsson, Álftagerði,
Mývatnssveit
Inngangur
Undanfarnar vikur hefur hér
um slóðir ekki verið meira um
annað rætt og ritað en lffríki Mý-
vatns, og ekki alltaf af mikilli
þekkingu eða hófsemi. Mér finnst
þó koma fram i öllu tali og öllum
skrifum um þetta mál, að menn
séu innst inni sammála um að að-
alatriðið sé verndun lífríkis Mý-
vatns. Ég hef átt heima hér á
vatnsbakkanum f 65 ár, siðan ég
var 10 ára, og verið meira úti á
vatninu en flestir, sem um þessi
mál hafa skrifað nú. Ég tel mig
því hafa einhverja þekkingu á
þessum hlutum, eins mikla og
sumir menn, sem aldrei hafa við
Mývatn búið og sjaldan eða aldrei
komið út í vatnið. Leikmaður er ég
auðvitað í líffræði. Á þessum tíma
hafa orðið miklar breytingar á
Mývatni sérstaklega það hvað
vatnið hefur grynnst mikið.
Ytriflóinn var að þorna
Á árunum 1930 til 1940 fór ég
daglega sumar hvert, allan ferða-
mannatímann, eftir Ytriflóanum
endilöngum frá Dauðanesi og
Slútnesi og þaðan f Reykjahlíð. Ég
var með eins og hálfs til tveggja
tonna trillu. Fyrstu árin var nokk-
uð greiðfært og gott að fara þessa
leið. En gróðurinn, marinn, óx ár
frá ári og sfðustu árin var svo
komið að leiðin var nánast ófær
þegar leið á sumarið vegna þess að
marinn vafðist um skrúfuna og
gerði hana óvirka. Marinn óx upp
úr vatninu, svo þar hreyfði ekki
báru þó vindur væri. Éftir að ég
hætti þessum ferðum heyrði ég
sagt að ástandið hefði versnað að
mun, svo að illfært var á árabát á
milli Reykjahlíðar og Slútness.
Ég skrifaði Sigurði heitnum
Þórarinssyni jarðfræðingi og
spurði hann hve langt væri þang-
að til að Ytriflóinn yrði orðinn að
þurrlendi. Hann svaraði meðal
annars: „En ýmiss konar gróður
flýtir líka fyrir að grynnka vatnið
þegar það er orðið svona grunnt og
því gæti ég áætlað að eitthvað af
Ytriflóa gæti orðið þurrlendi að
óbreyttum aðstæðum eftir eina til
tvær aldir.“
Ytriflóinn var kominn á síðasta
snúning sem vatn. Þegar Kísiliðj-
an kom til sögunnar tók málið allt
aðra stefnu. Hættunni á upp-
þurrkun flóans var bægt frá.
Vatnið er orðið greiðfært, þar sem
búið er að grafa. Sumir staðir
sunnan við Teigasund eru nú að
komast á svipað stig með að verða
að þurrlendi, eins og Ytriflói var
fyrir dælingu. Má þar t.d. nefna
botninn á Neslandavík, Kiðeyjar-
bol og fleiri staði.
Með því að taka hluta af kisil-
leirnum burt er verið að lengja til-
veru Ytriflóans sem vatns, sem
Mývatns. Það getur ekki verið
hægt að bera þessa dýpkun Ytri-
flóans núna saman við það ástand,
sem var hér fyrir þrjú þúsund og
fimm hundruð árum þegar hraun-
ið rann, sem nú er botn Ytriflóans.
Þá var allt dauðhreinsað, ekkert
líf. Þá þurfti náttúran að byggja
allt líf upp frá grunni, en nú er
iðandi lif allt i kring og berst út i
skurðinn jafnharðan og byggir
upp lífríki á ný. Þetta er það sem
leikmaðurinn sér.
AndalífiÖ
Ein ástæðan, sem Náttúru-
verndarráð ber fyrir sig þegar það
vill ekki framlengja starfsleyfi
Kisiliðjunnar nema um fimm ár,
er sú, að skurðirnir séu of djúpir
til að endur geti náð sér i fæðu.
Mikill fjöldi kafanda af ýmsum
tegundum, svo sem duggendur,
húsendur, skúfendur, hrafnsendur
og fleiri eru að staðaldri á Mý-
vatni. Á meðan þær eru í sárum
halda þær sig að mestu á svæðinu
frá Sviðnisey og austur að eyjun-
um í austanveröu vatninu og norð-
ur að Neslandabökkum. Þetta er
dýpsti hluti Mývatns, 3 til 4 metr-
ar, og sums staðar dýpra en með-
aldýpið i skurðunum, sem talið er
vera 3%—4 metrar.
Jón Gunnar Ottósson sýndi i
sjónvarpi kort af Mývatni, þar
sem var dregið strik til að sýna
hvar mátti dæla upp leir og hvar
ekki. Strikið lá frá Olvershólma og
suður í Dauðanestá og annað strik
að austanverðu i flóanum líka í
Dauðanestá. Svæðið milli strik-
anna mátti taka, að dómi Náttúru-
verndarráðs, ekki annað, vegna
þess að vestan við strikið væru svo
miklar fuglastöðvar. Ég átti þarna
margar ferðir um á tímabili, eins
og fyrr segir. Ég varð ekki var við
neina sérstaka fuglamergð þarna,
helst eitthvað af gráandarusli,
sem mætti fækka, svo og álftum
sem hefur nú fjölgað stórlega.
Árni Einarsson hefur mikið at-
hugað andaunga hér við vatnið.
Hann telur að það þurfi ekki nema
eina illviðrishrinu, ef hún stendur
í fleiri daga, til að drepa alla and-
arunga, sem nýkomnir eru út á
vatnið. Það gerðist til dæmis vorið
1983 og líka nokkrum árum áður.
Þá gengu Árni og félagar með
fjörum hringinn í kringum Mý-
vatn og söfnuðu dauðum andar-
ungum í poka. Þeir lágu alls stað-
ar í hrönnum. Eftir þann dag
sáust varla ungar á vatninu það
sumarið.
Silungsveiðin
Ég hef skýrslur yfir veiði í Mý-
vatni frá 1920 til 1984. Á þessu
sextíu ára tímabili hefur gengið á
ýmsu um veiðina, oft komið lægð-
ir, sem staðið hafa misjafnlega
lengi, stundum eitt ár og stundum
„Ytriflóinn var kominn
á síðasta snúning sem
vatn, þegar Kísiliðjan
kom til sögunnar tók
málið allt aðra stefnu.
Hættunni á uppþurrkun
flóans var bægt frá.
Vatnið er orðið greið-
fært þar sem búið er að
grafa.“
nokkur ár, en alltaf jafnað sig aft-
ur fljótlega. Oft sýnist mér hafa
verið samband á milli köldu vor-
anna, þegar ís liggur á vatninu
langt fram á sumar, og veiðileysis.
Margir muna víst eftir vorinu
1949. fsinn fór ekki af vatninu fyrr
en eftir miðjan júní. Þá féll veiðin
í um það bil 14 af þvi sem áður
var. Allir muna köldu vorin hin
síðustu ár. Mér sýnist lífríkið
mjög háð veðráttunni mest af öll-
um þáttum.
í Ytriflóa var i gamla daga ekki
um teljandi silungsveiði að ræöa
fyrr en kom suður í Vogaflóa og
þegar hlýna tók i vatninu á sumr-
in, þá hvarf allur silungur þaðan.
Nú er silungsveiði i dælingar-
skurðunum og silungurinn ekki
síðri en annars staðar f vatninu,
svo að eitthvað hefur hann að éta
þarna. Sumum finnst það undar-
legt að silungur úr skurðunum er
ætur, þegar hann er nærri óætur
úr Syðriflóanum.
Það er ekki vafi á þvi að hornsil-
in hafa mikið að segja i lífkeðj-
unni. Þau virðast vera eins konar
miðlun milli tegundanna. Ef þau
verða of fá, þá er voðinn vís fyrir
urriðana i Laxá. En þau keppa við
silungsseiðin um átu og eru miklu
harðvftugri að bjarga sér. Þegar
óhemju mergð er af þeim, eins og
undanfarin ár, gætu þau bókstaf-
lega étið silungsseiðin út á gadd-
inn, svo þau veslast upp og deyja.
Þannig gætu hornsilin ráðið úr-
slitum um það hvernig afkoma sil-
ungsins er.
Ástand vatnsins
1983 og 1984
I Víkurblaðinu 19. febr. sl. er
grein eftir Eystein Sigurðsson á
Arnarvatni. Þar stendur m.a.:
„Það hrun sem varð á lifrfki Mý-
vatns 1983 og 1984 held ég að sé
miklu alvarlegra en áður hefur
þekkst, þvi auk þess að nánast all-
ir andarungar misfærust, varð
stórfelldur silungsdauði i vatninu.
óvenjuleg slímmyndun var aug-
ljós. Þessar sveiflur verða ekki
skýrðar með kólnandi veðráttu."
Ég varð nú ekki var við að þarna
væri um stórfelldan silungsdauða
að ræða. Auðvitað deyja árlega
nokkrir silungar af ýmsum ástæð-
um, svo sem þegar miklir hitar og
blæjalogn er dag eftir dag og mik-
ið leirlos er í vatninu. Þá verður
óhjákvæmilega súrefnisskortur og
þá er það aftur veðráttan sem
spilar inn í. óvenjuleg slimmynd-
un, ég vil nú heldur kalla það
slýmyndun, mun eiga við þörunga,
sem Helgi Hallgrimsson nefnir
gormþörunga og segir vera til
staðar i öllum vötnum. { sumar
munu þeir hafa náð sér betur á
strik en venjulega vegna óvenju-
legs hita og ofauðgunar. Það ein-
kennilegasta við þessa slýmyndun
er það, að fyrst fer að bera á henni
sunnarlega og austan til i vatninu
og sá blettur, sem lengst varðist
var straumlínan úr Ytriflóa frá
Teigasundi og niður með Bökkum.
Varla er slýmyndunin þá vegna
mengunar frá Kísiliðjunni. Um
áhrif vorkulda á dauða andarunga
og silungsveiði var ég búinn að
ræða.
Áburðarmengun
Talið er að köfnunarefni í lind-
unum framundan Reykjahlfð hafi
vaxið um 60% frá þvi að Pétur M.
Jónasson rannsakaði það fyrir
einum 10 árum.
Það var fyrirfram vitað að
framburður áburðarefna mundi
aukast með vaxandi byggð.
Reykjahlíðarþorpið stendur nefni-
lega á hrauninu upp af þessum
lindum. Vatnsmagnið sem þarna
kemur upp, er svo lítið miðað við
allt það vatn, sem kemur undan
hrauninu austan og suðaustan við
vatnið frá Syðrihöfða og niður
fyrir Grænalæk, að þessar aukn-
ingar á köfnunarefni gætir ekki
þegar það blandast Mývatni öllu.
Margir halda því fram að þessar
stóru lægðir i lffrfkinu hin siðustu
ár stafi af vaxandi mengun í vatn-
inu. Ofauðgun er einn þáttur í
mengun og stafar meðal annars af
áburði sem borinn er á bakkana
eða berst í vatnið með einum eða
öðrum hætti. Áburði er ausið á
bakka Mývatns, en enginn áburð-
ur kemur nærri Sandvatni syðra
og ekki Sandvatni ytra né öðrum
vötnum hér í nágrenninu. Lífriki
Mývatns gæti því af þessum
ástæðum verið frábrugðið öðrum
vötnum þó nærri séu. Eg held við
ættum að hætta að leita langt yfir
skammt og viðurkenna okkar eign
sök gagnvart lifríki vatnsins og
hætta að bera tilbúinn áburð á
vatnsbakkana.
Þegar við höfum gert það, þá
fyrst getum við gert miklar kröfur
til annarra um varkárni i um-
gengni við þetta lifriki.
Dagbjartur Sigurðsson er bóndi í
Álftagerði í Mýratnssveit.