Morgunblaðið - 03.04.1985, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. APRÍL 1985
Um viðskipti íslandslax hf.
og Hitaveitu Suðurnesja
- eftir Þorstein
Olafsson
Ingólfur Aðalsteinsson fram-
kvæmdastjóri Hitaveitu Suður-
nesja (HS) skrifar grein í Morgun-
blaðið sl. miðvikudag þar sem lýst
er skoðunum HS á samningavið-
ræðum Islandslax (tS) og HS svo
og afstöðu HS til samnings fyrir-
tækisins við Landbúnaðarráðu-
neytið. Grein Ingólfs er tiltölulega
hógvær, enda maðurinn prúð-
menni.
Ég vil freista þess í örfáum orð-
um að gera grein fyrir sjónarmið-
um ÍS í málinu og svara sérstak-
lega meginatriðum í grein Ingólfs.
Notkun raforku ódýrari
en tilbod HS
ÍS hefur haldið því fram að mið-
að við tilboð HS um 15,5 m.kr.
heimtaugagjald sem tS greiddi
auk 26 kr. pr. tonn af vatni þá
væri ódýrara fyrir fyrirtækið að
hita ferskvatnið með raforku, með
aðstoð varmadælu. Við þá fullyrð-
ingu stendur tS enn, en útreikn-
ingar þar að lútandi hafa verið
gerðir af færustu sérfræðingum,
sem hafa verið ráðgefandi í mál-
inu.
t þeim samanburði er upphitun-
arkostnaður á köldu vatni með
varmadælu annars vegar kr. 6,30
pr. seiði, en hins vegar sbr. tilboð
HS kr. 6,50 pr. seiði. (Hér er þó
reiknað með endurnýtingu frá-
rennslisvatns sem þýðir viðbótar-
stofnkostnað um 2,0 m.kr., ef ekki
þá væri upphitunarkostnaðurinn
kr. 7,20 pr. seiði.) Ef raforkan (vél-
ataxti Rafveitu Grindavíkur) fyrir
varmadælu væri hins vegar und-
anþegin söluskatti og verðjöfnun-
argjaldi (sbr. varmadælu Hita-
veitu Akureyrar) líkt og heitt vatn
frá HS er undanþegið söluskatti,
yrði upphitunarkostnaður með
varmadælu kr. 5,40 pr. seiði í stað
7,20 kr. sbr. tilboð HS.
Skammsýn verð-
pólitík HS
Ingólfur segir að það sjónarmið
hafi heyrst að verðskrá- til at-
vionuuppbyggingar eigi að vera
verulega lægri en almenn gjald-
skrá, en það þýði að sjálfsögu að
hækka verði gjaldskrá til annarra
skv. hans eigin orðum, en slík
ákvörðun hafi ekki verið tekin af
HS.
í viðræðum við fulltrúa HS kom
þetta siónarmið einmitt fram af
hálfu fslandslax hf. Þetta sjón-
armið á sér mörg fordæmi í orku-
iðnaði bæði hér á landi og erlendis
og lögðu fulltrúar IS á það sér-
staka áherslu að af atvinnupóli-
tískum ástæðum teldum við eðli-
legt að HS byði mun lægra verð til
fiskeldisfyrirtækja á svæðinu en
til annarra, til að greiða fyrir at-
vinnuuppbyggingu auk þess sem
hér væri um stórnotendur að
ræða, sem eðlilegt væri að fengju
verulegan magnafslátt. í megin-
atriðum var þessu sjónarmiði
hafnað af hálfu stjórnar HS.
í mínum huga ber sú afstaða
vott um skammsýni auk þess sem
það er alls ósannað að hagstæð
gjaldskrá til fiskeldisfyrirtækja
hefði þurft að þýða hækkun til
venjulegra neytenda. En kjarni
þessa máls er hins vegar ef til vill
sá, að HS rekur hitaveitu í þétt-
býliskjarna á Suðurnesjum. HS
hefur verið tiltölulega dýr í
stofnkostnaði sem fyrst og fremst
kemur til af því, að fyrst er borað
eftir gufu, gufan síðan leidd í
óbeint samband við kalt vatn sem
síðan er veitt með hjálp rafmagns,
sem framleitt er úr gufu, út til
þéttbýliskjarnanna á Reykjanesi.
Vegna þessa mikla stofnkostn-
aðar og þess hve fjármagn er dýrt
er heitt vatn frá HS tiltölulega
dýrt, þótt það sé mun ódýrara en
olía.
Nú er það hins vegar svo að
fiskeldisfyrirtækin á Suðurnesj-
um liggja flest utan þessa þéttbýl-
iskjarna, sem þýðir að ef HS vill
selja þeim orku þarf að leggja til
þeirra sérstaka lögn sem er dýr
framkvæmd; auk þess að skv.
stefnu Hitaveitu Suðurnesja eiga
þau líka að taka þátt i fjár-
magnskostnaði vegna fyrri upp-
byggingar HS í Svartsengi.
Þorsteinn Ólafsson
Með þessari stefnu getur HS
hreinlega ekki boðið fiskeldis-
fyrirtækjunum heitt vatn á sam-
keppnisfæru verði. Á síðasta ári
veitti ríkisstjórnin 20 m.kr. sem
lánsfé til alls fiskeldis i landinu. Á
sama tíma fær ÍS það boð hjá HS
að borga 15,5 m.kr. i heimtauga-
gjald eingöngu vegna byggingar á
lögn sem fyrirtækið ætti samt
ekkert í, þótt það væri eini not-
andinn að henni. Allir hljóta að
sjá að þessi unga atvinnugrein
hefur ekki efni á slíku.
Ákvöröun landbún-
aðarráöherra
Og þá komum við að þeirri mik-
ilvægu spurningu, hvort það hafi
verið rétt hjá landbúnaðarráð-
herra að gefa íslandslax hf. mögu-
leika á þvi að bora eftir heitu
vatni til eigin nota f landi ríkis-
jarðarinnar Staðar, og greiða
þannig fyrir því að þetta fyrirtæki
komist á laggirnar og fyrir rekstri
þess í framtíðinni. Ég segi tví-
mælalaust já. Það var rétt
ákvörðun og framsýni og síðast en
ekki síst ákaflega skysamleg af at-
vinnupólitískum ástæðum. Til-
raunir til að gera slíkt tortryggi-
legt af hálfu nokkurra stjórnar-
manna HS svo og alþingismanna
(einn þeirra á jafnframt sæti í
stjórn HS) verður að átelja harð-
lega, enda augljóslega um frum-
hlaup að ræða.
Það er hins vegar ljóst að með
þessari ákvörðun veikir ráðherra
nokkuð einokunarstöðu Hitaveitu
Suðurnesja. Hann gerir fyrirtæk-
inu ókleift að neyða heitu vatni á
algerlega ósamkeppnisfæru verði
til fiskeldisfvrirkja á svæðinu.
Slíku ber að fagna. Þeir sem hins
vegar telja slíkt miður, hljóta að
hafa önnur sjónarmið, sem þeir
verða að skýra fyrir íbúum Suður-
nesja með haldbærari rökum en
SÍS-grýlunni.
Var ekki samiö
af heilindum?
Ingólfur gerir þvi skóna að
samningsgerð við HS hafi af hálfu
ÍS „aðeins verið höfð að yfirvarpi
til þess að grunsemdir skyldu ekki
vakna um að ÍS væri að laumast
inn um kjallaragluggann hjá hita-
veitunni".
Þessari aðdróttun verður að
mótmæla harðlega. Til samning-
anna við HS var gengið með ein-
dregnum ásetningi um að ná
samningum. Fulltrúar ÍS skýrðu
HS frá því að aðrir kostir væru
líka til skoðunar, þ. á m. hitun
með raforku og varmadælu, en
það er rétt að fulltrúar ÍS skýrðu
ekki frá samningaviðræðum við
landbúnaðarráðuneytið, enda
hefði mátt telja slíkt óeðlilegan
þrýsting af hálfu ÍS á HS. Eftir á
að hyggja og eftir að hafa orðið
vitni að viðbrögðum sumra stjórn-
armanna HS við samningi tS við
landbúnaðarráðuneytið sést hins
vegar að sú stefna var hárrétt.
Hér á eftir verður í sérstökum við-
auka gerð nákvæm grein fyrir
gangi viðræönanna við HS og sést
þar glögglega að dylgjur um óheil-
indi í samningum af hálfu tS eru
tilhæfulausar. (Landbúnaðarráð-
herra hefur nú upplýst að fulltrúi
ráðuneytisins hafi skýrt Ingólfi
sjálfum frá viðræðum ráðuneytis-
ins við ÍS í janúar sl.)
Vísindalegar forsendur
vatnstökunnar
Ingólfur kemur efnislega með
þá fullyrðingu í lok greinar sinn-
ar, að ef ríkisstjórnin stefni að því
að gefa laxeldisstöðvum tiltæka
varmaorku og ferskvatnsforðann
á Reykjanesi myndi það óhjá-
kvæmilega leiða til þess að Suður-
nesjamenn mættu aftur taka upp
olíukyndingu.
Þessi fullyrðing eins og hún er
sett fram er efnislega fráleit auk
þess að vera ákaflega villandi.
Hvað IS varðar hefur fyrirtækið
gert umfangsmeiri rannsóknir á
áhrifum væntanlegrar vatnstöku
en nokkurt fiskeldisfyrirtæki á
svæðinu. Rannsóknir þessar, sem
hafa verið framkvæmdar af helstu
vatnssérfræðingum þjóðarinnar,
og þeir skrifað mikla skýrslu um,
hafa kostaö milljónir króna. Það
er niðurstaða þeirra rannsókna að
fyrirhuguð vatnstaka hafi lftil
sem engin áhrif á ferskvatnsforð-
ann á svæðinu og sé þvi skaðlaus.
Um það segir Orkustofnun, að
gefnu tilefni, i bréfi 25. mars sl.:
„Orkustofnun telur að umbeðin
vatnstaka fslandslax hf. i Staðar-
landi á köldu vatni og hálfsöltu,
sem kemur fram í tilvísaðri grein-
argerð dags. 21. mars 1985, fyrir
500.000 stykkja seiðaeldisstöð,
muni að öllum lfkindum ekki hafa
merkjanleg áhrif á núverandi
vatnstöku i lögsagnarumdæmi
Grindavikurkaupstaðar né annars
staðar á Reykjanesi og teljist þvi
skaðlaus viö núverandi aðstæður."
Að sjálfsögðu verður að gera
kröfu til þess að leyfð vatnstaka á
Reykjanesi í einhverju magni
styðjist við visindalegar rann-
sóknir þar sem sýnt verður fram á
að slík vatnstaka geti ekki skaðað
aðra aðila. Þær kröfur verður að
gera til allra fiskeldisstöðva auk
þess að haft sé gott samráð við
viðkomandi sveitarfélög um alla
framkvæmd. Það er augljóst mál
að það er einmitt ekki sist hagur
íslandslax hf. að svo sé staðið að
málum og þess vegna m.a. var ráð-
ist i jafn umfangsmiklar rann-
sóknir og raun ber vitni.
í framhaldi af þvi er rétt að
upplýsa að fyrirtækið hefur lýst
yfir vilja til fulls samráðs og eftir-
lits um vatnstökuna við bæjar-
HOIOUNBLADID. ULDVUIUDAGUK H. IU I
Viðauki:
Viðskipti Hitaveitu
nesja við íslandslaxj
— eftir Ingólf
Aóalsteinmon
I UaðaviAUJwa ct uuiri oja-
rnUlno OatmiðU uadaafanu da<a
kUir aoUað á þat atort ai Irmm
uin viðafcipti HS ag (alaadaUr hf.
I aUkvarja bUðaviMali lalur
Þorateinn OUÍNðn, Btjórnarfor-
ouóur falaadalax h/„ «A tiibod HS
om aOlu i heitu rmtai til eidU-
•tóAw ÍiUmWu hí. aé «áki mn-
kcppmthaft riA raforku.
ViA þeau lUóhafincTi «r M
•itt aA athuffa. ad ekki er tekió
fram viA hvaAn vorA or miteA. Sá
hitunarUxti rafnucna, aam hán-
mgvndur á Soóummjum greifta i
dac bondir ekki til aó þaaai
•Uðhafing aé rétt. Þeaa ar ann-
framur getið aA vataavarA aé nar
haimingi hmrra an i iterkjavik,
(þaA ar 53« ham).
Tilboð HS bmiat á þvl aA ía-
iandalax hf. íaagi toaniA kaypt á
kr 234» maðaa aimann gjaidakrá
aiitnaA hafi upp dr viArmAum viA
HS/Samninfar viA HS hafa ataAiA
yfir allt frá 31. oktábar 1964 til 5.
fabniar 1966, au á . ______
töldu fuUtráar lalandalax hf. aA
aAiiar hafAu uáA aamaa o« akki
•A, aA öAru au þvt, aA fuiltrúar la-
hf. lanja ailan dnM. á
þnA ábaraiu. aA framkvmmdir viA
kitaiðgn bafjiat hið nilrm fyraU o«
vurAi viA þaA nuAað að hitaUgn-
inni tU aidiaatoðvarinnar aé lokið
L mai 1966.
Vulltrúar HS tAidu Utlar Kkur á
þvi, að hmgt vmri að gnnga frá
Iðgn á avo akðmmum tima, anda
var pipuefniA akki til i landinu og
atarfamann HS tðldu akki varlagt
„FrunTÍoda og nidur-
Maða þeaaara mála
inmi hniwri
vmri undirakrifaAur.
Laið aú febrúar og ekki vur
gangiA frá anmningi. ÞaA «r fyrat
4. mara að tilkynnt ar af fuUtrúa
(alandalax hf. að anmningur við
HS júmli aettur I

Gangur samningaviðaræönanna
Hver er
húsbóndi
hvers?
í umræðum utan dagskrár á Al-
þingi 26. mars sl. segir Karl Stein-
ar Guðnason orðrétt:
„Ég taldi áðan að gerðir hans
(landbúnaðarráðherra) minntu á
enskan vagnhest en þeir hlýða
húsbændum sínum skilyrðislaust.
Ástæða er til að spyrja hver er
húsbóndinn."
Þessi ósmekklegu ummæli sá
fréttamaður sjónvarpsins sér-
staka ástæðu tilað hafa eftir í um-
fjöllun um málið sl. þriðjudag.
í sömu ræðu segir sami þing-
maður orðrétt:
„Samningaviðræður hafa staðið
yfir allt frá 31. okt. sl. til 5. febrú-
ar en á fundinum 5. febrúar töldu
fulltrúar Íslandslax hf. að aðilar
hefðu náð saman og ekki verið
annað eftir en ljúka samningsgerð
með undirskriftum aðila. Að sögn
samninganefndarmanna hitaveit-
unnar var allt hljótt um fram-
haldið að öðru leyti en þvi að full-
trúar íslandslax hf. lögðu allan
tímann á það áherslu að fram-
kvæmd við hitalögn hæfist hið all-
ra fysta og yrði við það miðað að
hitalögninni til eldisstöðvarinnar
yrði lokið fyrir 1. maí nk. Full-
trúar HS töldu litlar líkur á því að
hægt væri að ganga frá lögn á svo
skömmum tíma enda var pípuefn-
ið ekki til i landinu og starfsmenn
HS töldu ekki varlegt að panta
efnið fyrr en samningur væri und-
irritaður. Leiö nú febrúar og ekki
var gengið fri samningi. Það var
fyrst 4. mars, að tilkynnt var af
fulltrúa íslandslax hf. að samn-
ingur við HS skuli settur í salt."
Hér lýkur tilvitnun í ræðu al-
þingismannsins.
Eins og sjá má af grein Ingólfs
Aðalsteinssonar framkvæmda-
stjóra HS (sjá ljósmynd) sem birt-
ist í Morgunblaðinu 27. mars, eða
daginn eftir fyrrgreindar umræður
á Alþingi, sem þýðir að hún hefur
verið komin í prentun þegar Karl
flytur fyrirspurn sína á Alþingi,
þá hefur alþingismaðurinn náð-
arsamlegast þegið úr hendi hús-
bónda síns (þ.e. Hitaveitu Suður-
nesja) orðréttan kafla í ræðu sfna
á Alþingi. Til fróðleiks skal upp-
lýst að sami þingmaður hefur
aldrei leitað eftir upplýsingum um
málið hjá Islandslax hf., né heldur
þáði hann boð um kynnis- og skoð-
unarferð á athafnasvæði fyrirtæk-
isins 15. mars sl., sem fyrirtækið
bauð í.
Það er vona að spurt sé hver sé
húsbóndi hvers?
í grein Ingólfs Aðalsteinssonar
segir eftirfarandi:
„Samningar við HS hafa staðið
yfir frá 31. október til 5. febrúar
1985 en á þeim fundi töldu full-
trúar íslandslax hf. að aðilar hefð
náð saman og ekki væri annað eft-
ir en ljúka samningsgerð með
undirskriftum aðila ..."
„Leið nú febrúar og ekki var
gengið frá samningi. Það er fyrst
4. mars að tilkynnt er af fulltrúa
íslandslax hf. að samningur við
HS „skuli settur í salt.“
Vegna þessara ummæla þykir
rétt að rekja gang samningavið-
ræðna við HS skv. dagbókum og
fundargerðum íslandslax hf. Er
það ekki síst nauðsynlegt, vegna
dylgna á Alþingi um málið, að hið
rétta komi fram um gang samn-
ingaviðræðna.
31. október:
Fyrsti fundur með HS.
11. desember:
Fyrsta tilboð HS. Tengigjald 17,6
m.kr. (verðlag okt. ’84). Vatnsverð
28,50 pr. tonn (meðalverðlag 1.
jan. ’85).
18. desember:
Annar fundur með HS.
31. desember:
Annað tilboð HS. Tengigjald 11,8
m.kr. (verðlag okt.). Vatnsverð
26,00 kr. pr. t
7. janúar 1985:
Þriðji fundur með HS.
21. janúar:
Þriðja tilboð HS. Tengigjald og
vatnsverð óbreytt en fallist á
nokkrar breytingar á samnings-
skilmálum.
28. janúan
Fjórða tilboð HS. Tengigjald lag-
fært í 13,0 m.kr. vegna hækkunar
vísitölu. Vatnsverð óbreytt. Smá
breytingar á skilmálum.
5. febrúar:
Fimmti fundur með HS. Á þessum
fundi var gengið frá öllum helstu
atriðum, þ. á m. tengigjaldi og
vatnsverði sem aö sögn HS-manna
voru ófrávíkjanleg. Vegna ummæla
Sverris Hermannssonar iðnaðar-
ráðherra óskuðu fulltrúar ÍS eftir
því að inn í samninginn kæmi
ákvæði um endurskoðun hans ef
aðrar fiskeldisstöðvar á svæðinu
næðu samningum um lægra verð.
6. febrúar:
Fimmta tilboð HS lagt fram.
Óbreytt verð, enda talið frágengið,
en inn í samningsboði HS kemur
ákvæði svohljóðandi: „Aðilar eru
sammála um að afsláttur skuli
aldrei vera lægri en sá sem selj-
andi gefur öðrum laxeldisstöðvum
á svæðinu." ÍS tilkynnt að stjórn
HS eigi eftir að staðfesta þetta
atriði.
11. febrúan
Stjórnarformaður HS tilkynnir að
fyrrgreint atriði verði ekki sam-
þykkt af stjórn HS. I sama sam-
tali óskaði fulitrúi ÍS eftir þvi að