Morgunblaðið - 12.09.1985, Qupperneq 31

30
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. SEPTEMBER 1985
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. SEPTEMBER 1985
31
fHtffgmtÞliifrife
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 400 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 35 kr. eintakiö.
Vettvangur
málamiðlunar
Frá því að núverandi ríkis-
stjórn var mynduð hafa
verið hörð átök innan hennar
um afgreiðslu fjárlaga og láns-
fjáráætlunar. Þau hafa snúizt
um það, hve langt skuli ganga
í niðurskurði á ríkisútgjöldum
eða nýrri skattheimtu til þess
að afgreiða greiðsluhallalaus
fjárlög. Þessi rimma stendur
jrfir einu sinni enn. Athyglis-
vert er, að hún er ekki fyrst
og fremst á milli stjórnar-
flokkanna tveggja heldur inn-
an Sjálfstæðisflokksins, á milli
ráðherra hans og að nokkru
leyti þingmanna.
í kosningabaráttunni fyrir
siðustu þingkosningar lagði
Sjálfstæðisflokkurinn mikla
áherzlu á skattalækkanir og
niðurskurð á ríkisútgjöldum.
Þetta var í samræmi við mál-
flutning talsmanna flokksins í
stjórnarandstöðu árin áður.
Eðlilegt er því, að einstakir
forystumenn Sjálfstæðis-
flokksins hafi talið það nokkru
skipta, að standa við þessi
kosningaloforð. Það hefur
tekizt misjafnlega. Átökin
innan Sjálfstæðisflokksins um
fjárlagaafgreiðsluna og milli
einstakra ráðherra hans eru
ekki pólitísk átök á milli nafn-
greindra einstaklinga. Þetta
eru ekki fyrst og fremst átök
milli Alberts Guðmundssonar
og Matthíasar Bjarnasonar um
það hvort fjárframlög eigi að
vera meiri eða minni til heil-
brigðiskerfisins og vegamál-
anna. Þessi ágreiningur endur-
speglar vaxandi átök í þjóð-
félaginu sjálfu, hvernig verja
eigi fjármunum úr sameigin-
legum sjóði, sem er að verða
alltof rýr.
Þegar Matthías Bjarnason
krefst þess, að staðið sé við
áform um framkvæmdir í
vegamálum er hann talsmaður
þess mikla fjölda landsbyggð-
arfólks, sem telur að bættar
samgöngur séu forsenda þess
að byggð haldizt um land allt.
Þegar Matthías Bjarnason
talar um jarðgöng við ólafs-
fjörð er hann að endurspegla
þá tilfinningu Ólafsfirðinga,
að ella muni þessi kaupstaður
smátt og smátt fara úr byggð.
Þegar Matthías Bjarnason
krefst fjárveitinga til heil-
brigðiskerfisins er hann að
túlka sjónarmið og tilfinning-
ar mikils fjölda íslendinga,
sem telur óvarlegt að hrófla
mikið við því velferðarkerfi,
sem hefur verið byggt upp, þótt
það kosti mikla peninga.
Þegar Albert Guðmundsson
krefst niðurskurðar á framlög-
um til vegamála er hann að
túlka sjónarmið, sem eru mjög
sterk í Sjálfstæðisflokknum, á
þann veg, að einungis með
sársaukafullum aðgerðum
verði hægt að koma efnahag
landsins á réttan kjöl. Þegar
Albert Guðmundsson telur
ekki hægt að verða við öllum
óskum um fjárveitingar til
velferðarkerfisins er hann að
endurspegla mjög útbreidda
skoðun í Sjálfstæðisflokknum
þess efnis, að það sé hægt að
nýta peningana, sem fara til
þessara þarfa, mun betur.
Þegar menn í Sjálfstæðis-
flokknum hneykslast á tali
Matthíasar Bjarnasonar um
jarðgöng eru þeir að endur-
spegla þau sjónarmið, sem þar
eru ofarlega á baugi, að ein-
ungis stöðvun á erlendum lán-
tökum geti komið fótunum
undir sjávarútveginn á ný.
Sjálfstæðisflokkurinn er svo
mikill þverskurður af sam-
félagi okkar, að innan hans
takast á meira eða minna öll
hagsmunaöfl og mismunandi
sjónarmið í landinu. Þess
vegna er út í hött að líta svo
á, að skoðanamunur um þessi
málefni innan Sjálfstæðis-
flokksins sé ámælisverður eða
hneykslanlegur. Hann er þvert
á móti til marks um að í Sjálf-
stæðisflokknum er að finna
kvikuna í þjóðfélagsumræðum
okkar eins og jafnan áður.
Þeir, sem leita að hreinum
lausnum á svona dæmi, munu
ekki finna þær. Slíkar lausnir
eru ekki til. í raun og veru er
ekki til neitt, sem hægt er að
kalla „lausn" í málum af þessu
tagi. Eina leiðin, sem er til er
málamiðlun. Það er hið sögu-
lega hlutverk Sjálfstæðis-
flokksins að vera vettvangur
málamiðlunar í þjóðfélagi
okkar. Ef einn aðili ætlar að
setjast yfir hlut annars, ef
þéttbýlið ætlar í krafti fjöl-
mennis að ákveða byggða-
stefnuna, svo að dæmi sé tekið,
verður aídrei friður á íslandi.
Það verður hins vegar haft til
marks um hæfni forystu-
manna Sjálfstæðisflokksins,
hversu vel þeim tekst að rækja
það hlutverk, sem er þeirra
aðalstarf, að vera sáttasemjar-
ar milli ólíkra hagsmuna og
sjónarmiða í þessu litla þjóð-
félagi.
Norræna ljóðlistarhátíöin:
Ljóðin fylgja mannfólkinu
MEÐAL þátttakenda í Norrænu ljóðlistarhátíðinni, sem nú stendur yfir í Norræna
húsinu, eru mörg erlend ljóðskáld og eru sum þeirra komin hingað um langan veg.
Því þótti forvitnilegt að fá álit þeirra á stöðu ljóðsins í dag.
Peter Sandelin MorgunblaSið/Bjarni
Mikilvægast
að Ijóðið
tali fyrir
sig sjálft
— segir Peter Sandelin
frá Finnlandi
„Ég haföi þaö á tilfinningunni að
Ijóö næðu ekki til fjöldans. Aö þau
vaeni einungis skrifuð fyrir fáa út-
valda og að ekkert fengi því breytt
en svo frétti ég að Ijóðin mín hefðu
fengið hljómgrunn og þá get ég ekki
iátið það vera að skrifa,“ sagði Ijóð-
skáldið Peter Sandelin frá Finn-
landi. „Þannig hafði það mikil áhrif
á mig þegar ég frétti af sjúklingi, sem
var þungt haldinn andlega og hafði
tekið upp hjá sjálfum sér að lesa
eitt Ijóð á dag sér til heilsubótar.
Þetta eina Ijóð varð að fleiri Ijóðum
og loks náði hann fullri heilsu. Þetta
fannst mér ánægjulegt að heyra,
sérstaklega þegar það fylgdi sögunni
að það voni mín Ijóð sem hann las.“
- Þekkir þú verk íslenskra ljóð-
skálda?
„Því miður get ég ekki sagt það.
Þó hef ég lesið lítillega af því sem
hefur verið þýtt. í þeim ljóðum
sem ég hef lesið finnst mér gæta
mikillar náttúrustefnu en ég sakna
spennunnar, sem mér finnst nauð-
synlegt að finna í ljóðum. íslensk
ljóð eru ólík því sem ég er að fást
við. í mínum huga eru þau á
mörkum þess að vera þessa heims
á meðan ég reyni, meðvitað eða
ómeðvitað, að koma tilverunni til
skila eins og hún er. Ég skrifa um
það sem er en ekki það ósýnilega."
- Umhvaðfjallaljóðinþín?
„í Ijóðunum reyni ég að koma á
framfæri því sem mér finnst mikil-
vægt og ég tel að gæti orðið ein-
hverjum að liði. Ljóð mín eru
raunsæi. Fyrir mér verða orð og
tunga að túlka eitthvað ákveðið
um leið og þau búa yfir ákveðinni
vídd þrátt fyrir formfestu. Það
má vera að þau verði of háfleyg
og sumum finnist skorta á tilfinn-
ingar en það verður að gæta ákveð-
ins jafnvægis og forðast lágkúru
og hátíðleika."
- Er einmannalegt að vera
skáld?
„Á meðan ég er að skapa verð ég
að vera einn. Eg hef þá trú að það
sé nauðsynlegt að fá frið, vera einn
með sjálfum sér en ekki á sífelldu
flandri. Maður tínir sjálfum sér á
þessu flandri. Auðvitað er nauð-
synlegt að hitta annað fólk af og
til, annars er maður ekki lifandi
þátttakandi í því sem er að gerast
og hefði lítið að miðla öðrum.
Ég tala hér af eigin reynslu, því
áður en ég gifti mig, átti ég oft
erfitt með að tjá mig við aðra
öðruvísi en i ljóðum. Þetta breytt-
ist allt eftir að börnin mín komu
til sögunnar og ég fann að ég var
ekki einn um þennan þrúgandi
kvíða innra með mér. Hann hrjáði
alla í kring um mig, jafnvel unga-
börn sýndu merki um kvíða. Eftir
þessa uppgötvun tóku ljóðin mín
miklum stakkaskiptum og urðu
betri bæði að minum dómi og
gagnrýnenda."
- Hvað finnst þér um ljóðahátíð
sem þessa?
„Það er alltaf gott að hitta aðra
sem eru að fást við ljóðlist og auka
þannig við þekkinguna. Mönnum
er hollt að lesa ljóð annarra, af
þeim má mikið læra. Ég hef oftar
en ekki orðið fyrir sterkum áhrif-
um frá annarri annars ólikri ljóð-
list en minni, eins og til dæmis
af ljóðum eftir spánska höfunda.
Ljóð þeirra gefa mér mikið. Ekki
má heldur gleyma mikilvægi þess
að menn kynnist persónulega eins
og gerist á svona ljóðahátið og að
hér gefst tækifæri til að hlusta á
önnur skáld lesa úr eigin verkum,
sem alltaf er áhrifamikið."
- Viltu segja eitthvað að lokum?
„Ég vil þá helst undirstrika að
fyrir mér er það mikilvægast að
ljóðið tali fyrir sig sjálft. Það sem
ég hef að segja segi ég í ljóði.“
KG
Britta Marakatt Morgunblaðið/Bjarni
Ljóðin
okkar hafa
annan tón
og hljómfall
— segir Britta Marakatt
fulltrúi Sama
„Ljóðahefð Sama í rituðu máli er
ung, við byrjuðum ekki að skrifa Ijóð
fyrr en við fengum ritmál fyrir um
það bil 10 árum og Paulus Utsi, sem
var okkar brautryðjandi í Ijóðagerð
gaf út sína fyrstu Ijóðabók árið
1975,“ sagöi Britta Marakatt, sem
er fulltrúi Sama á Norrænu Ijóðlistar-
hátíðinni. „Síðan hafa mörg skáld
komið fram á sjónarsviðið, sérstak-
lega árið 1981, þá voru gefnar út
Ijóðabækur eftir sjö ólíka höfunda
en síöan hefur hægst um. Ljóðin sem
við erum að skrifa í dag eiga sér
bakgrunn í „Joj’k“-söng, sem er
gömul frásagnarlist og Samar hafa
tileinkað sér í gegn um aldirnar. í
„Joj’k“ er sögð ákveðin saga um
leið sögumaður Ifkir eftir vindinum.
- Ljóðin ykkar, skera þau sig úr
á einhvern hátt?
„Já við skerum okkur talsvert
mikið úr. Ljóðin okkar hafa allt
annan tón og hljómfall. Það finn
ég vel þegar ég hlusta á hin skáldin
sem hér eru saman komin. Yrkis-
efnið er líka annað. I ljóðum Sama
segir frá náttúrunni, guði og hans
áhrifum og ítökum í náttúrunni
eða þau rifja upp gamlar endur-
minningar frá liðinni tíð og hvað
framtíðin gæti hugsanlega borið í
skauti sínu. Mörg okkar upplifa
annars konar þögn en aðrir hafa
tækifæri til í skarkala stórborg-
anna, þögn sem enginn annar
þekkir. Þessari þögn reynum við
að koma til skila.
- Hvað varð til þess að þú fórst
aðyrkja?
„Eftir að hafa dvalið á námsár-
um mínum fjarri heimabyggð um
langan tíma en flutti síðan aftur
heim fannst mér ég vera endur-
borin. Ég varð að koma á framfæri
þeim hughrifum sem ég varð fyrir
svo að aðrir gætu tekið þátt í gleði
minni og skilið hversu mikil ham-
ingja það er að eiga rætur í Sama-
landi. Umhverfið hefur þau áhrif
á mig og mín verk að ég gæti
hvergi átt heima nema þar.“
- Finnur þú samkennd í ljóðum
skálda frá öðrum þjóðum?
„Já, ég hrífst af ljóðum Græn-
lendinga, Kúrda og Baska að
ógleymdum ljóðum indíánaþjóð-
flokka í Suður-Ameríku. í ljóðum
þeirra finn ég sama baráttuand-
ann og kemur fram í ljóðum
Sarna."
- Hvaða þýðingu hefur svona
ljóðahátíð?
„Við öðlumst meiri skilning á
ljóðum annarra og þar sem ég sit
mjög einangruð norður f Svíþjóð
er þetta kærkomið tækifæri fyrir
mig að hitta og kynnast öðrum
ólíkum Ijóðskáldum annarra
þjóða. Sem Sami er ég mjög ánægð
með að við fáum að vera með. I
boðinu felst viss viðurkenning á
tilvist okkar sem þjóðar með eigin
menningu og það er gott að finna
að aðrir taka eftir því sem við
erum að gera.“
KG
■■
Wi
östen Sjöstrand Morgunbltóið/Bj.rni
Island
þrengir að
með nýjum
spurningum
— segir Östen Sjöstrand
„Staða Ijóðsins í vitund fólks er
mismunandi eftir löndum,” sagði
sænska Ijóðskáldið Östen Sjöstrand.
„I Póllandi er Ijóðið lífskjarni fólks.
Það hef ég sjálfur upplifað þegar ég
dvaldi í Póllandi á meðan ég viðaði
að mér efni í „Artist‘% tímarit um
listir og menningu mismunandi
mcnningarsvæða, sem ég hef ritstýrt
um tíu ára skeið. Sama má segja um
Irland, þar ríkir sterk Ijóðahcfð. Af
þessu mætti draga þá ályktun að Ijóð-
ið leiti á þegar þrengir að rétt eins
og trúin á guð verður sterkari þegar
eitthvað bjátar á. Og svo er sagt að
hér sitji menn á hverjum bæ og
skrifl hverju svo sem það veldur.“
- HvaðmeðSvíþjóð?
„Ef Svíi væri spurður hvort
hann væri ljóðelskur þá mundi
hann sverja það af sér, en ef gengið
væri á hann þá gæti hann þulið
upp Bellman. Þannig að þetta er
ekki alveg rétt, ljóð eiga djúpar
rætur í Svíþjóð. Og það skemmti-
lega er að gerast að í dag eru ung
skáld að koma fram, sem ekki
einkennast jafn mikið af pólitík
eins og fyrir tveimur til þremur
árum þegar mönnum tókst ekki
að aðgreina ljóðið frá pólitfk.
Sjálfur þyki ég erfiður en er samt
lesinn ef dæma má eftir sölu ljóða-
bókanna, sem komið hafa út eftir
mig.
I útvarpinu hefur dagskráin
lengi endað með þætti sem heitir
„Ljóð dagsins" og ljóð og ljóðalest-
ur hefur átt greiðan aðgang að
fjölmiðlum. Því hefur það stundum
heyrst að „Svíþjóð sé land ljóðs-
ins“, en ætli það eigi ekki frekar
við um ísland."
- Hefur þú lesið ljóð eftir ís-
lenska höfunda?
„Nei, því miður get ég ekki sagt
það og hef ég hugsað mér að reyna
að bæta úr þvf. Þær fáu þýðingar
sem ég komst yfir ollu mér nokkr-
um vonbrigðum og fannst mér sem
í þær vantaði nokkur mikilvæg
atriði, ef til vill eru þær of háfleyg-
ar. Eins og oft á ferðum mínum
erlendis þá viða ég að mér efni í
tímaritið sem ég ritstýri og nú læt
ég mig dreyma um að koma út
hefti sem helgað væri Islandi og
íslenskri menningu."
- Þú segir að þín eigin ljóð séu
erfið, verður þú fyrir innblæstri?
„Já, ég get ekki neitað því og ég
get nefnt þér sem dæmi að á meðan
ég var að koma frá mér ljóðunum,
sem urðu til eftir dvöl á Irlandi,
sem orkaði sterkt á mig, þá leit ég
varla upp. Ljóðin runnu frá mér
og það var ekki fyrr en undir lokin
að ég gerði mér grein fyrir að allt
ætlaði að ganga upp, ljóðin mynd-
uðu eina heild. Eftir á fannst mér
eins og þungu fargi væri af mér
létt.
Nú á seinni árum hef ég ekki
haft nema takmarkaðan tima til
að yrkja. Ritstjórnin með sfnum
ferðalögum tekur mikinn tíma að
ekki sé minnst á alla þá vinnu sem
liggur að baki þvf að eiga sæti í
Nóbelsverðlaunanefndinni, ekki
það að ég kvarti, vinnan er vel
þess virði."
- Hvað finnst þér um ljóðahá-
tíöina?
„Það sem situr eftir er að hafa
fengið tækifæri til að kynnast
mönnum, sem maður þekkti ein-
ungis af ljóðum og afspurn og ekki
má gleyma mikilvægi þess að
uppgötva nýtt hæfileikafólk. Til
þess að ljóðahátíð takist sem best
er mikilvægt að leggja mikið f
undirbúningsvinnu og þá mæðir
mest á undirbúningsnefndinni.
Hún verður að halda fast um það
sem á að gera en jafnframt gefa
lausan tauminn þar sem við á. Hér
finnst mér allur undirbúningur
með miklum ágætum, vei búið að
öllum og satt að segja kom það
mér á óvart að sjá fulltrúa póli-
tískra flokka á setningarhátíðinni.
Ég er vanari þvf að þeir haldi sig
fjarri ljóðahátíðum þar sem ég
þekki til.
Þetta er fyrsta ferð mín til Is-
lands þó ótrúlegt sé og ég verð að
segja að ég varð mest hissa á hvað
það er stutt hingað. Áhrifin láta
ekki á sér standa, hér finnst mér
streyma á móti mér andans gift.
Island þrengir sér að með nýjum
ósvöruðum spurningum, sem eiga
rætur í Islendingasögunum og til
að geta skilið þær er nauðsynlegt
að koma til þess lands sem skáldin
eiga rætur sínar.
KG
Frá vigtun hrossa í Sölvaholti: Helga Sigmundsdóttir og Berglind Hilmars-
dóttir, en Bcrglind hefur umsjón með tilraununum í sumar. Fyrir aftan þær
eru Soffanías Márusson sem leggur til flest hrossin í tilraunina, Ólafur
Guömundsson deildarstjóri fóðurdeildar RALA sem stjórnar tilrauninni og
Sigrún Jónasdóttir.
Votlendi afbragðs
beitiland fyrir hross
HROSSABEITARTILRAUNIR sem Rannsóknarstofnun landbúnaðarins stend-»
ur fyrir í Sölvaholti í Flóa í samvinnu við fleiri aðila staðfesta fyrri tilraunir
með hrossabeit sem sýna að mýrar og flóar eru afbragðs gott beitarland fyrir
hross, að sögn Ólafs Dýrmundssonar ráðunautar hjá Búnaðarfélagi Islands.
Að sögn Ólafs er tilgangur til-
raunarinnar einkum að kanna áhrif
beitar á gróður og þrif hrossanna.
Einnig fást vísbendingar um hvað
mikið land hvert hross þarf í sum-
arbeit. Hún fer þannig fram að
venjuleg reiðhross og hryssur með
folöld eru sett í afgirt hólf í fram-
ræstri mýri með mismunandi beit-
arálagi: ofbeit, hóflegri beit og lít-
illi beit. Er þetta fjórða og síðasta
árið sem tilraun þessi stendur en
henni líkur síðar í mánuðinum.
Ólafur sagði að öll hrossin hefðu
þrifist vel og þyngst alveg fram á
haust við hóflega og litla beit.
„Þetta staðfestir það sem við höfum
haldið fram að votlendi er afbragðs
beitiland fyrir hross, raunar betra
en hálendið, að minnsta kosti til
kjötframleiðslu,“ sagði Ólafur.
Hann sagði að þetta ætti að hvetja
hestaeigendur til að nýta betur lág-
lendisbeitina, í stað þess að láta þar
vaxa sinu til þess eins að brenna
hana á vorin.
Vel haldin hross úr léttbeitartilrauninni. Morgunblaði9/Sig. Sigm
Vestmannaeyjar:
Fjölg
yfir I
un á fðlki er
andsmeðaltali
RUMLKGA 180 manns hafa flust frá Vestmannacyjum á þessu ári, en á móti
hafa um 150 manns flust til Kyja. Ólafur Klísson, bæjarstjóri í Vestmnannaeyj-
um, sagði að undanfarinn tvö ár hefði fjölgað í Eyjum umfram landsmeðaltal,
en miðað við þessar tölur væri útlit fyrir að það hægði á þeirri þróun í ár. 251
maður fluttist frá Eyjum á síðasta ári, en þegar tekið hefur verið mið af
fæðingum og andlátum fjölgaði um 70 manns, sem er talsvert yfir landsmeðal-
tali. Um 4.800 íbúar eru nú í Eyjum og skortir þá 500 manns til að íbuatalan
nái því sem hún var fyrir gos.
Ólafur Elísson sagði að það væri
staðreynd að um 4—5% fólks flytt-
ust á milli landshluta á ári hverju
og hvað það snerti skæru Vest-
mannaeyjar sig ekki úr. Það væri
og staðreynd að á undanförnum ár-
um hefði landsbyggðin átt mjög
undir högg að sækja gagnvart höf-
uðborgarsvæðinu hvað þessi mál
varðaði. Hins vegar hefði atvinnu-
ástand verið mjög gott undanfarin
tvö ár í Eyjum og til dæmis mikil
eftirspurn eftir íbúðarhúsnæði.
Þá sagði Ólafur að það væri ekki
hægt að finna þess merki að fólk úr
einni atvinngrein fremur en ann-
arri flytti frá Eyjum. Þetta væri
jöfnum höndum fólk sem hefði
unnið í fiskvinnslu og útgerð og við
þjónustugreinar.
Ábyrg umræða
— eftir SvanhUdi
Kaaber
Málefni kennarastéttarinnar
hafa verið í brennidepli fjölmiðla
síðustu mánuði. Þar hafa kjaramál
og félagsmál stéttarinnar verið
ofarlega á baugi. Kennurum hefur
hins vegar reynst harla erfitt að
vekja áhuga almennings og fjöl-
miðla á því starfi sem unnið er
innan veggja skólanna og starfsað-
stöðu þeirra sem þar vinna, bæði
nemenda og kennara. Því miður
bendir þetta til þess að skólastarf
á íslandi njóti lítillar virðingar og
sé í skugga þeirra hentistefnu sem
mjög er ríkjandi í fréttavali hér-
lendis.
Það er ótvíræð skylda þjóðfé-
lagsins að sjá til þess að hver
einstaklingur fái tækifæri til náms
og þroska við hæfi, enda gert ráð
fyrir því í okkar ágætu grunn-
skólalögum frá 1974. Þess vegna
ættu málefni skólanna að vera
okkur hverju og einu persónulegt
áhugamál. Það má þvi merkilegt
teljast að til þess að almenn um-
ræða skapist um skólastarf, þarf
alla jafna ábyrgðarlaus skrif eða
umtal þeirra sem lítið eða ekkert
þekkja til innan veggja skólans og
gera sér ekki einu sinni far um að
kynnast skólastarfinu áður en þeir
fella órökstudda dóma. Þetta á við
um blaðaskrif (t.d. skrif Dagfara
í DV 3. sept.) og almennar vanga-
veltur eftir ráðstefnu Bandalags
kennarafélaga og Kennaraháskóla
íslands: „fslensk skólastefna.“
Ráðstefna sú var haldin í lok ágúst.
Kennarar hvattir
til dáða
Það hefur flogið fyrir að ýmsum
hafi þótt „kúnstugt” hve kennarar
Svanhildur Kaaber
fögnuðu dr. Wolfgang Edelstein
sem flutti aðalerindi ráðstefnunn-
ar. í því gagnrýndi hann kennara
fyrir að sýna ekki nægilega faglega
ábyrgð i starfi sínu og hann gagn-
rýndi líka undirbúning kennara-
efna í Kennaraháskólanum.
Dr. Wolfgang gjörþekkir skóla-
starf á íslandi því þrátt fyrir er-
lendan uppruna sinn dvaldist hann
hér á æsku- og unglingsárum og
lauk stúdentsprófi frá Mennta-
skólanum i Reykjavík. Auk þess
var hann driffjöðrin í starfi og
uppbyggingu skólarannsókna-
deildar frá stofnun hennar þar til
í „söguskammdeginu" margfræga
árið 1983. Hann er einn þriggja
stjórnenda virtrar og víðfrægrar
rannsóknastofnunar um uppeldis-
og skólamál, Max-Planck Institut
í V-Berlín. Dr. Wolfgang er þvi
einn afar fárra manna sem hafa
næga þekkingu og yfirsýn yfir
skólastarf almennt, og íslenska
skóla sérstaklega, til að rökstyðja
gagnrýni sína og brýna kennara
til dáða. Þeim sem þetta vita þykir
ekki skrítið að íslenskir kennarar
fagni slíkum gesti og taki vel eftir
athugasemdum hans.
Vandi íslenskra skóla
Það kom fleira fram i erindi dr.
Wolfgangs sem verðugt er til
„Krafan um aukna al-
menna menntun verður
sífellt ágengari í nútíma-
þjóöfélagi. Skólinn verð-
ur að vera í takt við til-
veru samfélagsins, ann-
ars er starf hans mark-
laust.“
umhugsunar. Til dæmis það að
hvergi í hinum vestræna heimi
þekkist að jafn illa sé búið að
nemendum og hér er gert. Marg-
setning skóla og sundurslitinn
vinnudagur nemenda eru óþekkt
fyrirbæri annars staðar. Hvergi
þekkist að kennarar barnanna séu
að stórum hluta fólk sem skortir
tilskilda menntun eða starfsþjálf-
un. Annars staðar viðgengst ekki
að ákvarðanataka um skólastarf
stjórnist af geðþótta stjórnmála-
manna sem ekki telja alltaf þörf
á samvinnu við kennara og samtök
þeirra. Hvergi í hinum vestræna
heimi eru laun kennara jafn lág
og hér. Allt er þetta rétt og allt
eru þetta atriði sem samtök kenn-
ara hafa sett á oddinn í baráttu
sinni fyrir betri skóla. Hins vegar
hefur gengið seint og illa að fá því
framgengt að íslenskir skólanem-
endur njóti þess sjálfsagða réttar
að standa jafnfætis nemendum
nágrannaþjóða okkar. Góð grunn-
skólalög eru ekki til neins ef skól-
unum og þeim sem þar starfa er
ekki gert kleift að fylgja ákvæðum
þeirra eftir. Það er lítils virði að
setja lagaákvæði um jöfnun tæki-
færa nemenda til náms og skóla
fyrir öll börn, leggja áherslu á
manngildi og mannlega velferð ef
niðurskurður í fjárveitingum til
skólahalds verður til þess að laga-
ákvæði komast ekki í framkvæmd
og verða ekki annað en orðin tóm.
Markmið skólastarfs sem á að vera
að þroska þá hæfileika sem búa í
hverjum og einum næst þá fyrst
þegar grunnskólalögin ná fullri
framkvæmd en ekki með því að
stofna ríkisrekinn „einkaskóla",
eins og ætla má af leiðaraskrifum
í Morgunblaðinu 7. september sl.
Aukin almcnn mcnntun
Skólahald er nú að hefjast um allt
land. í fréttum hefur verið fullyrt
að ráðning kennara gangi nokkuð
vel, lítið verr en á undangengnum
árum. Ein skýringin er sú að sveit-
arfélög víða um land hafa í ör-
væntingu sinni gripið til þess að
bjóða húsnæði, flutningsstyrki og
annað í þá veru til að fá kennara
til starfa. Auk þess er því síður
en svo haldið á lofti að víða um
land er stór hluti þeirra, sem taka
að sér kennslu, réttindalaust fólk.
Hvernig í ósköpunum á að byggja
upp vandað skólastarf þegar þann-
ig er að málum staðið? Hvers
vegna láta foreldrar ekki til sín
taka þegar börnum þeirra er mis-
munað á þennan hátt?
Krafan um aukna almenna
menntun verður sífellt ágengari í
nútíma þjóðfélagi. Skólinn verður
að vera í takt við tilveru samfé-
lagsins, annars er starf hans
marklaust. Það verða yfirvöld fjár-
mála og menntamála að gera sér
ljóst. Ef það er markmið okkar að
islensk börn og unglingar standi
jafnfætis börnum annarra þjóða
og íslenskur skóli starfi eftir bestu
grunnskólalögum sem um getur
verða þeir sem völdin hafa að
leggjast á eitt. Stjórnmálamenn
verða að átta sig á þvi að skólahald
er dýrt og því dýrara sem það
metur einstaklinginn meira. Al-
menn, ábyrg umræða um skóla-
starf er skólunum afar nauðsynleg,
það gera sér fáir betur ljóst en
kennarar. Lágkúrulegur frétta-
flutningur, vísvitandi rangfærslur,
órökstuddar árásir og hótfyndni
gera hins vegar ekki annað en reka
fleyg í það samstarf sem nauðsyn-
legt er börnum, foreldrum og
kennurum.
Höíundur er formaður Bandalags
kennarafélaga og skólamálaráðs
Kennarasambands íslands.