Morgunblaðið - 13.11.1985, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR13. NÓVEMBER 1985
Helgi Hálfdanarson:
Med í ráðum
Varla hefur nokkur kynslóð
íslendinga lagt sig svo í fram-
króka að koma æskulýð sínum í
hundana sem sú, er nú ræður
lögum og lofum. Okkur er að
takast að gera heimilum ókleift
að annast um börn sín; og við
vinnum markvíst að því að
breyta opinberu uppeldis- og
fræðslustarfi í duglaust sýndar-
kák, sem enga burði hefur til að
taka við hlutverki heimilanna.
Þar er þó ekki allt á eina bók
lært. Fyrir nokkrum árum hafði
ég orð á því á almannafæri, að
ein væri sú fræðslustofnun í
landinu, sem rekin væri með
miklum myndarbrag; þar væri
ekkert til sparað, enda léti ár-
angur ekki á sér standa; og sú
stofnun væri Afbrotaskóli ríkis-
ins, öðru nafni Sjónvarp.
Fyrir mörgum áratugum tóku
menn í Bandaríkjunum að hafa
þungar áhyggjur af sívaxandi
afbrotahneigð unglinga, sem að
verulegu leyti yrði rakin til kvik-
myndahúsa. Að sjálfsögðu
gegndi sama máli á íslandi,
nema hvað lítið fór fyrir áhyggj-
um af þeirri þróun. Hafi einhver
samvizku-glæta verið tórandi,
var hún svæfð með því að banna
börnum aðgang að því sem talið
var einna sízt til mannbóta, þó
að eftir sem áður stæði allt opið
þeim aldursflokkum sem áhrifa-
næmastir eru.
Að undanförnu hefur djöful-
gangur glæpamyndanna drjúg-
um sótt í sig veðrið; og skiptir
þó mestu að upp er risin áður
nefnd stofnun, sem hefur tekið
að sér að dæla þessari sáluhjálp
inn á gafl í hvers manns húsi
linnulaust árið um kring. Þarna
er rekin hreinræktaður glæpa-
skóli með áhrifaríkustu kennslu-
tækni sem völ er á. Þar fá börn
og unglingar á öllum aldri vand-
aða sýnikennslu í öllum greinum
afbrota, svikum, ránum, inn-
brotum, smygli og umfram allt
ofbeldi, morðum og meiðingum.
Ekki er það heldur látið skorta
á fullkomna menntun, hverra
aðgerða má vænta af hálfu lög-
reglu, og hvað það er, sem snjall-
ir afbrotamenn þurfa helzt að
varast úr þeirri átt.
Og svo slá menn sér á lær,
öldungis gáttaðir yfir versnandi
framferði unglinga, svo að jafn-
vel dregur til vígaferla.
Uppeldi sjónvarpsins er þó
ekki lokið með sjálfri glæpa-
kennslunni. Hér á landi hefur
um skeið staðið töluverð umræða
um ásókn ungra auðnuleysingja
í áfengi og „skít“. Skyldi nú ein-
hver óráðinn ungling skorta fyr-
irmyndir og leiðbeiningar í
drykkju, þá er það ekki van-
rækslu sjónvarpsins að kenna.
Kvikmyndir þær, sem þar eru
sýndar, virðast oft og einatt taka
sérstakt mið af slíkum þörfum.
Fróðlegt væri að vita, hversu
duglega tóbaks- og vínframleið-
endur styrkja gerð þessara
mynda gegn því að hafa hönd í
bagga með reykinga- og drykkju-
venjum karla og kvenna, sem þar
koma við sögu, einkum þeirra
sem helzt eiga að vinna hylli eða
vera til fyrirmyndar.
Það er ekki einleikið, hvílík
býsn fólk lætur í sig af áfengi í
kvikmyndum við öll líkleg sem
ólíkleg tækifæri. Naumast er
gestur fyrr kominn inn úr dyrum
en húsráðandi hveðrar upp:
„Have a drink!" Og svo er tekið
til að hvolfa í sig sjússnum, oft-
ast án þess nokkurra áhrifa verði
vart! Það er sem sé ekki aðeins
óhætt að sloka töluvert, heldur
er hvers dags mannlíf naumast
eðlilegt, nema sífellt sé gutlað
með vínföng.
Ætli það sé svo nema von, að
unglingskrakkar, sem eru að
asnast með áfengi, að fyrirmynd
fullorðinna, sulli frá sér glórunni
áður en þau vita af? Þessi grey
kunna ekkert hóf, og halda jafn-
vel, að áfengi hljóti að vera þeim
mun gagnlegra sem meira sé
innbyrt af því. Hitt gegnir
kannski meiri furðu, að fullorðið
fólk skuli halda áfram að drekka
eins og fermingarbörn fram eftir
öllum aldri, jafnvel þótt það sé
ekki talið til sjúklinga.
Á þessu eilífðar-drykkjunám-
skeiði þykir ekki taka því að gera
nemendum skiljanlegt, að til há-
tíðabrigða geta vel valdar guða-
veigar lífgað sálaryl, ef það
gleymist ekki, að „lítið umfram
lítið er langtum meira en alltof
mikið", og sá sem neytir áfengis
svo að á honum sér, er fífl, og
ekki húsum hæfur. Hins vegar
er þeim rækilega vísað í sálufélag
við menningarsnauðan veizlu-
skríl, sem í tíma og ótíma lepur
viskí, þennan óþverra, sem er
drykkur handa dónum og ætti
að flokkast með kogara og frost-
legi. Það er kannski eftir öðru,
að nú vilja sumir fyrir hvern
mun koma krökkum upp á að
þamba bjór, hvar og hvenær sem
er, þessa alræmdu rónafæðu, sem
siðuðu fólki býður við.
í fljótu bragði kunna að virð-
ast lítil tengsl milli kennslu sjón-
varpsins í glæpum og þjóri ann-
ars vegar og viðleitni útvarps og
sjónvarps til að móta tónlistar-
smekk unglinga hins vegar. Þó
sést, þegar að er gáð, að skeggið
er skylt hökunni.
Á sviði tónlistar hefur útvarp-
ið áratugum saman rekið grimm-
an áróður fyrir því sem þar verð-
ur einna lakast fundið. Viku eftir
viku og ár eftir ár er öllum brögð-
um beitt til að tjóðra tónlistar-
áhuga unglinga sem fastast við
innantóma poppmúsík. Að sjálf-
sögðu flytur útvarpið heilmikið
af ágætri tónlist; annað hvort
væri nú. En þegar kemur að þátt-
um, sem sérstaklega eru ætlaðir
unglingum, og eru sumir beinlín-
is stimplaðir „Lög unga fólksins",
þá skipast heldur en ekki veður
í lofti.
Nú skal því ekki gleymt, að
poppmúsík getur verið ákaflega
misjöfn. Þar hefur komið fram
góð tónlist, bæði erlendis og hér
á landi. En mest af því sem út-
varpið heldur hvað ákafast að
unglingum, er fyrir neðan allar
hellur. Það sem öðru fremur
einkennir „stílinn", er kærulaus
frekja, og kann einhver að draga
í efa, að þar sé sá eðliskostur sem
brýnast sé að dytta að í fari
unglinga. En á þeirri breiddar-
gráðu er flest annað kallað
væmin vella.
Þó keyrir fyrst um þverbak,
þegar sjónvarpið kemur til skjal-
anna. Mér er fyrir minni dæmi-
gerður þáttur af slíku tagi, þar
sem svo kallaðir listamenn er-
lendir steðjuðu á svið í tilvalinni
múnderingu, og að sjálfsögðu
með svörtu gleraugun á sínum
stað, til þess að persónurnar yrðu
ögn ískyggilegar í framan og
enginn yrði þar sakaður um
væmni, heldur mætti ætla, að
kapparnir kæmu rakleitt frá því
að ræna banka, þó raunar ætti
svipurinn öllu fremur að sýna,
að nú stæði til að myrða kerling-
una móður sína. Og þarna æddu
þessir snillingar fram og aftur
eins og apar á eldsglóðum, arg-
andi, urrandi og hvæsandi langar
hrynur upp í hljóðnemann, en
hengsluðust þess á milli, kið-
fættir og innskeifir, gapandi eins
og þorskar, og hringluðu beina-
grindinni hver framan í annan
með ámátlegri tilgerð. Og mér
er spurn: Hvers konar menning
er það, sem þessum brengluðu
furðufiskum er ætlað að efla?
Þó að popp-dellan hafi lagt
undir sig drjúgan hluta veraldar,
ber ríkisfjölmiðli engin skylda
til að leggja í einelti botnstrauma
þeirrar tízku, þar sem ósvífnir
gróðabrallarar ráða ferðinni.
Sjónvarpið er stórkostlegur
áhrifavaldur; möguleikar þess til
þjóðþrifa og mannræktar eru
ótæmandi. Og framlag íslenzka
sjónvarpsins til heilla á mörgum
sviðum er þrátt fyrir allt mikið
og öllum ljóst. En þá er að spyrja:
Er þessari stofnun fyrirmunað
að gegna því menningarhlut-
verki, sem henni var ætlað í
öndverðu, án þess að hafa sí og
æ sjálfan djöfulinn með í ráðum?
Svo spyrja fleiri en ég.
Ný íslensk-
norsk orðabók
Nýkomin er á markaðinn íslensk-
norsk orðabók, sem hefur að geyma
15.000 orð. NKS-forlagið í Noregi gaf
bókina út og eru höfundar hennar Ivar
Orgland og Frederik Raastad.
Lögð var sérstök áhersla á al-
gengustu orð hins daglega máls á
Islandi auk þess sem orðaforðinn
nær einnig yfir algenga málnotkun
á sviði menningar og almennra
greina. Þá er nokkuð af nýyrðum
úr talmáli, tölvumáli, fjölmiðlum
og seinni tíma bókmenntum. Þá
fylgir kort af íslandi þar sem skýrð
eru ýmis framburðareinkenni
hvers staðar fyrir sig. Einnig fylg-
ir listi yfir helstu staðanöfn og
algengustu skammstafanir.
I formála segja höfundar m.a.:
„Árið 1968 var Norræna húsið reist
í Reykjavík. Þetta var engin tilvilj-
un en fól meðal annars í sér ósk
um að ísland yrði þátttakandi á
öllum sviðum norrænnar sam-
vinnu í enn ríkara mæli en orðið
var. Það myndi gleðja okkur ef
þessi orðabók stuðlaði enn að efld-
um samskiptum."
VOLKSWAGEN
GOLF
ÁRGERD 1986
ÞÝskur kostagripur,
sem hceíir öllum
MEDNÝRRI
OG KRAFTMEIRI VÉL
GOLFINN
ei íœi í ílestan sjó
Kjörínn fjölskyldubíll
Duglegui atvinnubíll
Vinsœll bílaleigubíll
Skemmtilegur sportbíll
Verö frá kr. 472.000,