Morgunblaðið - 13.11.1985, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR13. NÓVEMBER1985
Ljóðorka í
opnum dansi
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Sigurður Pálsson:
UÓÐNÁMIJ LAND.
Forlagið 1985.
Sigurður Pálsson er eitt þeirra
skálda sem virðast hugsa í ljóða-
flokkum fremur en einu ljóði um
afmarkað efni. Þetta er auðvitað
ekki einhlítt, en hefur engu að
síður sett mark sitt á bækur
skáldsins.
í Ljóð námu land eru ljóðaflokk-
ar mest áberandi: Ljóðnámuland,
Ratsjá vongleðinnar, Miðbærinn í
Reykjavíkurborg og Þáframtíðar-
skildagi. Segja má að aðrir hlutar
bókarinnar séu eins konar ljóða-
flokkar: Vorkvöld í Reykjavík,
Draumorð, Færeyjar og Nær og
fjær.
Ljóðaflokkurinn Ljóðnámuland
fjallar í senn um landnám íslands
og ljóðalandnám. Niðurstaðan er
að það var ljóðið sem nam land.
Þessu verður að sjálfsögðu ekki
mótmælt hér því að ljóðið var með
í för þegar norrænir menn komu
til íslands. „Staðfestan og hugar-
flugið" voru greinar af sama meiði.
Best þykir mér Sigurði Pálssyni
takast í ljóði VIII í Ljóðnámuland,
en það er svona:
Að austan komið
að vestan komið
aðsunnan komið
alsjáandi vatnið
í djúpum brunni
ídulinni lind
nærir myrkar rætur
Aftur á móti þykir mér minna
til koma þegar skáldið fer að
stunda sína alkunnu orðaleiki:
Landslagið
Landslögin
Landslagskal byggja
Með landslögum byggja
(tlrV)
Þá er eins og heyrist dálítið
tómahljóð í annars vandaðri ljóða-
gerð.
í Ratsjá vongleðinnar er tónn
sem ég kann ágætlega við. Þessi
tónn er sambland af rómantík og
súrrealisma, rómantískur súrreal-
ismi eins og í þessum línum: „Stál-
þráður frostsins/rimpaði saman
rabbabarareitinn/og vök Tjarnar-
innar/og meira að segja jökul-
sprungurnar/á Vatnajökli svo
tungllýstir draugar/gátu rennt sér
ótrauðir niður jökulskallann/
niður að koníaksbirgðaskipum lið-
innar aldar“. Síðan er talað um
græna laumufarþega „úr tróju-
hesti vorsins" og ljóðaflokkurinn
endar á að vegsama það sem heitir
„ljóðorka himnanna í opnum
dansi".
Mun raunsærri skáldskapur og
enn opnari birtist í ljóðunum í
Vorkvöld í Reykjavík þar sem
áhersla er lögð á að draga upp
einfaldar myndir úr borgarlífinu
og gæða þær óvæntu lífi, oft á
glettinn og vel að merkja fyndinn
hátt.
Sigurður Pálsson, sem fæddist
og ólst upp í Norður-Þingeyjar-
sýslu, hefur með þessum ljóðum
og fleiri í Ljóð námu land lagt sitt
af mörkum til Reykjavíkurskáld-
skapar, gerst Reykjavíkurskáld.
Hjá Sigurði Pálssyni er að mestu
leyti hætt að rigna í borginni eins
og svo algengt var áður í ljóðum.
Miðbærinn í Reykjavíkurborg, ljóð
VIII lýsir því:
Gatanermjúk
ogþurr
eftir að atómskáldin
fóru í kaffi
og sneru teskeiðunum upp
í þessum ljóðaflokki stundar
Sigurður Pálsson töluvert spak-
mælasmíði eins og þegar hann
hermir frá því að ljóðskáld séu
Sigurður Páisson
krabbameinslæknar tungumálsins
og þeir sem ekki stuðli og rími séu
kvikasilfursmiðir. Ekki ber að
vanmeta orðaleiki og fyndni, en
af þessu er komið nóg í ljóðagerð
Sigurðar Pálssonar og kominn tími
hjá honum til að huga að öðru.
Sigurður Pálsson getur í stutt-
um ljóðum sagt heilmikið undir
því yfirskyni að hann sé að greina
frá hversdagslegum hlutum. Þetta
er ljóst af Draumorðum, Færeyj-
um og Nær og fjær. Dæmi um slík
ljóð eru Vængbjartur (í minningu
V.G.) og Útfiri, en ekki síst smá-
ljóð á borð við Jarðarsmár, Frjáls
og Safngler.
Það er ljóst að Sigurður Pálsson
er meðal þeirra skálda sem yrkja
hvað best í hópi þeirra sem nálgast
nú óðfluga miðjan aldur, en það
sem skyggir á gleðina yfir því að
fá í hendur jafn athyglisverða bók
og Ljóð námu land er að skáldið
yrkir oftar af kunnáttu en tilfinn-
ingu. Það er mikils virði að kunna
og freistandi að sýna kunnáttu
sína, en meira virði að geta ort af
sannri tilfinningu. Kunnátta og
tilfinning þurfa vitanlega að fara
saman.
Sigurður Pálsson þarf ekki leng-
ur að senda lesendum vottorð um
kunnáttu sína eða biðja um próf-
skírteini. Hann þarf eftir lækn-
ingu tungumálsins að færa út
landamæri eigin ljóðs, halda
áfram að nema land þar sem málið
endar og önnur víðátta tekur við.
Siðir og venjur
Bókmenntir
Jenna Jensdóttir
SIÐIR
Námsgagnastofnun
Menntamálaráðuneytið — skóla-
rannsóknadeild
Hafdís Ólafsdóttir er höfundur
myndefnis
Nú á síðustu árum sendir Náms-
gagnastofnun frá sér svonefnd
„Lesarkasöfn" (ég hélt nú að les-
arkir væru óheftar arkir) sem eiga
að koma í stað „úreltra" lestrar-
bóka með gömlu efni, að sögn
forsvarsmanna stofnunarinnar.
Þótt „arkir" þessar eigi að leysa
gömlu lestrarbækurnar af hólmi
verður ekki betur fundið en hér
sé fremur um sagnfræði að ræða.
Það styrkir þá hugsun að
kennsluleiðbeiningar fylgja hverri
„lesörk".
Tæplega er kennurum sagt svo
fyrir, að kennsluleiðbeiningar
fylgi fagurbókmenntum. Eða
hvað?
„Lesörkin" Siðir er einkum ætluð
4. til 6. bekk grunnskóla. Þórður
Helgason valdi efnið og samdi
kennsluleiðbeiningar.
„Lesörkin" hefur að geyma texta
eftir merka höfunda, íslenska og
erlenda. Hér er um að ræða bæði
bundið og óbundið mál. Flestir eru
höfundarnir löngu liðnir eða
komnir á aldur fram.
í fáum orðum til lesandans segir
Þórður Helgason meðal annars:
„Lesörk þessi hefur að geyma
margvíslegt efni, fornt og nýtt,
innlent og erlent, sögur, ljóð og
frásagnir. Allt efnið á það þó
sameiginlegt að í því er leitast við
að bregða birtu yfir siði og venjur
í samskiptum manna."
Hér er um vandað safn sögu-
brota, ljóða og kafla að ræða, eftir
ágæta höfunda. Eini núlifandi,
íslenski höfundurinn er Páll H.
Jónsson, sem á hér kafla úr bók
sinni Agnarögn.
Sem heild þykir mér „Lesörkin"
heldur þunglamaleg en það dregur
engan veginn úr þeirri staðreynd
að efni hvers og eins er höfundi
sínum til sóma.
Sumar kennsluleiðbeiningarnar
eru þannig úr garði gerðar að út
úr þeim geta komið stefnumark-
andi skoðanir.
Tökum dæmi úr leiðbeiningun-
um varðandi sögubrot úr „Dóru-
bókunum" efdr Ragnheiði Jóns-
dóttur: Dóra er yfirstéttarstúlka.
Á hverju hefur hún áhuga? Af
hverju telur Dóra að einungis sé
hægt að hugga fólk með gjöfum?“
SIÐIR

toír«(í(
itet;»••( r.MjbttíKfaskl
„... Hverjir fara í einka-
skóla?...“
Úr leiðbeiningum varðandi ljóð-
ið Hænsni eftir Örn Arnarson:
„Vel kemur til greina að bera
saman lýsingu kvennanna í Dóru,
Karli og kerlingu og Hænsnum og
ræða í framhaldi af því kvenrétt-
indi og kúgun kvenna."
Eru allar konur kúgaðar?
Þessi „Lesörk" ásamt fleiri bók-
um frá Námsgagnastofnun barst
mér fyrir skömmu og sé ég því
ástæðu til að geta hennar, þar sem
það hefur ekki verið gert áður.
Það væri óneitanlega gaman ef
svona „Lesarkasafn" geislaði líka
af gleði, þess þarf ungt fólk með
og af nógu er að taka, einnig eftir
þá höfunda sem hér eru til kvaddir.
Að vinna í leir
og glerjung
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Það er óralangt síðan farið var
að vinna í leir og sem mótunar-
fyrirbæri er hann eitt af merki-
legustu efnum er skaparinn hef-
ur þóknast að miðla manninum.
Leirinn hefur verið notaður í
nýta hluti um árþúsundir og er
svo enn gert í miklum mæli. Þá
eru til ævaforn listaverk, sem
mótuð voru í leir og menn fundu
fljótlega upp aðferðir til að
styrkja hann og herða. Þannig
hef ég séð árþúsunda gömul risa-
stór ker á Krít, sem voru svo
heilleg, að svo var sem þau hefðu
verið gerð fyrir fáeinum árum, —
voru þetta forðabúr þeirra eyja-
skeggja.
iSiesbye sér til fyrirmyndar —
en sú hefur heldur betur slegið
í gegn fyrir að endurnýja
keramiklistina með einfaldleik-
ann að leiðarljósi ásamt einstæð-
umglerjungi.
En Sjöfn er þó gjörólík Siesbye
að upplagi, verk hennar þyngri
og rammgerðari og þannig séð
mjög íslenzk. Listakonan er að
gera ýmsar merkilegar tilraunir
með gerð glerjunga úr íslenzku
hraungrýti og fer hér allt öðru
vísi að en áður hefur verið gert
— hér er ekki útlit hraunsins sem
skiptir máli heldur sjálft efni
þess og þetta blandar hún þangi.
Þessar tilraunir hafa verið lengi
að þróast og verið mikið þolin-
mæðisverk, sem undirrituðum
hefur gefist kostur á að fylgjast
með að nokkru.
Verkum sínum skiptir Sjöfn í
þrennt á þessari sýningu enda
Sjöfn Haraldsdóttir
í gegnum aldirnar hafa verið
gerðar óteljandi tilraunir með
leir og brennslu hans og til
skamms tíma var leirinn eitt af
aðalefnum myndhöggvara.
Á seinni árum hafa svo leirlist-
armenn reynt að víkka út sviðið
með hvers konar tilraunum og
stendur sú þróun yfir ennþá.
Sýnir þetta best óteljandi mögu-
leika þessa undursamlega efnis.
Leirlistarmönnum hefur einatt
ekki nægt hið hefðbundna svið
og lagt út á svið skúlptúrsins og
jafnvel málverksins en með mjög
mismunandi árangri — oftar eru
það myndhöggvarar, sem ná
miklum árangri í slíkum tilraun-
um og jafnvel málarar og mætti
vísa til ýmissa mestu málara
aldarinnar.
íslenzkir leirlistarmenn hafa
verið inni í þessari þróun síðustu
áratugi og má sjá glöggt dæmi
um það á sýningu Sjafnar Har-
aldsdóttur í Gallerí Borg þessa
dagana.
Sjöfn er vel menntuð, hvort
tveggja í myndlist sem leirlist
auk þess sem hún hefur lokið
prófi sem myndlistarkennari.
Menntun sína hlaut hún hér
heima og í Kaupmannahöfn þar
sem hún býr nú og starfar og
hefur hlotið ýmsar viðurkenn-
ingar.
Það er einfaldleikinn, sem er
uppistaðan í myndum Sjafnar og
kann að vera að hér sé hún að
taka hina miklu listakonu Alev
eru þau gerólík að formi þótt
glerjungurinn kunni ávallt að
vera sá sami. Hér er um að ræða
veggmyndir, sem hún nefnir
„Keramisk málverk" og eru þau
um margt áhugaverð að sam-
setningu og mjög vandunnin í
sínu gerða formi. Næst taka við
hvítar flísar, sem Sjöfn nefnir
„Hvítar melódíur." Hér er uppi-
staðan hvít, flöt flatarmálsleg
form þar sem einfalt línuspil
markar flötinn hér og þar. Mikil
nákvæmnisvinna þar sem til-
gangurinn er fegurð einfaldleik-
ans. Á gólfi eru svo stórar málað-
ar ker-skálar og eru þær vafalítið
merkilegasti hluti sýningarinnar
fyrir rismikinn formrænan ein-
faldleika og listræn vinnubrögð.
Með þessari sýningu sinni vinnur
Sjöfn mikinn listasigur og skipar
sér ótvírætt í hóp okkar fremstu
leirlistarmanna.
Sýningunni er vel fyrir komið
og létt er yfir sýningarsölum
Gallerí Borg þessa dagana. Þó
hefði það prýtt sýninguna ennþá
meir að hafa nokkur einföld
veggteppi á afmörkuðum stað til
að auka við hlýleikann eins pg
Alev Siesbye gerði með svo ágæt-
um árangri er hún fékk þær Kim
Naver og Tine Jolander til liðs
við sig.
Allt um það, þá verður spenn-
andi að fylgjast með framhald-
inu hjá þessari atorkumiklu
listakonu.