Morgunblaðið - 29.12.1985, Qupperneq 36

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. DESEMBER1985
36
„Barnshönd
stóð upp
úr leðjunni“
Islenskur kvikmyndatökumaður var
í Kólombíu eftir hamfarirnar miklu
„Flesta kvikmyndatökumenn dreymir um að taka langa, meiriháttar kvik-
mynd. Eg er laus við þann draum. Fréttamaðurinn er of sterkur í mér. Ég
hef mest gaman af að taka fréttamyndir og vinna að góðum heimildarmynd-
um,“ sagði Jón Björgvinsson, kvikmyndatökumaður. Hann var nýkominn
aftur til Sviss, þar sem hann býr og starfar, frá Colombíu. Þangað fór hann
þremur dögum eftir að eldfjallið Nevado del Ruiz gaus og tugþúsundir
manna fórust í eðjuflóðum. „Það var hrikalegt um að litast á flóðasvæðunum
en annars staðar í landinu varð maður lítið var við að eitthvað hefði komið
fyrir."
Jón fór til Colombíu
fyrir franska rann-
sóknarstofu sem ger-
ir heimildarmyndir
um öll eldgos í heim-
inum. Þau fóru fjögur
saman, hann sem
kvikmyndatökumaður, hljóð-
tæknimaður, framleiðandinn og
aðstoðarmaður. „Við vorum þarna
í tvær vikur," sagði hann. „Fyrri
vikuna tókum við myndir af eyði-
leggingunni sem gosið olli og
seinni vikuna af eldfjallinu sjálfu
oggígnum.
Ég hafði verið í undirbúnings-
vinnu fyrir leiðtogafundinn í Genf
í tvær vikur áður en ég fór, var
reyndar kallaður úr verkefni þar
og þurfti að útvega mann í minn
stað svo að ég kæmist til Colombíu.
Það var álíka erfitt að finna lausan
kvikmyndatökumann í Genf á
þessum tíma og heilaskurðlækni í
Hrísey, en það tókst samt.
Við vildum komast til Armero,
sem var algjörlega einangraður
bær eftir eldgosið og var ekki beint
í alfaraleið áður. Fyrst ætluðum
við með colombískri þyrlu en
þurftum að hætta við það eftir að
ný aðvörun við eldgosi var gefin
út. Þá var meiningin að fá þyrlu
hjá bandaríska hernum en þær
reyndust allar uppteknar af því
að Jimmy nokkur Carter var
mættur á staðinn. Við leigðum því
jeppa á endanum og keyrðum í
gegnum frumskóginn yfir ár og
fljót þangað til að jeppinn komst
ekki lengra og við fórum síðasta
spölinn fótgangandi."
Hundarnir orönir
aó villidýrum
„Ferðin til Armero tók um 12
tírna," sagði Jon. „Við sáum fyrst
yfir svæðið sem hörmungarnar
höfðu skollið yfir af hæð sem fólk
hafði augsýnilega flúið til, þar
voru matarleifar, teppi og fleira
dót. Fyrir augum blasti eitt alls-
herjar drullusvað. Það var ekkert
eftir af því sem áður hafði staðið
á þessu svæði og skepnur í dauða-
teygjunum voru eini lífsvotturinn.
Leðjan var gráleit, einna líkust
blautri steypu. Maður gat séð fyrir
sér aflið í eðjunni þegar hún kom
flæðandi niður hlíðarnar og
ímyndað sér hávaðann þegar skóg-
ar og mannabyggðir voru hrifin
með og heilu trukkarnir bundnir
í hnút
Aðeins tvær húsaþyrpingar
stóðu eftir að Armero, sem var
30.000 manna bær. Þær höfðu
staðiö nokkru hærra en flest hús
bæjarins og voru nú á litlum eyjum
úti í drulluhafinu. Kirkjugarður
bæjarins var á annarri hæðinni
og hann slapp alveg heill. Á hinni
hittum við fyrir tvo lögregluþjóna,
sem voru í því að láta okkur mynda
sig en annars voru allir íbúar
bæjarins látnir eða farnir á brott.
Plankar höfðu verið lagðir yfir
drulluna svo að maður komst leið-
ar sinnar. Ég steig eitt sinn út
fyrir planka með annan fótinn og
fann hvernig maður sökk í þetta án
þess að geta nokkra björg sér veitt.
Það voru lík út um allt. Sum voru
sundurtætt, það vantaði á þau út-
limi og hausa. Dýr voru einnig
föst í leðjunni og sum voru enn
að gefa upp öndina, viku eftir að
eldgosið og flóðin urðu. Það kom
mér á óvart að ekkert hafði verið
gert til að hylja lík eða fella skepn-
ur, sem ekki var hægt að bjarga.
Það ríkri dauðaþögn á þessu
svæði. Það var hitamolla og 35
stiga hiti. Það voru ekki nema tvær
til þrjár götur eftir á annarri
„eyjunni". Húsdýr voru ráfandi um
göturnar og hundarnir orðnir að
villidýrum. Það er ógeðslegt að
segja frá því en þeir lifðu á líkun-
um, rifu þau í sig. Ég hef aldrei
verið hræddur við hunda en ég var
alveg lafhræddur við þessa og
passaði að hreyfa mig nógu mikið
þegar þeir nálguðust svo að þeir
tækju mig ekki í misgripum fyrir
lík.
Maður verður ótrúlega fljótt
samdauna umhverfi sínu. Þetta
var ömurleg sjón, mannslíkin voru
óhugnanleg, en fólkið var látið og
ekkert sem maður gat gert til að
hjálpa því. Það hefði verið verra
er það hefði verið að gefa upp
öndina eins og sum dýrin. Ég tók
myndir af nokkrum líkum og þá
var komið nóg af því. En einu
atviki man ég sérstaklega eftir.
Við vorum að ganga yfir drulluna
á plönkunum og framleiðandinn
stoppaði til að taka myndir. Hún
lagði myndavélatöskuna sína frá
sér, tók myndirnar en rak svo upp
lágt óp þegar hún tók töskuna
aftur upp. Við Jitum við, Iítil
barnshendi stóð upp úr eðjunni við
plankann þar sem konan hafði
langt töskuna án þess að hún hefði
tekið eftir því. Það var sorgleg
sjón.“
12 kók á klukkutíma
„Við vorum allan daginn í
Armero og það var farið að dimma
þegar við snerum aftur að jeppan-
um,“ sagði Jón. „Það hefði ekki átt
að vera nema um tveggja tíma
ganga en myrkrið skall á, við villt-
umst og vorum því tæpa fimm
tíma á leiðinni í gegnum frum-
skóginn. Við höfðum sagt bílstjór-
anum að bíða, hversu lengi sem
það tæki okkur að komast til baka.
Við vorum þreytt og þyrst og
hlökkuðum mikið til að komast í
kælikassann í bílnum. En hann var
farinn þegar við komum loks þang-
að, sem við höfðum skilið við hann.
Það er mikil hjátrú þarna og bíl-
stjórinn hefur verið hræddur við
myrkrið og kannski haldið að það
væru afturgöngur á sveimi.
Okkur leist heldur ekki vel á að
bíða þarna hjálparlaus yfir nótt-
ina. Það voru mikil óhljóð í skógin-
um og sterk lykt af líkunum. Við
ákváðum að fylgja jeppaslóðinni
út úr skóginum og höfðum gengið
í tvo tíma þegar við heyrðum
mannamál. Það stóðu tvö hús
þarna inni í skóginum og við bönk-
uðum uppá. Fyrst kom kona til
dyra og spurði, án þess að opna,
hver væri þar. Eftir að við sögðum
henni það kallaði hún á mann sinn
og hann opnaði en miðaði á okkur
skammbyssu til vonar og vara.
Þegar hann sá að við vorum sak-
lausir ferðalangar bauð hann
okkur inn og upp á mat og drykk.
En við, sem vorum alveg að drep-
ast úr þreytu og þorsta og orðin
ansi svöng, þorðum ekki að þiggja
neitt. Við höfðum ekki verið
sprautuð gegn neinni af þeim
pestum sem „grasseruðu" á svæð-
inu og þorðum ekki að hætta á
neitt. Svo við sögðum manninn að
við værum öll pakksödd og hann
fylgdi okkur yfir í hitt húsið þar
sem við fengum að sofa. Það var
fullt af fólki, ættingjum sem höfðu
þurft að flýja heimili sitt og höfðu
fengið þarna inni. En það var
fundið pláss fyrir okkur og mig
dreymdi Kóka kóla og íslenskt
bland alla nóttina.
Daginn eftir var spurning um
hvernig við gætum komist leiðar
okkar. Það var fimm tima gangur
í næsta þorp í gegnum skóginn en
tveggja og hálfs tíma reiðtúr yfir
heiðina. Kúabóndinn í skóginum
lánaði okkur hesta og fylgdarmenn
og við komumst í rigningu til
þorpsins. Þar settumst við inn á
fyrsta bar og ég þambaði tólf kók-
flöskur á klukkutíma, ég hef aldrei
verið eins þyrstur á ævi minni og
sló þarna eigið kókmet. Björgunar-
sveitir héldu til þarna í þorpinu
og við fengum ferð með banda-
rískri þyrlu til mannabyggða.
Þetta er eina skiptið sem ég hef
ferðast á hestum og í þyrlu sama
daginn.
„Það var ólíft í bænum án andlitsgrímu vegna rotnunarlyktar.“
Björgunarmenn urðu að leggja planka yfir ófæran aurinn
til að koma fólki til aðstoðar.