Morgunblaðið - 29.12.1985, Blaðsíða 55

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. DESEMBER1985
55
IJC I I IV4I KVIKMYND4NNA
Hart deilt
um
„Kane
borgara"
Herman J. Mankiewicz, hand-
ritshöfundur.
Nú aö Orson Welles látnum
veröur aldrei upplýst hver
raunverulega samdi handritiö
að „Kane borgara", einni róm-
uöustu kvikmynd sögunnar.
Myndin var gerð 1940 og fyrstu
árin fékk Welles, sem leik-
stýrói, allan heiðurinn. En
nokkrum árum síðar hófst
mikil deila, þar sem Pauline
Kael, virtur kvikmyndagagn-
rýnir í Vesturheimi, hélt því
fram að Herman J. Mankie-
wicz hefði lagt Welles mikið
efni í hendur.
Mankiewicz stóö á hátindi
sem handritahöfundur í Holly-
wood á fjóröa áratugnum. En
hann var drykkfelldur og tolldi
því ekki í starfi. Welles sagöist
sjálfur hafa fengiö hugmyndina
aö Kane borgara sem ádeilu á
blaöakónginn Hearst, en Kael
og ekkja Mankiewicz segja aö
þaö hafi veriö Herman. Welles
sagöist þegar hafa veriö búinn
aö skipuleggja handritiö þegar
hann fékk Herman sér til aö-
stoðar. Sannleikurinn kemur
sjálfsagt aldrei í Ijós, en hins
vegar deila menn enn harðar
um hver hafi fengiö einstakar
hugmyndir í myndinni. Vitaö
er aö þeir félagar skrifuöu
a.m.k. sjö handrit að sömu
sögunni. Þeir þurftu sífellt aö
breyta, ekki aöeins til aö stand-
ast fjárhagsáætlun, heldur
einnig vegna Hearst sjálfs, fyr-
irmyndarinnar, sem ekki mátti
vera of áberandi. (Þegar mynd-
in var frumsýnd, beitti Hearst
áhrifum sínum og kvikmynda-
húsaeigendur neituöu aö taka
hanatil sýninga.)
Myndin hefði orðið nokkrar
klukkustundir aö lengd ef allt
efni þeirra fólaga heföi verið
notaö, enda var handritiö mörg
hundruö síöur. Kvikmyndatak-
an taföist, og Welles var farinn
aö sinna öðrum verkefnum
(ætlaöi meira aö segja aö kvik-
mynda „Heart of Darkness"
eftir Conrad en ekkert varð úr),
því kom þaö í hlut Mankiewicz
aö fínpússa handritiö. Hann
stytti heilu senurnar niöur í

Orson Welles, handritshöf-
undur, leikari og leikstjóri.
Atriði úr „Kane borgara** sem ekki var notað. Það gerðist í
gleðihúsi, en þegar ritskoöarinn fetti fingur út í það, var
umgjöröínni breytt í skrifstofu. Orson Welles brosandi með
vindil, sést fyrir miðri mynd.
einstök skot. Handritið varð
siöan aö senda til Hays (hins
opinbera ritskoöara).
Menn telja aö Welles hafi
ætlaö aö skrifa sig einan fyrir
handritinu, en hann haröneitaöi
því síðar. Flóknar reglur giltu
um þaö hverjir voru skrifaöir
fyrir handritum, og mun Welles
hafa reynt aö notfæra sér þaö,
þ.e.a.s aö útskúfa Mankiewicz.
Welles starfaöi hjá RKO, sem
fjármagnaöi myndina, en
Mankiewicz hjá Mercury, þótt
þeir ynnu aö sama handritinu.
Mankiewicz var kærulaus um
slík atriöi, en þegar fór aö
spyrjast, löngu áöur en myndin
var sýnd, að efni hennar væri
stórkostlegt, þá byrjaöi Manki-
ewicz aö kvarta og kraföist
þess að vera skrifaöur fyrir
handritinu líka. Hann fór meö
máliö í blööin og á endanum
sá Welles sig um hönd og ákv-
aö aö þeir báöir yröu skrifaöir
fyrir handritinu
Citizen Kane vann ein meiri-
háttar Óskarsverölaun fyrir
áriö 1940: besta frumsamda
handritiö. En myndin fékk enga
umsögn í pressunni, aö skipun
Hearst, og hún „gleymdist“.
Orson Welles hélt áfram að
vera meö stórar og miklar
framtíöaráætlanir, en fæst
þeirra rættust. Þegar myndin
fékk uppreisn æru fimmtán
árum síöar var Welles einn af
þessum stóru innan kvikmynd-
anna, en Herman Mankiewicz
var flestum gleymdur.
HJÓ
Hetjudáð
Fords
Ef Óskarsverðlaun verða
einhverntíma veitt leikurum
fyrir afburöagóöa frammi-
stöðu í raunveruleikanum yrði
bandaríski leikarinn Glenn
Ford sjálfsagt útnefndur til
þeirra. Um hann er til saga,
sem nýlega kom fram í dags-
Ijósið, frá því hann var land-
gönguliði í her Bandaríkja-
manna í seinni heimsstyrjöld-
inni, er segir frá því þegar
hann bjargaöi þúsundum
mannslífa.
Strax eftir uppgjöf Þjóöverja
komst Ford aö því, að á meðan
öil athygli beindist aö útrým-
ingabúöunum Dachau, þar sem
svo margir gyöingar og aörir
voru myrtir, voru 150.000
væntanleg fórnarlömb nær
dauöa en lífi í nálægum búöum
er Fernwald hótu og voru rótt
utan viö Munchen.
Ford neitaöi aö hlýöa skip-
unum um að matarforöa her-
mannanna mætti ekki dreifa til
annarra og fékk birgöaforingja
til að líta undan á meöan hann
hlóð vörubíl sinn af mat og
lyfjum handa sveltandi og sár-
þjáöu fólkinu. Þessum matar-
flutningum hélt hann gangandi
í sjö vikur samfleytt. Er sagt
aö hann hafi bjargaö upp á
eigin spýtur a.m.k. fimm eöa
sex þúsund manns í Fernwald
með matarsendingum sínum.
Konur í búöunum nefndu börn
sín eftir honum.
Þaö er stutt síðan þessi
hetjudáð Glenn Fords úr stríð-
inu varð kunn en hann var ný-
lega heiöraöur fyrir afrek sitt
af Simon Wiesenthal-stofnun-
inni í Los Angelse. Ford, sem
er 69 ára, er hlédrægur þegar
hann minnist matarflutning-
anna. „Þaö er langt síöan þetta
var og viö ættum aö gleyma
þessu," sagöi hann.
Ben Kingsley og Glende Jackson í myndinni Turtte Diary.
Glenn Ford
Nýlega var frumsýnd í Bret-
landi myndin Turtle Diary
(Dagbók skjaldböku) meö þeim
Ben Kingsley og Glendu Jack-
son í aöalhlutverkum. Leikrita-
skáldiö Harold Pinter skrifaöi
handritiö upp úr skáldsögu eftir
Russel Hoban. Myndin segir
sögu tveggja borgarbúa sem
upphugsa og framkvæma
áætlun um aö gefa skjaldböku
nokkurri, sem lifir í glertanki á
sædýrasafni, frelsi og flytja til
sjávar. Hann (Ben Kingsley) er
sölumaöur í bókabúö en hún
(Glenda Jackson) er höfundur
barnabóka. Myndin hefur hlot-
ió góöa dóma í Bretlandi.
Fyrir stuttu birtist heilsíöu-
auglýsing í blaöinu Variety úti
í Bandaríkjunum, sem var ein-
faldlega svona: „Kæri Sid
Sheinberg, hvenær ætlar þú
aö setja mynd mina Brazil í
dreifingu? — Terry Gilliam.*
Sheinberg er forstjóri MCA,
dótturfyrirtækis Universal-
kvikmyndaversins, en Gilliam
er eini bandaríkjamaöurinní
Monty Python-genginu og leik-
stjóri Brazil. Ástæöan fyrir því
aö hann auglýsti á þennan hátt
í Variety er sú að Universal
hefur ekki enn þá dreift mynd-
inni hans um Bandarikin þótt
búið sé aö sýna hana í Bret-
landi og víöar fyrir ári síöan.
Gagnrýnendur hafa líkt
Brazil viö mynd Stanley
Kubricks, Dr. Strangelove og
hún var sæmilega sótt a.m.k.
í Bretlandi. Universal vildi
stytta Brazil en hún tekur tvo
tíma og 22 mínútur í sýningu,
áöur en Ameríkönum yröi gef-
inn kostur á aö sjá hana. Gilli-
am, tregur mjög, stytti hana
um nákvæmlega ellefu mínútur
og taldi sig ekki geta gert
betur. Og núna er bara aö biöa
og sjá hvaö Universal gerir.
Gilliam er reiöur og reiöin
beinist m.a. aö þeirri fullvissu
Hollywood-fólksins að áhorf-
endur hafi ekki þolinmæöi til
aö sitja lengur en í tvo tíma
undir kvikmynd. Hann sagöi:
„Þeir hafa þaó aö leiöarljósi aö
Ameríkanar séu ekki eins vand-
aö fólk og Evrópubúar, sem er
baraþvæla."
— ai.