Morgunblaðið - 27.02.1986, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 27. FEBRÚAR1986
Leið úr „hefð-
bundnum“ ógöngum
eftir Gunnar Bjarnason
Framleiðslu- og viðskiptavandi
landbúnaðarins er leysanlegur, ef
skilningur og vilji er til þess hjá
bændum og stjómvöldum. Til þess
þurfa menn að losa sig undan „hefð-
bundnum" hleypidómum og tilfínn-
ingavæli, sem má þola í fari lista-
manna en ekki til langframa í fari
mikilvægra atvinnustétta. Vemdaðir
vinnustaðir og vemduð byggðarlög
tíðkast helzt sem athvarf vanþróaðra
þjóðfíokka og vanheilla einstaklinga
af ólíkum orsökum. Við, sem metum
íslenzka bændastétt og sjáum góða
framtíð í landbúnaðinum, unum ekki
lengur við þessa „hefðbundnu" van-
heilsu og vanþróun í landbúnaði hér-
lendis.
Hér vil ég setja fram einfalt reikn-
ingsdæmi, sem sýnir glögglega hvem-
ig stjóma má landbúnaði og bændum
út úr þessum ógöngum, sem nú blasa
við öllum landslýð, og nú loks einnig
meginþorra bændastéttarinnar og
forráðamönnum hennar.
f þessum reikningi er framleiðsla
. og neyzla reiknuð gróflega og í tonn-
um. Bústærð, framleiðsla og neyzla
er tekið úr hagtölum áranna 1983
og’84.
A. Mjólkurframleiðslan, staða hennar
og úrræði úr vanda.
I. Mjólkurframl. nú er ca. 110 þús. tonn
Fjöldi mjólkurkúa er ca. 33 þúsund
Meðalnyt (ársframl.) kúa ca. 3,3 tonn
II. Mjólkumeyzlan I landinu er nú:
a. Drykkjarmjólk ca. 47 þús. tonn
b. Vinnslumjólk ca. 47 þús. tonn
c. Útflutn. (ostar, smjör) ca. 16 bús. tonn
Alls ca 110 þús tonn
III. Til að losna við útflutninginn, sem
gefur ekkert í aðra hönd (þ.e. ekkert
skilaverð til bænda fyrir mjólkina) og
til að losna við smjör- og ostabirgðir
á innanlandsmarkaðinn, þarf að
minnka mjólkurframleiðsluna niður í
80 þús. tonn á ári næstu 2-3 árin,
en þó má ekki draga úr hagkvæmni
búrekstrarins, t.d. tel ég fóður-
bætisskattinn basði vera búfræðilega
fásinnu, því bezt ræktaða mjólkureðli
kúa hérlendis notast ekki án fóður-
bætisgjafar, og auk þess er skatturinn
eins konar „hryðjuverk" gagnvart
hagstjóm landsins, neytendum og
fugla- og svínabændum. Fimm ára-
tuga kynbótastarf ráðunautanna Páls
Zóphóníassonar og Ólafs Stefánssonar
er nánast svívirt eða gert að athlægi
í augum þeirra, sem þekkja samhengið
milli kynbóta, fóðrunar, framleiðslu-
kostnáðar og markaðsverðs.
Þessi framleiðslusamdráttur, 30
þús. tonn, verður að framkvæmast
með því að farga eigi færri en 9.000
mjólkurkúm sem allra fyrst. Við
getum lagt af almannafé til sjúkra,
aldraðs fólks og námsmanna, en það
eru ekki til haldbær rök fyrir því að
ala í landinu 9.000 arðlausar mjólkur-
kýr. Sveitafrú sunnanlands kvaðst
hafa farið fram á það opinberlega, að
landsmenn drekki daglega einu mjólk-
urglasi meira en þeir hafa lyst á eða
gott afl Mætti ekki eins hella mjólkinni
í bæjarlækinn, því það fæst ekki eyrir
inn fyrir landsteinana fyrir afurðimar,
sem úr þessari umframmjólk er unnið
og selt til útlanda? Skattgreiðendur
greiða verðið til bændanna. Er þetta
þá ekki þeirra mál?
(Innskot. Grátið nú ekki kæru les-
endur í sveitum. Ég hef innilega
samúð með ykkur í vandanum og ann
ykkur öllum öðrum fremur. Lesið
áfram.)
IV. Til að ná þessu marki þarf að
bjóða nú strax öllum bændum, sem
hafa færrí en 17 iqjólkandi kýr í
fjósi að losa þá að fullu við kýrnar
tíl ríkisins, sem lætur farga þeim sem
allra fyrst. Það skiptir litlu, hvort gert
er úr kjötinu hamborgara-hakk fyrir
vamarliðið eða refír og minkar lands-
manna fá að halda veizluna. Hag-
fræðingar landbúnaðarins meta oftast
bústofn og framleiðslu I ærgildum.
Þessar 9.000 mjólkurkýr samsvara ca.
180.000 ærgildum. Meðalbú (vísitölu-
búið) er ákvarðað 440 ærgildi. Þetta
samsvarar um 410 meðalbúum. Mörg
þessi meðalbú og smærri em blönduð,
hafa bæði sauðfé og kýr, þ.e. hinar
„hefðbundnu búgreinar". Raunar
er þetta úrelt framleiðsluaðferð
miðað við nútima búfræði. Nútím-
inn krefst sérhæfingar og þekking-
ar.
Fyrir aflagt og fargað ærgildi á
þessum búum ætti rfkissjóður að
greiða þessum bændum kr. 1.000 á
árí næstu 3 árin miðað við launavfsi-
tölu. Þennan tíma þurfa menn til að
læra á nýjar framleiðslugreinar.
Menn geta breytt skepnuhúsum, selt
óþarfar búvélar sem búnaðarsambönd-
in gætu tekið að sér að lagfæra og
koma í verð. Slfkt mundi spara inn-
flutning véla á næstu árum. Og allt
þetta kostar aðeins ca. 180 miiyónir
króna, sem er miklu minna en út-
flutningsuppbæturnar á þetta
mjólkurmagn.
Viðfangsefnin sem blasa við eru:
1. Refarækt og minkarækt, sem
þarf að skipuleggja í sveitum þann-
ig að ekki sé lengra en ca 30 km
í næsta fóðureldhús, þvf arðsemi
þessa búskapar byggist hvað mest
á fóðuröfluninni, og að fóðurstöðv-
amar geti verið nógu stórar og
hagkvæmar. Menn þurfa ekki að
óttast verðsveiflur á þessum vörum
frekar en öðrum á heimsmarkaðin-
um. Hafa menn ekki veitt athygli
árstíðarsveiflum á fískmörkuðun-
um? Verkkunnátta, kynbætur og
hvers konar nákvæmni og natni
skiptir hér miklu meira máli en
verðsveiflur á heimsmarkaði.
2. Kanínurækt. Þessi búgrein hentar
mjög vel á afskekktum býlum, sem
hefðu langt að sækja til fóður-
stöðva. Kanínur lifa nær eingöngu
á heyfóðri, nota minna af innflutt-
um fóðurbæti en sauðfé og naut-
gripir. Ullin er auðseljanleg og
auðvelt fyrir eldra fólk að afla
nokkurra tekna með ullarsölu.
Stoftikostnaður er lítill og auðvelt
að nota aflögð fjós og fjárhús fyrir
kanínur. Þetta er nostursbúskapur.
3. Þá er hrossabúskapurinn ftjáls
og á ekki að skapa neinn þjóð-
félagsvanda, en ekki er ráðlegt að
auka hann fram yfír það sem nú
er.
4. Rekstur gistiheimila með útreið-
um og veiðiskap í ám og vötnum
getur víða gefíð góða atvinnu.
5. Fiskeldi gæti verið æskileg fram-
leiðslugrein víða í sveitum þar sem
nóg er af góðu vatni, köldu og
heitu.
6. Ríkið ætti að opna möguleika fyrir
nokkra af þessum bændum til að
rækta skóg á stórum svæðum í
landinu, einnig vinna með Land-
græðslu ríkisins við ræktun fok-
sanda og auðna í hálendinu ásamt
afréttaeftirliti og til að hreyfa beit-
arfénaðinn til eftir ástndi gróður-
landanna á sumrin (shepherds).
Þama gæti sjálfsagt verið verkefni
fyrir eina 200 bændur, og mundi
þjóðin vera þeim þakklátari fyrir
slík ræktunarstörf en gefa útlend-
ingum ost og kjöt af óþörfum bú-
peningi.
Margt fleira má vafalaust nefna
og mun koma í ljós, þegar bændur
fara að losna úr „hefðbundnum
stakk" hins „hefðbundna búskap-
ar“.
Gunnar Bjarnason
„Líklega telja menn enn
að þjóðin hafi efni á að
„leika sér“ með 9.000
arðlausar kýr og 245
þúsund ær. Það er
svona ein gæiukind á
mannsbarn í iandinu.“
B. Sauðfjárræktin og kjötframleiðslan
I. Kindakjötsframleiðslan er ca. 12.200 tonn
Kindakjötsneyzlan er ca. 9.700 tonn
Kjötútflutn. er að meðalt. ca. 2.500 tonn
II. Til að eyða birgðum og losna við útflutn-
ing á kjöti næsta haust þarf sem fyrst
að losna við ca. 245 þús. ærgildi og
koma ársframleiðslunni niður i ca. 8.000
tonn, sem ca. 465. þús. ærgildi gefa af
sér.
Þessi ærgildi þarf að kaupa af ljár-
bændum sem allra fyrst, helzt þannig
að blönduðu búin verði lögð niður.
Þetta mundi kosta ríkið um 245
milljónir.
Alls yrðu þá keypt á þessu ári um
450 þúsund ærgildi nautgripa og
sauðfjár. Það má kallast „billega
sloppið" fyrir ríkið að greiða þessum
bændum I vanda beint heim til sín
þessar 450 mil(jónir króna árlega,
þegar menn tala nú um, að á þessu
ári þurfi ríkið eða bændastéttin að
veija 700-800 milljónum til að
bjarga bændum í vanda þeirra í
bili, án nokkurrar framtíðarlausn-
ar. Menn vona að þetta leysist sjálf-
krafa, þannig, að bændur „svælist"
burt úr sveitunum eins og rakkar eru
svældir út úr grenjum. Úrræðaleysi
þessarar ofstjómar landbúnaðarins er
uggvænlegt. Menn hópast saman eins
og hross í hrakviðrum og mynda ný
landssamtök, ný málþing og pappírinn
hrúgast upp. Bændumir bíða eftir
greiðslum fyrir afurðir sínar en fá í
staðinn fundarsamþykktir og tillögur.
Meðalbúið er ákvarðað 440 ærgildi,
eins og áður er sagt. Þessi samdráttur
í „hefðbundnum búgreinum" samsvar-
ar þá ca. 980 býlum. Bóndi með þessa
bústærð fengi þá kr. 440.000 kr. i
árslaun með mánaðarlegum greiðsl-
um frá ríkissjóði. Það ætti að vera
viðunanlegt, þegar ákveðið var 1. sept.
sl. að meðalbú þyrfti, fyrir 88 vikna
vinnu með 25% álagi vegna óreglulegs
vinnutíma og fríðinda auk 10.17% í
orlof, alls kr. 582,667. Þetta gerir
kr. 6.621 í vikukaup og þá er árskaup
eins manns (aðkeypt vinna fellur
niður) í 52 vikur kr. 344.292.
Ef ég fengi að ráða mundi ég láta
framkvæma þennan niðurskurð strax,
enda ekki verra fyrir menn nú en
kláðaniðurskurðurinn haust og vetur
fyrir 130 ámm eða mæðiveiki-fjár-
skiptin fyrir 30 árum. Niðurskurður
strax myndi spara mikið í fóðurkostn-
aði og arðlausri vinnu næsta sumar
og haust við slátrun og umsetningu
tilgangslauss kjötútflutnings. Ég geri
samt ekki ráð fyrir að þessum ráðum
verði fylgt. Búskaparstjómin í landinu
er ekki vön að fara eftir tillögum mín-
um. Liklega telja menn enn að þjóðin
hafí efni á að „leika sér“ með 9.000
arðlausar kýr og 245 þúsund ær. Það
er svona ein gælukind á mannsbam í
iandinu. Þessi „hasar-spilamennska“
mun vafalaust halda áfram í næstu
sláturtíð og eitthvað fram í tímann í
íjármálaráðuneyti og Bændahöll.
Hvað haldið þið, lesendur góðir, að
sparast mundi mikið rekstrarfé á ári
með því að leggja niður ca. 980 „hefð-
bundin meðalbú"?
Samkvæmt verðlagsgmndvellinum
fyrir meðalbú em þessir liðir reiknaðir
þannig:
1. Fóðurbætiskaup kr. 265 þús.
2. Áburðarkaup kr. 146 þús.
3. Vélarekstur kr. 72þús.
4. Vöruflutningar kr. 54 þús.
5. Endumýj. húsa og véla kr. 263 bús,
Samtals kr. 800 þús.
Fyrir þessi 980 meðalbú yrði spamaðurinn
f sveitum og þjóðarbúi alls tæpar 800 mil(jón-
irkróna.
Mér dettur ekki í hug að halda fram,
að hér sé ýtarlega gerð grein fyrir
framkvæmd þessara umbóta og ný-
skipulags I landbúnaði okkar, heldur
dreg ég upp mynd af þvi, sem mætti
gera og mundi vera gert, ef þekking
og góður vilji væri fyrir hendi til að
leysa þennan vanda, losa bændastétt-
ina við auðmýkinguna og losa neyt-
endur við hluta af skattpíningunni.
Ofstjómina í landbúnaðinum má
losna við og stjóma öllu verðlagi með
rétt ákvörðuðum innflutningstollum á
innfluttar matvörar. Tollar skyldu þá
mæta niðurgreiðslum erlendis og ein-
hverri viðbót, sem við viljum gefa
landinu okkar vegna kuldans og hins
stutta sumars. Bændur okkar þurfa
enga „ölmusu". Þá skortir hvorki gáf-
ur eða dugnað í samanburði við
bændur nágrannalandanna. Og svo
gætu fagmenn bændanna, ráðunaut-
amir, aftur farið að beita fagmennsku
sinni til að auka framleiðni búanna
og arðsemi.
Bréf úr Reykhólasveit:
Landsbyggðin
er olnbogabamið
eftirSvein Guðmundsson
Framleiðslukvóti
bænda
Að sjálfsögðu er alltaf slæmt
þegar setja þarf hömlur á athafnir
manna, en landbúnaðarstefna okk-
ar hefur endað í blindgötu og það
má ekki leiða til sundmngar í stétt-
inni og þeir mega ekki deila um
það hvar eigi að framleiða. Hnífil-
yrði bænda em aðeins gerð til þess
að auka óvinafagnað. Nú verða
bændur að snúa bökum saman og
veija tilvemrétt sinn.
Bændur vita að þeir era í þjón-
ustu neytenda og þeir hafa reynt
að koma til móts við þá, en stundum
hlotið vanþakklæti að launum.
Maðurinn er einu sinni þannig
gerður að þegar honum er rétt eitt-
hvað fyrirhafiiarlaust kann hann
sjaldan að meta það. Bændur hafa
aukið mjög fjölbreytni í framleiðslu
sinni. Þeir hafa aukið vömgæði.
Hins vegar hafa bændur ekki metið
sem skyldi aðstoð þá sem þeir hafa
fengið frá því opinbera.
Við höfum ekið á ftillri ferð inn
í þá blindgötu sen nú blasir við
okkur. Flestir hafa ásakað ríkis-
stjómina fyrir aðgerðarleysi og
vitlausa landbúnaðarsteftiu og þeg-
ar breyting er gerð þá er hún ásök-
uð fyrir það að viðhalda ekki fyrri
stefnu.
Á landið allt að
vera í byggð?
Það er ekkert einkamál okkar
sem út á landi búum hvort landið
allt eigi að vera I byggð með undan-
tekningum þó. Það hefur verið og
er yfírlýst stefna að svo skuli vera.
Margir bændur og skyldulið
þeirra hafa hlýtt þessu kalli. Nú er
þetta fólk ásakað fyrir heimsku.
Það er staðreynd að auðveldara er
að rifa en byggja og svo hefur
Svíum reynst því nú munu þeir vilja
snúa frá landeyðingarstefnu sinni
en erfitt mun að fá fólk til þess að
snúa aftur.
Ef við viljum ekki nýta vel upp-
byggðar jarðir og ætlum því fólki
að fólki að flytja til Reykjavíkur
þá er komið upp verkefni fyrir hjálp-
arstofnanir að gera 1500 til 2000
bændabýli að heimilum fyrir flótta-
fólk, til dæmis Afgani. Það sem við
viljum ekki nýta sjálfir ber okkur
siðferðisskylda til að lofa öðmm að
nýta.
Skólamál
Því miður hefur orðið að hafa
böm í heimavistarskólum frá því
þau em 7 ára og þar til skyldunámi
lýkur. Skólar hafa reynt að aka
bömum heim þar sem vegalengdir
em ekki of miklar og líka að hafa
þau ekki í skólanum lengur en 4
tilönæturísenn.
Erfitt er fyrir gæslumann hveiju
sinni að hafa yfírlit með stómm hóp
bama á mismunandi aldri. Böm
frá 7 til 12 ára aldurs eiga að vera
á heinilum sínum sé þess kostur.
Ef heimaakstur er, þá er sá galli á
gjöf Njarðar að skólatfmi er mis-
langur eftir aldri og það er langur
tími fyrir 7 ára bam að vakna
klukkan um 8 og koma ekki heim
fyrr en klukkan 5 eða jafnvel 6 að
Sveinn Guðmundsson
kvöldi vegna þess að allir aldurs-
hópar þurfa að nota sama bflinn.
Skólasel hafa verið til bóta, en þó
hygg ég að best sé að taka upp
„farkennslu". Það er að kennari er
sendur frá skóla byggðarlagsins og
komi hann heim til bamanna og
leiðbeini bæði bami og foreldrum.
Að sjálfsögðu þurfa þessir kennarar
að hafa ráð yfir bíl. Hversu mörgum
bömum þessi kennari gæti sinnt fer
eftir vegalengdum og öðmm ytri
aðstæðum. Ef veður og ófærð
hamlar kennara í því að geta sinnt
störfum sínum. Þá gæti hann leið-
beint bami og foreldmm þess í
gegnum síma svo nám þurfi ekki
að stöðvast.
Þessi tilhögun gerir það að verk-
um að lítil böm þurfa ekki að vera
langdvölum frá heimili sínu tvö til
Qögur fyrstu skólaárin.
I mínum huga er ekkert þvf til
fyrirstöðu að fleiri en einn kennari
geti sinnt þessu starfi frá sama
skóla. Að óreyndu get ég ekki spáð
um það hvort kostnaður við skóla
ykist með tilkomu útikennara en tel
það þess virði að þessi tilraun yrði
reynd í einum eða tveimur skólum.
Skipulag- landsbyggðar
í sjálfu sér er það ekki sáluhjálp-
aratriði hvort fbúar sveitanna hugsi
eingöngu um kýr og kindur. Þeir
gætu til dæmis unnið við iðnað og
má þar til nefna ull og skinn og
mætti að sjálfsögðu nefna fleiri
greinar. Yfirleitt hafa bændur yfir
að ráða nægjanlegu húsrými þegar
búfé er horfið. Hugmyndir vantar
og svo þyrfti fólk að fara á nám-
skeið og læra hin nýju störf. Þessi
iðnaðarframleiðsla þyrfti að vera í
sambandi við stærri heild. Nú hefur
iðnaður gengið heldur iila úti á
landsbyggðinni og má þar til nefna
þömngavinnsluna á Reykhólum.
Sumir vilja kenna því um að hún
sé ríkisrekið fyrrirtæki og allt sem
ríkið komi nálægt sé vonlaust.
Auðvitað em þetta öfgar en þör-
ungavinnslunni á Reykhólum var
aldrei veitt brautargengi . Söfíiuð-
ust strax upp skuldir sem gerðu
rekstur óarðbæran. Þömngavinnsl-
an var og er íslenskt hugvit og hlýt-
ur að vera áhugamál allra að hún
gegni sínu hlutverki. Mín skoðun
er, að stæði Þömngavinnslan við
Elliðaárvog eða á öðmm heppileg-
um stað á Reykjavíkursvæðinu, og
svipað hráefni væri og er við Breiða-
fyörð væri hún blómlegt fyrirtæki.
Væri hægt að sýna mér fram á að
þessi fullyrðing væri röng þá skal
ég vera fyrstur til þess að viður-