Morgunblaðið - 04.05.1986, Blaðsíða 63

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. MAÍ1986
63
María og Ari klædd að hætti Sri Lanka-búa í Sari
og- Sarong.
Villtur fíll í þjóðgarðinum Yala.
margir eru mjög góðir. Það fólk sem
við kynntumst á Sri Lanka er ein-
staklega heiðarlegt. Allt fram á síð-
asta dag áttum við von á að undir
allri gjafmildinni og gestrisninni
lægi hundur grafinn. En svo reynd-
ist ekki. Vel getur verið að títt sé
um rán og ofbeldi í höfuðborginni
Colombo enda heyra þess háttar
tilburðir oft til höfuðborga hvar sem
er í heiminum.
Það þótti mikill heiður fyrir gest-
gjafana að hafa okkur búandi. Að
þeirra heimili væri nógu gott til að
hýsa erlenda gesti í tengslum við
stjórnina var mikið virðingartákn.
Oft lentum við í því að nábúamir
buðu okkur að flytja til sín ef okkur
skyldi ekki líka þar sem við bjugg-
um.
hefur það gott, á í sig og á og úr
og sjónvarp. Andstæðurnar í sam-
félaginu er það sem einna helst
vakti athygli okkar. Við hliðina á
flottustu lúxushótelum búa fiski-
mennirnir í strákofum sínum. Ríkir
og fátækir búa hlið við hlið, í sátt
og samlyndi og kaupa inn hjá sama
slátrara. Hinir ríku líta yfirieitt
ekki niður á fátæklingana en gera
heldur ekki neitt til að hjálpa þeim,
svona er þetta bara.
Coca-Cola og Danish
butter cookies
Að koma til Sri Lanka var eins
og að lenda mitt inn í 100 ára
gamalii kvikmynd (að vísu í lit)
sýndri á tvöföldum hraða. Eða eins
og maður gæti ímyndað sér sýru-
tripp hjá eiturlyfjaneytanda. Við
vorum sótt á flugvöllinn og keyrð
til þorpsins okkar. Úr þeirri bílferð
áttum við ekki von á að sleppa lif-
andi. Bíllinn þeyttist áfram á
80—100 km hraða á mjóum vegin-
um flautandi í sífellu. Það var
umferð í báðar áttir og öllu ægði
saman. Þrífættir hundar hrukku
upp með andfælum og náðu með
naumindum að sleppa við ákeyrslu
í þetta skipti. Gangandi vegfarend-
ur, uxakerrur, ótrúlegt magn af
hjólreiðamönnum, gamlir strætis-
vagnar, bílar í allskyns ásigkomu-
lagi, lausar beljur og fílar, allir
gerðu sínar kröfíir til vegarins sem
engan veginn stóð undir allri þessari
umferð. Meðfram veginum stóðu
litlar sölubúðir seljandi allt frá kók-
oshnetum, munntóbaki og vefnað-
arvöru til Coca-Cola og Danish
butter cookies. Kjötbúðimar vöktu
sérstaka athygli okkar sem erum
vön neytendaskömmtun í kæliborð-
um kjörbúðanna. í litlum skúrum
við veginn stóðu slátrararnir með
vöru sína sem gjarnan var einn
skrokkur af belju og annar af svíni.
Þar var svo höggvið og skorið eftir
óskum hvers og eins. Blóðið rann
og flugur flykktust að. Auðvitað
var varð manni létt flökurt í fyrstu
en aðlögunarhæfni okkar er engu
lík og eftir 2ja vikna dvöl var ég
orðin svo forhert að ég keypti svína-
kótilettur eins og ég væri alvön að
versla óskoðað, nýslátrað svínakjöt
þakið smá maurum og vafið inn í
grútskítugt dagblað.
Okkur gekk frekar illa að venjast
mat innfæddra, sem samanstendur
helst af hrísgijónum og fjölda smá-
rétta sem öllu er hrært saman í
eina bendu, og svo kryddað að lá
við brunasárum á tungunni. Sri
Lanka-búar borða með fíngrunum
en flestir áttu þó hnífapör að lána
okkur þegar við gáfumst upp á
guðsgaflaaðferðinni. Þegar búið var
að minnka kryddskammtinn veru-
lega gekk öllu betur og eftir 2ja til
3ja daga dvöl var maður hættur
að kippa sér upp við maurana sem
alltaf rötuðu í matinn og hrærði
þeim bara vel saman við.
Eyjarskeggjar eru
flestir ósyndir
Flestir Sri Lanka-búar eiga þak
yfir höfuðið, misjafnlega traust, en
þó þak. Sum eru fléttuð úr kókos-
pálmablöðum, önnur byggð úr tígul-
steini. Þeir sem ekki eiga þak yfir
höfuðið halda gjaman til á gang-
stéttum. Fjölskyldustærð á Sri
Lanka er að meðaltali 4—6 börn
en getur farið upp í 15 eða fleiri.
Fjöldi manns, þá helst fískimenn
búa í kofum fléttuðum úr kókos-
blöðum án rafmagns og vatns.
Brunnar og vatnshanar eru á víð
og dreif, þar sækir fólk vatn til
matargerðar og þvotta. Fólk baðar
sig við brunninn eða í nærliggjandi
ám, konur íklæddar léreftsdúk sem
hylur þær frá handarkrika til hnés
en karlar mega vera á brókunum.
Eyjarskeggjar eru flestir ósyndir,
merkilegt nokk af eyþjóð að vera,
og hætta sér ekki í sjóböð. Þeim
fannst við óttalega asnaleg með
þessa sjóbaðamaníu okkar. Margir
eiga hús, hlaðin úr múrsteini, en
mismunandi á sig komin. Að utan
séð eru þau oft mjög falleg með
stórum svölum, veröndum og boga-
göngum. í mörgum tilfellum er
bara framhliðin máluð. Inni lítur
oft öðruvísi út, oft ómálað, fá og
lasburða húsgögn, ekkert rennandi
vatn, holuklósett í garðinum og
vatnsbrunnur úti. Þetta er það
algengasta, en mjög vel stætt fólk
hefur leitt vatn inn til sín og hefur
heimilistæki og húsgögn sem svara
til okkar mælikvarða.
Annars sýna Sri Lanka-búar lífs-
máta okkar lítinn áhuga. í þeim
húsum sem voru útbúin með sturtu
og klósetti voru þau fyrirbæri sjald-
an eða aldrei notuð af íbúum húss-
ins. Þeir kunna betur við sinn eigin
máta, klósettpappír nota þeir ekki,
aðra höndina nota þeir til að skeina
sig með, hina tii að matast. Eg
snýtti mér einu sinni sem oftar í
pappírsvasaklút en það vakti geysi-
mikla athygli barna fiskimannanna,
þau eru ekki vön að sjá pappír og
allra síst misnotaðan á þennan hátt.
Eldamennskan fer gjaman fram
á hlóðum og á eldhúsgólfinu. Gest-
gjafamir sátu yfirleitt ekki til borðs
með okkur en stóðu hringinn í
kringum okkur og horfðu á okkur
borða reiðubúnir að uppfylla allar
okkar óskir. Það var oft mjög
óþægilegt, sérstaklega þegar erfitt
var að koma matnum niður. Litlar
eðlur skjótast upp og niður veggina
innanhúss, það fannst okkur hálf
óhuggulegt í fyrstu en við lærðum
fljótt að líta á þær sem vini okkar
því þær hjuggu skarð í skordýra-
stofninn.
Önnur lögmál
en þín gilda
Hugtakið tírni er ekki eins afger-
andi á Sri Lanka eins og gengur
og gerist hjá okkur. Það er að-
dáunarvert hvað tími mældur í mín-
útum, klukkustundum og jafnvel
sólarhringum skiptir litlu máli.
Tafír og biðir em sjálfsagður hluti
af samfélaginu, klukkunni hefur
enn ekki tekist að stressa fólk í
jafnríkum mæli og við þekkjum. Ég
hef aldrei kynnst jafn þolinmóðu
og rólegu fólki áður. Fyrir Evr-
ópubúa sem alinn er upp við að
tíminn sé peningar og hver mínúta
dýrmæt tekur það töluverðan tíma
að aðlagast þessum afslappaða
lífsstíl. Fljótlega kemst maður að
því að ekkert þýðir að naga neglur
eða ergja sig. Þú ert kominn til
lands þar sem önnur lögmál en þín
gilda. Hittu mig á milli 8 og 5 á
morgun, eftir því hvemig strætó
gengur. Svona setningar eiga mjög
vel við á Sri Lanka.
Strætisvagnakerfið er eitt af
þeim fyrirbæmm sem borgar sig
ekki að reyna að skilja. Að vísu
kemst maður á áfangastað en hvort
það verður í dag eða á morgun og
klukkan hvað verður bara að koma
í Ijós. Eftir að hafa ergt sig á þessu
fyrstu dagana fer maður smám
saman að kunna vel við þetta og á
endanum verður þetta ein af þeim
upplifunum sem hafa einna mestan
sjarma á Sri Lanka. Að fara á
matsölustað er gott dæmi. Við
þurftum oft að borða úti og það
gat tekið allt frá 2 upp í 4 tíma.
Eftir að við vomm búin að panta
mat og drykk sáum við oft einn af
starfsmönnum staðarins leggja af
stað á hjóli og koma aftur eins og
klukkustund síðar hlaðinn matvöm
og ölflöskum. Síðan þurfti að kæla
ölið og elda matinn. Af þessum
sökum gátu matargillin oft orðið
ansi hreint skemmtileg.
Símakerfíð er í megnasta ólagi.
Yfírleitt er ekki hægt að hringja
svo fólk keyrir oft daglega til höfuð-
borgarinnar Colombo, um 2ja tíma
akstur hvora leið bara til að athuga
fiskverðið í dag eða eitthvað álíka.
Sri Lanka-búar em ákaflega iðnir.
Allir sem vettlingi geta valdið vinna
frá sólampprás og langt fram á
kvöld. Þeir stunda kókoshneturækt,
fiskveiðar, tígulsteinagerð, búa til
leirker, vefa og hafa smá sölubúðir
út um allt. Launin em lág, hjá
verkamönnum og ríkisstarfsmönn-
um u.þ.b. 1.000—3.000 ísl. krónur.
Best staddir em milliliðir og fólk
með háskólamenntun, þ.e. ef þeir
vinna ekki hjá ríkinu.
Is your Buddha Jesus?
Trúin á sterk ítök á Sri Lanka,
flestir dýrka Búdda en þar em
einnig margir minnihlutahópar s.s.
hindúar, islam og kristnir. Á suð-
vesturströndinni þar sem við héld-
um til vom langflestir kaþólskir,
en það er arfur frá Portúgölum sem
héldu sig mest við hafnimar þar.
Stór líkneski hvort sem er af Búdda,
Kristi eða hinum ýmsu dýrlingum
standa upplýst svo til á hverju
götuhomi. Iburðarmiklar kirkjur og
musteri blasa hvarvetna við og trú-
arathafnir em þáttur af daglegu lífí
hvers og eins. „Is your Buddha
Jesus? My Buddha is Buddha,"
sagði lítill sölustrákur sem við hitt-
um á fömum vegi.
Sri Lanka-búar em ákaflega
gjafmildir og forvitnir. Hvar sem
við komum myndaðist hópur af
forvitnu fólki í kringum okkur, og
allir spyija sömu spuminganna:
Hello, where do you come from?
Where are you going? What is your
name? Good bye. Börn hópast um
okkur og elta okkur langar leiðir,
hlæjandi og brosandi. Sumir betla
og það er sjálfsagt að gefa, þó
frekar oft og lítið en mikið og sjald-
an. Flestir kunna hrafl í ensku,
No Coca-Cola-Culture
thank you
Eftir aldalangt ok nýlendustefn-
unnar standa Sri Lanka-búar nú
vörð um menningu sína eftir bestu
getu, þó það sé oft á tíðum erfítt
með alla þá hjálparstarfsemi sem
er í gangi erlendis frá. Við heyrðum
þá oft segja: „We don’t want any
Coca-Cola-Culture, thank you.“
Annars tel ég að ein af ástæðunum
fyrir því hve lítinn áhuga þeir sýna
lífsstíl okkar sé sú að þeim líður
vel og kæra sig kollótta um allt
okkar fínerí og eignabrask. Við
vomm ákaflega hrifín af því hvað
þeir virtust gjörsamlega ósnortnir
af eignasýki og græðgi eftir verald-
legum gæðum sem við emm svo
margflækt í. Flestir eiga þó sjón-
varp, það er svo til eini hluturinn
sem þeir vilja ekki vera án, þó þeir
horfi ekki svo mikið á það. Sjón-
varpsefni kemur mikið frá Ástralíu,
Englandi og Bandaríkjunum.
Venjulega er sýnd ein bíómynd á
kvöldi og þar sjá Sri Lanka-búar
greinilega lífsmáta okkar og maður
gæti auðveldlega haldið að þeir
tækju hann sér til fyrirmyndar, en
nei, þeir kunna betur við sitt.
Að einhverju leyti er ástæðan líka
íhaldssemi og sem dæmi má nefna
að það tók fiskifræðinga 4 ár að
fá fiskimennina til að nota nælonnet
í stað bómullameta sem ekki em
svo endingargóð. Margir geta auð-
veldlega keypt sér svo sem hús-
gögn, klósett, leirtau, evrópsk föt
og alla þá hluti sem við teljum
ómissandi en þá langar bara ekkert
íþá.
Ef fólk á umframpeninga fara
þeir gjaman í kaup á gulli, enda
er það fjárfesting í góðu lagi, gull
er alltaf hægt að selja ef harðnar
á dalnum.
Náttúmfegurð landsins er í sjálfu
sér ótæmandi efni og læt ég því
nægja að segja að hún er mikilfeng-
leg og vona að meðfylgjandi myndir
gefi gott dæmi.
Einn var sjá minjagripur sem við
hefðum gjarnan viljað vera laus við
en það var lúsin sem við fundum í
hausunum á okkur þegar heim var
komið. En sem betur fer er nú
auðvelt að útrýma henni og við
höfum þá allavega prófað að vera
lúsug.
Höfundur er bákmenntafræðing-
ur, búsettur í Álnborg í Dan-
mörku.
Katamaran, bátur með flotholti, mjög mikið notaður til fiskveiða.