Morgunblaðið - 07.05.1986, Blaðsíða 31

salttæringu á aflvélum þyrlunnar.
Bandskórnir og púðamir eru alltaf
settir á og í ef þyrlan stendur um
lengri tíma við aðstæður sem áður
hafa verið nefndar. Þessar aðstæð-
ur, saltrok og sviptivindar, voru til
staðar á varðskipnu Oðni, 8. nóv.
1983, eins og fram kemur í veður-
lýsingum í sjóferðabók varðskips-
ins. bað kemur fram í málflutningi
fyrir sjórétti að bandklossamir voru
teknir úr geymslu sinni og settir á
blöð þyrlunnar, en enginn getur
gert grein fyrir hvað var gert við
loftinntakspúðana. Ef að þeir voru
ekki teknir út úr geymsluhólfi þyrl-
unnar og settir í loftinntakið hefðu
þeir átt að finnast í geymsluhólfínu
sjálfu eftir slysið.
En hvað vom menn að gera í
tuttugu og þrjár mínútur fyrir flug-
ið örlagan'ka eða frá 22.30.
Fyrir sjórétti kemur eftirfarandi
fram:
Þriðji stýrimaður segist hafa
verið að aðstoða flugvirkjann við
að taka bandklossana af mótor-
blöðunum. Hann segir einnig: „Ég
man ekki hvað við vomm margir
sem hjálpuðum, ætli það hafí ekki
verið tveir hásetar með mér og
Bjami heitinn líka.“
Annar stýnmaður segist hafa
verið að ræða við flugmennina. Að
því loknu fór flugstjórinn fyrstur
inn í þyrluna og stýrimaðurinn og
aðstoðarflugmaðurinn á eftir. Hann
segir: „Flugvirkinn varð eftir hjá
mér og svo bað flugstjórinn um
merki til gangsetningar og ég
gaf það niðri og það gekk allt
ósköp eðlilega fyrir sig.“
Við gagnsetningu þyrlunnar
verða örlagarík mistök. Það er
annar stýrimaður sem gefur merki
til gangsetningar, því flugvirkinn
var upptekinn við að vafstra í nef-
hjólinu, en hafði áður verið upptek-
inn við bandklossana. Þetta er alveg
hrikalegt, því þar sem ég hef starf-
að er það flugvirkinn sem gefur
merki til gangsetningar, hafandi
áður gengið’ úr skugga um að loft-
inntakið væri opið og óhindrað, en
fylgist síðan með því að ekki komi
upp eldur í útblæstri frá mótor eftir
gangsetningu. Það er flugstjórinn
sem á að skoða flughæfni þyrlunnar
fyrir flugtak, en samkvæmt Iýsingu
fyrir sjórétti gengu báðir flugmenn
beint um borð.
Annar stýrimaður heldur áfram:
„Hún var gangsett og þegar þeir
voru búnir að fara yfír sína tékklista
í þyrlunni venjulega, þá gáfu þeir
flugvirkjanum merki sem var
ástæðan fyrir því að hann var þama
úti, var að nefhjólið á þyrlunni hafði
verið sett þversum, til þess að gera
hana stöðugri, sko, hún rynni ekki
fram á við og negldir við tveir litlir
plankar, við framhjólið á henni eða
nefhjól. Hann stjómaði því flugvirk-
inn, að farið væri rétt að, þegar
plankamir höfðu verið fjarlægðir.
Að því loknu fór hann inn í
þyriuna, þá var lokað og gefín
heimild um flugtak og hún tók af
til stjómborða, eðlilega fannst
mér.“
Líkurnar fyrir því að púðamir
vom í við flugtak em alveg yfír-
þyrmandi miklar, eins og aðstæður
vom á þessu illa upplýsta þyrlu-
dekki í svarta myrkri. Púðamir
vom dökkrauðir og loftinntakið
svart og gengu púðamir djúpt inn
í loftinntakið og því erfítt að sjá
þá fyrir óvana.
Allar aðstaeður á þyrludekki
varðskipsins Óðins, fyrir þessa
stóm þyrlu, vom því alveg vonlaus-
ar, þrengsli, myrkur og rok. Af
þeim tuttugu og þremur mínútum
sem vom til ráðstöfunar hafa lík-
lega 13 mínútur verið notaðar til
að losa og taka bandklossana af
blöðunum fjómm. Fimm mínútur
hafa farið í það að koma sér út og
benda á hver átti að gera hvað,
tvær mínútur í uppkeyrslu og þrjár
mínútur fyrir flugvirkjann að ganga
frá plönkunum og rétta af nefhjólið
áþyrlunni.
Flugmenn þyrlunnar vom marg-
reyndir harðjaxlar, sem flogið höfðu
mikið saman í gegnum dagana.
Homstrandir þekktu þeir álíka vel
og handarbakið á sér. Þeir höfðu
áður flogið til Hombjargsvita í
sjúkraflugi í snjó og jiáttmyrkri um
miðjan vetur. Þeir hofðu báðir
bjargað sér út úr nauðlendingum á
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. MAÍ1986
þyrlum og vom báðir þaulvanir í
blindflugi. Þyrlan TF-RAN var best
búna þyrlan til blindflugs sem hing-
að hefur komið. Það hefur því verið
lítið mál fyrir flugmenn og þyrlu
að bjarga sér út úr smáklípu í
myrkrinu á Jökulfjörðum 8. nóv.
1983. Þrátt fyrir erfiðar aðstæður.
Það hefur því þurft einhverja
magnaða tilviljun eða röð tilviljana
í atburðarásina til að slá þessa
hæfu menn út af laginu, einhvetjar
vonlausar aðstæður og atvik sem
enginn sér fyrir nema þá kannski
eftir á.
Hin örlagaríka atburðarás, 8.
nóv. 1983, eins og hún gæti hafa
verið.
KI. 22.53 var þyrlan TF-RÁN _
tilbúin til flugtaks á þyrludekki
varðskipsins Óðins. Vindur var 180
til 205 gráður, 6—7 vindstig eða
30—40 hnúta vindur, þar sem skipið
var í skjóli af landi undan Höfða-
strönd við innanverða Jökulfírði.
Þyrlan tók af skipinu upp í vindinn
og byrjaði klifur í hægri beygju til
að komast frá niðurstreymi og svip-
tivindum frá Staðarhlíðarfjalli, sem
er rúmlega 600 fet á hæð. Gera
má ráð fyrir að flughraði þyrlunnar
i klifrinu hafí verið 60—70 hnútar
og miðað við þetta mínútuflug, þá
hafí hún verið komin í um 600 feta
hæð undan vindi og átti rétt eftir
að breyta stefnu í átt til vitans að
Slétteyri, þegar hugsanleg 20 sek-
úndna martröð flugstjóra byrjar
með því, að hann sér rautt aðvö-
mnarljós í mælaborði „waming
panel“, sem hefði getað verið, „low
rotor waming light", sem gefur
honum til kynna að aðalblöð þyrl-
unnar vom að hætta að snúast eða
að snúningshraðinn væri á hraðri
ferð niður. Hér er komið upp neyð-
arástand, sem í fljótu bragði er
erfitt að átta sig á, en flugstjóri
bregst rétt við og byijar að hægja
framskrið þyrlunnar, sem um leið
byijar að tapa hæð. Þegar hraði
þyrlunnar IAS er kominn í 30—40
hnúta þá er þyrlan komin inn fyrir
landamæralínu lífs og dauða, „the
dead mans curve", sem með öðmm
orðum er hæð þyrlunnar og flug-
hraði með hliðsjón af vindhraða,
sem var hugsanlega í þessari hæð
um 40-50 hnútar í meðvindi. Hér
er komin upp sú lúmska staða, að
loft það sem þyrlan kastaði frá sér
„down wash“, barst með vindinum
aftan að þyrlunni, um leið og flug-
stjóri kveikir aðflugs- eða lending-
arljós, til að undirbúa nauðlendingu
og sendir út neyðarkall. Rétt áður
en flugstjóra tekst að beygja upp í
vindinn skellur niðurstreymsloftið
„down wash“ frá þyrlunni á stélfleti
þyrlunnar, sem kastar nefí hennar
upp og en magnast vandinn. Þyrlan
er nú komin í vítahring vélarafls
eða „settling with power". Þegar
niðurstreymsloftið skall á þyrlunni
var flughæðin orðin vonlaus til að
ná þyrlunni upp í vindinn, sem er
mikilvægt ef bjarga á í neyðartil-
felli. Snúningshraði aðalblaðanna
er orðinn svo lítill að blöðin byija
að ofrísa, „blade stall", fyrst innst,
sem svo færist út til blaðsenda, og
þyrlan verður stjómlaus, flughæðin
er hér orðin sáralítil, þegar lokaá-
fallið kemur. Það drepst á báðum
mótomm þyrlunnar, „double engine
flame out“, áður en þyrlan kemur
í sjóinn.
Hvað hefur hér skeð?
Skýringanna er að leita í niður-
stöðum á rannsóknum sem gerðar
vom á aflvélum þyrlunnar í USA,
sem vom í lagi, „no malfunction",
þegar slysið varð, en þar segir:
„Rotational damage to both engines
was minimal, suggesting that they
where operating at low power sett-
ing, when water ingestion occurr-
ed.“ Með öðmm orðum skemmdir
á snúningsflötum aflvélanna vom í
lágmarki vegna þess að aflvélamar
störfuðu á litlu afli.
Það fær ekki staðist að þung
þyrla, sem er í flugtaki og notar
til þess fullt vélarafl, „109% power",
sé á litlu vélarafli.
Flugslysanefnd gerir sér enga
grein fyrir þvi, að Alison Detroit
Diesel-250-C30, „gas turbine eng-
ines“, em alltaf á 100% RPM-snún-
ingshraða, allt frá flugtaki og til
lendingar, og er það hlutverk „fuel
goveríiors", að sjá til þess að svo
sé, en þeir vom líka í lagi.
Hestamannafélagið Fákur:
Kaffihlaðborð og -
stóðhestasýning
Hér er sú viðvömn og ályktun,
sem ég dreg af kynnum mínum af
þyrluslysinu á TF-RÁN.
í fyrsta lagi: Vatnsmengað elds-
neyti, sem veldur „Flame out“ í
eldsneytisúðara í „gas producer",
eins konar glóðardauði.
í öðra lagi: Loftsvelti, „air starv-
ation", vegna púðanna í loftinntaki,
sem hindra loftinnstreymi í „gas
producers", sem er líklegasta orsök-
in. Þetta gæti skýrt af hveiju flug-
menn þyrlunnar áttu erfítt með að
átta sig á eðli vélarbilunarinnar,
sem birtist þeim þannig að vélarafl-
ið minnkaði hægt og sígandi á ca.
15—20 sekúndur, þangað til „low
rotor RPM waming light“, kom á
í mælaborði þyrlunnar, sem fyrsta
vísbending um neyðarástand.
Ég byggi skoðun mína á gjör-
breyttum forsendum fyrir slysinu,
sem er allt önnur forsenda en slysa-
nefndar að málinu.
Þetta slysatilfelli er það lúmsk-
asta, sem upp getur komið í þyrlu-
flugi, við þær aðstæður sem vom
á slysstað, en þær vom alveg von-
lausar. Þyrlan í lítilli hæð undan
hvössum meðvindi, hugsanlega
meiri vindur en 7—8 vindstig í
hæðinni, eða um 70 kílómetrar á
klukkustund.
Ástæður fyrir því að ekki tókst
að bæta úr þessu neyðarástandi
vora, vonlausar aðstæður til æf-
inga, náttmyrkur, hvass vindur og
lítil flughæð þyrlunnar þegar vand-
inn kom upp, sem ekki náði að
beygja upp í vindinn tímanlega fyrir
nauðlendingu.
Úr þessu er hálf lágkúmlegt til
þess að vita, að amerískur lög-
fræðingur skuli vera að vinna að
málaferlum eða semja um mála-
miðlunargreiðslur utan réttar við
Sikorsky Aircraft, fyrir hönd ríkis-
stjómar íslands.
Höfundur er flugmaður og hefur
starfað á Sikorsky- og Bell-þyrlum
á Grænlandi, í Malasíu ogNoregi.
Hann starfaði einnig um skeið í
rannsóknadeild skattstjórans i
Reykjavík.
KAFFIHLAÐBORÐ Fákskvenna
verður í félagsheimili Fáks á
Víðivöllum fimmtudaginn 8. maí
frákl. 14.30-18.00.
Hestamannafélagið Fákur ætlar
að taka upp á þeirri nýbreytni á
fímmtudaginn að hafa sýningu á
stóðhestum sem nú em á húsi á
Víðdalssvæðinu. Fyrirhugað er að
sýna á annan tug stóðhesta, bæði
þekkta og verðlaunaða hesta og
unga og óþekkta fola. Hestamir
verða til sýnis í einu af Fákshúsun-
um og verða þeir merktir með nafni
og upplýsingum um ætt o.fl. Stóð-
hestamir verða til sýnis milli kl. 15
og 17.
Þeir stóðhestar sem em á jámum
verða sýndir á Brekkubraut fyrir
framan félagsheimilið.
Undirbúningur fyrir hinar árlegu
Hvítasunnukappreiðar Fáks stend-
ur nú yfír. Mótið fer fram á skeið-
velli Fáks 15., 16., 17 og 19. maí.
Þar verður m.a. skorið úr um hvaða
keppendur í gæðingakeppni og
unglingakeppni fara fyrir hönd
Fáks á Landsmót hestamanna sem
fram fer á Hellu í júlíbyijun í sumar.
(Fréttatílkynningf.)
Bíldudalur:
Eldur í
áhaldahúsi
BOdudal.
ELDUR kom upp í áhaldahúsi
Suðurfjarðarhrepps á mánudag.
Unnið var við logsuðu i bíl sem
þar var inni og kviknaði í honum.
Bíllinn varð strax alelda og
komst eldurinn upp í þak hússins.
Slökkvilið Bfldudals kom fljótlega
á vettvang og gekk greiðlega að
slökkva eldinn. Bfllinn er gjörónýtur
og þak áhaldahússins talsvert
skemmt.
- H.F.
Ljósm./Víkurfréttir
Frá afhendingu viðurkenninganna. Frá vinstri: Friðrik Ólafsson, þjálfari sunddeildar UMFN, Jón Ey-
steinsson, Eðvarð Þór Eðvarðsson, Jón H. Jónsson, Tómas Tómasson, Finnbogi Björnsson og Páll Jónsson.
Keflavík:
Eðvarð Þór Eðvarðsson
hlaut 100 þúsund krónur
- úr Afmælissjóði Sparisjóðs Keflavíkur
Keflavik.
EÐVARÐ Þór Eðvarðsson, sund-
kappinn kunni úr Njarðvik, hlaut
fyrir skömmu viðurkenningu úr
Afmælissjóði Sparisjóðs Kefla-
víkur, að upphæð 100.000 krón-
ur, en viðurkenningar eru veittar
úr sjóðnum árlega. Einnig fékk
sunddeild UMFN 50.000 krónur
fyrirgottstarf.
Afhending viðurkenninganna fór
fram í húsakynnum Sparisjóðsins í
Keflavík, að viðstöddum sparisjóðs-
stjóranum og stjóm Sparisjóðsins.
Jón H. Jónsson, formaður stjómar-
innar, afhenti Eðvarð viðurkenning-
arskjal þar sem á stendur að honum
sé veitt þessi viðurkenning fyrir að
auka hróður Suðurnesjamanna með
frábæmm árangri í sundíþróttinni.
Friðrik Ólafsson, sundþjálfari,
veitti viðurkenningu sunddeildar
UMFN móttöku.
Aðspurður sagði Eðvarð þetta
ómetanlegan stuðning og hvatningu 1
til að halda áfram á sömu braut,
en nú er framundan hjá honum
stórt, alþjóðlegt mót í Frakklandi,
dagana 20.—24. maí. Eðvarð, ein- '•
um íslenskra sundmanna, er boðið
á þetta mót vegnafrábærs árangurs'
hans erlendis að undanförnu-.
— efi i