Morgunblaðið - 27.05.1986, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 27. MAÍ1986
Framsýni eða nagla-
háttur og fordómar
LjÓ8m./Snorri Sveinsson
Myndin er frá Elliðavatni, en á jörðinni Elliðavatni fæddist
skáldið Einar Benediktsson.
eftirdr. Gunnlaug
Þórðarson
Stórar ákvarðanir sæta oft að-
finnslum þeirra, sem hafa músar-
holusjónarmið og eru haldnir öfund
og vanmetakennd. Svo er um
ákvörðun meirihluta borgarstjómar
Reykjavíkur um kaup á jörðinni
Ölfusvatni.
Sú ákvörðun sýnir, að þeir sem
þar voru að verki, eru vanda sínum
vaxnir og hafa þá framsýni til að
bera, sem hverri stjóm í meiriháttar
málum er nauðsyn.
Kaupin á Elliðavatni
i sambandi við umrædd jarðar-
kaup dettur mér í hug sú mikla
framsýni, er samsvarandi meirihluti
sýndi fyrir tæpum 60 árum, er
Reykjavíkurborg keypti hluta El-
liðavatns af föður mínum og tveim-
ur meðeigendum hans, með kaup-
samningi 30. júní 1927.
Af bæjarins hálfu vom þessi kaup
gerð fyrst og fremst vegna virkjun-
arframkvæmda, þ.e. til byggingar
flóðgarðs við ós Elliðavatns vegna
vatnsmiðlunar fyrir Elliðaárstöð.
' En með í kaupum fylgdi jörðin
Elliðavatn, verulegur hluti Heið-
merkur og rétt við jarðarmörkin var
aðalvatnsból bæjarins, Gvendar-
brunnar. Að geta stækkað vemdar-
svæði þeirra var nauðsyn.
Alls var hér um nærri 900 hekt-
ara lands að ræða, svo og veiðirétt.
Þá má ekki gleyma því að með í
kaupunum var meginhluti þess
undraverks náttúrunnar, sem Rauð-
hólamir vom í allri sinni ósnertu
fegurð. Þótt þetta náttúmundur á
bæjartandinu þyrfti síðar að sæta
hrikalegri meðferð Breta í heims-
styijöldinni síðari og yrði í fram-
haldi af því fyrir barðinu á gróða-
hyggju skammsýnna manna, þá
hefur það, sem eftir er af Rauð-
hólum, enn í dag sína töfra og er
undir náttúmvemd. Kaupverðið
fyrir þessa ríflega 900 hektara jörð
var kr. 135.000 og að mestu leyti
greitt með skuldabréfum og yfír-
„Eftirminnilegasta
dæmið um afglöp
minnihlutaflokkanna í
bæjarstjórn Reykjavík-
ur fyrr og síðar var
þegar bærinn keypti
jarðhitasvæðið að
Reykjum í Mosfellssveit
nokkru eftir 1930. Þau
kaup eru eitt merkasta
afrek bæjarstjórnar
Reykjavíkur.“
töku á skuldum seljenda við fyrri
eigendur.
Þetta var einhver mesta happa-
ráðstöfun þáverandi bæjarstjómar,
eins og öllum heilvita mönnum má
vera ljóst. Samt sættu þessi kaup
Reykjavíkur gagnrýni og aðfínnsl-
um bæjarfulltrúa í minnihluta bæj-
arstjómarinnar og m.a. þótti verðið
vera of hátt.
Til viðmiðunar á verðinu skal
þess getið, að um svipað leyti mun
Valtýr Stefánsson ritsjóri hafa verið
að ljúka við byggingu húss síns nr.
69 við Laufásveg (viðbygging með
stúdíói hafði þá ekki verið byggð)
og mun byggingarkostnaður hafa
numið um kr. 28.000. Kaupverð
Elliðavatns samsvaraði því verði 5
einbýlishúsa í bænum.
Slíkt þætti engum mikið í dag
fyrir óskerta Rauðhóla, 900 hektara
lands innan bæjarmarkanna, vatns-
réttindi og veiðirétt.
Seljendur mættu vissum skilningi
hjá kaupendum, þ.e. Reykjavíkur-
bæ, enda var föður mínum eftirsjá
að jörðinni og þurfti ekki að selja,
en hann skildi nauðsyn þessara
kaupa. Þannig fékk hver hinna
þriggja eigenda að halda eftir 1
hektara lands undir sumarbústað,
einn eða fleiri, ogskyldu böm þeirra
og njóta þess réttar endurgjalds-
laust, meðan þeirra nyti við.
Einn seljenda hélt ábúðarrétti á
jörðinni til æviloka og hafði jafn-
framt rétt til netaveiði í vatninu til
æviloka. Hinir meðeigendumir
héldu að sjálfsögðu rétti sínum til
stangaveiði, eins og allir sem áttu
land að vatni Elliðavatns.
Hefðbundin neikvæðni
minnihlutaflokkanna
í bæjarstjórn
Reykjavíkur
Því má skjóta hér inn í til fróð-
leiks, að jarðakaup Reykjavíkur
hafa síðustu sjö áratugi jafnan
mætt skilningsleysi og andstöðu
minnihluta bæajrstjómarinnar og
síðar borgastjómar.
Stundum hefur ekki orðið úr
kaupum af þessum sökum og hefur
það leitt til vandræða, svo er t.d.
um Skildinganesið.
Eftirminnilegasta dæmið um
afglöp minnihlutaflokkannna í bæj-
arstjóm Reykjavíkur fyrr og síðar
var þegar bærinn keypti jarðhita-
svæðið að Reykjum í Mosfellssveit
nokkm eftir 1930. Þau kaup em
eitt merkasta afrek bæjarstjómar
Reykjavíkur. Jarðhitasvæðið að
Reylq'um hefur verið meginundir-
staða reksturs Hitaveitu Reykjavík-
ur og blessun borgarbúa. Það er
sorglegt til afspumar fyrir minni-
hlutaflokkana og þó einkum Al-
þýðuflokkinn, sem þá var helsti
minnihlutaflokkurinn í bæjarstjóm
Reykjavíkur, hvemig þá var lagst
gegn þeim kaupum. Afstaða flokks-
forystu Alþýðuflokksins gegn kaup-
um á Elliðavatni endurtók sig.
Kaupverðið var þó svipað og áður,
nánast jafnvirði 4-5 einbýlishúsa
t.d. við Laufásveg. (Kaupverð kr.
160.000.- en verð á einbýlishúsum
var þá 35-40 þús.)
Kaupin á Olfus-
vatni sambærileg
Greinilegt er, að kaupin á Ölfus-
vatni em gerð undir sömu formerkj-
um og í svipuðum tilgangi og fyrr-
greind jarðarkaup og þótt hektara-
Qöldinn sé tvöfalt meiri og verð-
mætin, sem fylgja í jarðhita og
öðm, verðmeiri þá er kaupverðið
sambærilegt eða ca verð 5 einbýlis-
húsa.
Langþýðingarmest í sambandi
við þessi kaup er, að öflun á jarð-
hita eða heitu vatni fyrir borgarbúa
og þar með rekstur Hitaveitu
Reykjavíkur er tryggður um
ókomna framtíð.
Þama em líka miklir möguleikar
til framleiðslu raforku með gufuafli.
Þá verður þama í framtíðinni eftir-
sótt útivistarsvæði fyrir borgarbúa
og sumarbústaðalönd.
Þess er og að geta, að hver
hugsandi maður hlýtur að átta sig
á því, að einmitt þetta svæði á eftir
að hækka í verði, sennilega meira
en nokkur annar staður á landinu.
Þurfa menn ekki annað en líta á
aðstæður. Möguleikamir, sem þessi
kaup veita, em miklu meiri en fólk
áttar sig á við fyrstu sýn.
Hér hefur líka endurtekið sig
sagan frá því að Elliðavatn var
kejrpt, jarðhitinn að Reykjum og
virkjunarmöguleikar Sogsins, svo
fáein dæmi um afglapahátt minni-
hlutaflokkanna séu nefnd. Auðvitað
var sjálfsagt að kaupa þetta jarð-
hitasvæði úr því það var til sölu,
óvíst hvenær þess yrði kostur næst
og þá hugsanlegt að aðrir íjársterk-
ir aðilar myndu vilja kaupa.
Að sjálfsögðu var seljendum
sýndur viss skilningur sem fyrr, er
t.d. Elliðavatn var selt og er sam-
bærilegt. Felst það m.a. í því að
seljendur fá að eiga áfram í nokkur
ár sumarbústaði og halda veiðirétti
sínum. Það síðartalda er algjört
smáræði, en hitt er sjálfsagt og 25
ár er ekki langur tími.
Það hefur greinilega farið fyrir
bijóstið á a.m.k. einum borgarfull-
trúa minnihlutans og ritstjómm
þeirra blaða að tiltekin fjölskylda
skyldi hafa átt þessa jörð og því
fá greiðslur fyrir hana. Að við-
bættum afglapahættinum var ekki
við öðm að búast úr þeim her-
búðum, þar sem persónuníðið er
síðasta haldreipið.
Það er spá mín varðandi þessi
jarðarkaup, að innan örfárra ára
muni hvert mannsbam átta sig á
að þessi ráðstöfun hafl ekki aðeins
verið réttmæt heldur frábær og að
þá myndu ýmsir, sem nú fara villir
vegar, vilja geta státað af því að
hafa átt frumkvæðið að þessum
þýðingarmiklu kaupum á jörðinni
Olfusvatni.
Það er full ástæða til að óska
borgarbúum til hamingju með að
eiga framsýna borgarfulltrúa sem
hvorki láta naglahátt ráða gerðum
sínum né em haldnir þeim fordóm-
um að vilja aðeins eiga kaup við
suma en ekki aðra, eingöngu út
frá því sjónarmiði hverra manna
viðsemjendur kunni að vera.
Höfundur greinarínnar var um
áratugabi! einn af frammámönn-
um Alþýðuflokksins. Hann ernú
starfandi hæstaréttarlögmaður
héríborg.
„Ekki minnkar vandinn þó
mjólkin fari í samlagið“
— segja bræðurnir Hörður o g Guðmundur Einarsson í Reykjadal sem eru að ljúka við mjólkurkvótann
Morgunblaðið/HBj.
Bræðurnir Hörður (t.v.) og Guðmundur Einarssynir í Reykjadal
i Hrunamannahreppi, í fjósinu þar sem auðu básunum fjölgar
mjög þessar vikurnar.
„VIÐ getum ekki séð að of-
framleiðsluvandinn minnki
neitt þó við leggjum hana inn
í mjólkurbúið. Ef við fáum nán-
ast ekkert fyrir mjólkina förum
við ekki að láta mjólkurbílinn
koma,“ sögðu bræðurnir Hörð-
ur og Guðmundur Einarssynir,
bændur í Reykjadal í Hruna-
mannahreppi, í samtali við
blaðamann Morgunblaðsins
sem þar var á ferð á dögunum
er þeir voru spurðir hvað þeir
hygðust gera við mjólkina
þegar mjólkurkvótinn væri bú-
inn.
Reykjadalsbræður sögðust
hafa verið að treina innleggið í
mjólkurbúið með því að hella
megninu af henni í kálfa, en þrátt
fyrir það yrðu þeir búnir með
mjólkurkvótann fyrir mánaðamót-
in. í Reykjadal voru 33 mjólkur-
kýr þegar mjólkurkvótinn var
gefinn út, en núna eru margir
auðir básar í fjósinu því þeir hafa
slátrað 9 kúm. Byijuðu þeir á lé-
legustu gripunum, en eina ný-
boma kú sendu þeir í siáturhúsið
daginn áður en blaðamaður heim-
sótti þá. Tóku þeir á móti kálfin-
um en sendu kúna beint í slátur-
húsið.
„Hellum í kálfana“
Hörður og Guðmundur fengu
leyfl til að framleiða 71 þúsund
lítra. „Þegar við fengum að vita
þetta gátum við lítið gert, flestar
kýmar bomar og framleiðslan í
hámarki þar sem við höfum verið
að fara að tilmælum mjólkur-
búsins um að láta kýmar bera sem
mest á haustin og vera með fram-
leiðslutoppinn að vetrinum. Við
erum með mikil og góð hey frá
síðasta sumri og kýmar mjólkuðu
svo vel að við vorum komnir vel
á veg með framleiðsluréttinn
þegar kvótinn loksins kom.“ Þeir
sögðust setja alla kálfa á og hella
mjólkinni í þá eins og hægt væri,
10 potta í mál hjá hveijum. Lítið
annað væri hægt að gera nema
hella niður þegar kvótinn klárað-
ist. Seint færu þeir að gera skyr
og osta heima, en vel kæmi til
greina að fá skiivindu til að búa
til smjör, fyrir heimilið að minnsta
kosti. Þeir sögðu að ekki væri
álitlegur kostur að leggja um-
frammjólkina inn í mjólkurbúið
en það gæti þó komið til greina
ef bændur fengju greiddar þær
skaðabætur sem þeir hefðu farið
fram á vegna þess hvað kvótinn
var seint á ferðinni.
Daginn eftir að viðtal þetta var
tekið fréttist að Framleiðnisjóður
landbúnaðarins hefði ákveðið að
greiða bændum 10% af verði
umframmjólkurinnar til viðbótar
við þau 15% sem samlögin greiða.
„Mélgjöfin veldur
vandanum“
Reykjadalsbræður hafa sínar
skýringar á offramleiðsluvandan-
um: „Það sem veldur offram-
leiðslu á mjólk er mélgjöfín.
Bændur hafa ekki haft fyrir því
að sinna heyskapnum — enda er
sama hvað heyin eru léleg, alltaf
er hægt að láta kýmar mjólka
með méli. I stéttina eru komnir
margir ungir menn, sprenglærðir
í hámarksafurðafræðunum. Þeir
halda kúafjöldanum uppi með
mélgjöf á jörðum sem bera ekki
svo mikinn bústofn ef menn þurfa
að reiða sig á hefðbundna fóður-
öflun. Ef mélgjöfln væri takmörk-
uð þyrftu þeir að fækka kúnum.
Framleiðsluráð hefur verið að
biðja bændur um að gefa ekki
mél en það þýðir ekkert, það
verður að haga hlutunum þannig
að það borgi sig ekki að gefa
það. Við það hyrfí offramleiðslan
eins og dögg fyrir sólu og það
kæmi best út fyrir bændastéttina.
Við erum reyndar efíns í að það
borgi sig að gefa mél og höfiim
staðið þannig að okkar búskap í
öll þessi ár að við hefðum nóg af
heyi og þyrftum lítið mél að gefa.“
„Skotnir úr launsátri“
Ekki eru þeir heldur ánægðir
með hvemig staðið hefur verið
að framleiðslustjómuninni: „Það
er fáránlegt hvemig að þessu
hefur verið staðið. Þeir hafa verið
að gefa út nýjan kvóta. Hvaðan
kemur hann? Það er ekki hægt
að leyfa mönnum að hefja fram-
leiðslu nema taka hána af þeim
sem fyrir em. Það er hastarlegt
að taka framleiðslu af okkur og
fáera á einhvem annan. Þetta er
eins og verið sé að velja bændur
út úr hópnum og skjóta úr laun-
sátri. Svo er alið á úlfúð á milli
héraða og á milli bænda innan
héraðanna og engin samstaða í
stéttinni. Það er heldur ekki nema
von. S’umir þurfa að hella niður
en aðrir ekki.“
- HBj