Morgunblaðið - 10.06.1986, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR10. JÚNÍ1986
LISTAHATIÐI REYKJAVIK
Sár Júlíu
Peter Stormare og Marie Göranzon í Fröken Júliu.
________Leiklist
Jóhann Hjálmarsson
Kunjg'lig'a Dramatiska Teatern:
FRÖKENJÚLÍA
eftir August Strindberg.
Leikmynd og búningar: Gunilla
Palmstierna-Weiss.
Tónlist: Daniel Bell.
Leikstjórn: Ingmar Bergman.
Fröken Júlía á íslensku leiksviði
undir stjóm sænsks leikstjóra og
með sænskum leikurum verður að
teljast nokkur viðburður í heimi
leiklistar hérá landi.
Eftir að hafa séð sýningu Dram-
aten í Þjóðleikhúsinu hlýtur áhorf-
andi að sannfærast um eða fá stað-
festingu á að Fröken Júlía er merki-
legt leikbókmenntaverk og túlkun
Ingmars Bergman á því er um
margt athyglisverð.
Ingmar Bergman hefur grafið
upp smákafla úr upprunalegri gerð
Fröken Júlíu sem á að skýra hvers
vegna Júlía hefur ekki farið með
föður sínum að heimsækja skyldfólk
heldur orðið eftir á greifasetrinu.
Milli Júlíu og unnusta hennar hafa
orðið átök sem enda með því að
hún er með sár á kinn eftir svipu.
í orðaskiptum Jeans og Kristínar
kemur þetta fram og jafnframt
skýring þess hvers vegna Júlía er
með hvítan farða í andliti. Hún er
að leyna sárinu.
Strindberg strikaði þetta atriði
út. Ingmar Bergman telur að það
hafi hann gert fyrir konu sína, Siri
von Essen, sem átti að leika Júlíu,
en vildi ekki vera hvítsminkuð í
leikritinu. í afar snjallri greinargerð
Bergmans sem hann nefnir Þrjú sár
Júlíu víkur hann að þessu. Meðal
annars stendur: „Júlía er greinilega
særður fugl, sem flögrar klunna-
lega inn á svæði, sem er henni
sjálfri lífshættulegt, það er að segja
eldhús Kristínar. Hún hlýtur enn
eitt sárið í miskunnarlausum leikn-
um með Jean. Þriðja sárið, sundur-
skorinn háls hennar, er einfaldlega
afleiðing af hinum sárunum tveim-
ur.“
Júlía leggur sjálf áherslu á að
lífíð sé undarlegt og það er undar-
legt líf sem við kynnumst í leikrit-
inu. Greifadóttirin sem tekur niður
fyrir sig með þjóninum á sér ekki
uppreisnar von. Hann skortir hug-
rekki til að flýja með henni í vinsam-
legra umhverfi og svo margt skilur
þau að, ekki síst stéttaskipting, að
óhugsandi er að hugsa sér þau
hamingjusöm saman. Eins og bent
hefur verið á átti skáldið sjálft við
álíka vandamál að glíma, einkalíf
hans var löngum stormasamt og
sífelldlega takast karl og kona á í
verkum hans. Grimmd og miskunn-
arleysi setja svip á þau átök.
Jean getur í fyrstu virst fremur
ógeðfelld persóna, en í túlkun Pet-
ers Stormars er hann það ekki,
breytni hans er mannleg og rökrétt
innan ramma leikritsins. Hann
getur ekki vænst þess að eiga
samleið með greifadótturinni nema
á skammri brímastund og hann
skilur ósigur hennar og að hún á
sér ekki aðra undankomu en dauð-
ann.
Marie Göranzon sýnir okkur
algeran ósigur Júlíu, niðurlægingu
hennar vegna þess að unnustinn
hefur snúið við henni baki og vam-
arleysið gagnvart Jean sem er
endanlegt fa.Il hennar. Hún er í
raun fuglinn sem Jean snýr úr háls-
liðnum. Dauður fugl flýgur ekki
burt.
Kristín í túlkun Gerthi Kulle er
hin staðfasta kona sem þekkir
takmörk sín og umber veikleika
Jeans að vissu marki. Strindberg
gæðir þetta hlutverk hlýju og reisn
eins og honum sé í mun að vegsama
hina óbreyttu manneskju. Ekki er
úr vegi að álykta svo.
Glötunin er aftur á móti búin
þeim sem freistar þess að tjúfa
þann hring sem dreginn hefur verið
í kringum hann; uppruni, siðvenjur
láta ekki að sér hæða.
Fröken Júlíu er að vísu stefnt
gegn þeim fordómum sem ríkjandi
voru á tímum Strindbergs, en freist-
andi er að líta á verkið sem framlag
til klassískrar umræðu um kynja-
skiptingu, það sem skilur að karl
og konu þrátt fyrir allt jafnréttistal.
Tímar Júlíu og Jeans eru nú orðnir
nokkuð framandi, en grundvallarat-
riði söm við sig.
Gerð Ingmars Bergman er sann-
færandi, ekki síst vegna þess á hve
hógværan hátt boðskapur Strind-
bergs kemst til skila. Leikstjórinn
segir það sem máli skiptir án alls
æsings. Áhorfandinn meðtekur
geigvænlegt andrúmsloft verksins
í senn með því að skynja og skilja.
Sýning Dramaten var að öllu leyti
heilsteypt. Raunsæ leikmynd Gun-
illu Palmstiema-Weiss og lágvær
tónlist Daniels Bell undirstrikuðu
að hér voru orðin í fyrirrúmi, mikill
skáldskapur sem er fær um að sýna
okkur örlögin, manneskjur í nekt
sinni.
Engin þreytumerki
__________Jazz____________
Sveinbjöm I. Baldvinsson
Dave Brubeck Quartet
Broadway
sunnudagskvöld
Dave Brubeck er ekki orðinn
neitt sérlega gamall. Allra síst ef
miðað er við djassheiminn, því í
sveifluríkinu halda menn einatt
kröftum og sönsum fram yfír ní-
rætt. Brubeck er víst bara um það
bil sextugur. Það var líka enginn
gamalmennabragur á tónleikum
kvartetts hans sl. sunnudags-
kvöld.
í gegnum árin höfum við orðið
vitni að ýmsum tilburðum meðal
frægra djassista í þá átt að yngja
sig upp með því að spila með
komungum mönnum. Þetta hefur
oft tekist vel og einnig orðið til
að vekja athygli á ýmsum upp-
rennandi stjömum. Hins vegar
getur brugðið til beggja vona,
samanber gagnfræðaskólasveit
Stan Getz hér um árið.
Hinn nýi kvartett Brubecks er
ekkert gaggóband, þótt yngri
menn en forsprakkinn eigi þar í
hlut. Yngstur er sonur hans, Chris
Brubeck, sem leikur á rafbassa
og er reyndar afspymu snjall á
því sviði. Það er bara óskaplega
erfítt fyrir mann með þetta eftir-
nafn að fá viðurkenningu upp á
eigin spýtur. En Chris Brubeck á
það þó sannarlega skilið. Hann
er geysiöruggur og snarpur í
undirspilinu og gerir oft fallega
hluti í sólóum. Það er ekkert
skrýtið að pabbinn vilji hafa hann
með, það vildu víst fleiri.
Hinir tveir meðlimir sveitarinn-
ar ku hafa leikið með víðfrægri
stórsveit trompetistans Maynards
Ferguson (ekkert skyldur Mass-
ey). Það var líka greinilegt á leik
þeirra á sunnudagskvöldið að þar
fóru vanir menn, bæði í öllum
hljóðfæraleik og í því að spila í
sparifötunum.
Bob Milatello blés í alt- og
tenórsaxófóna og þverflautu og
átti öfluga spretti, til dæmis í
blúsunum. Hann er þar fyrir utan
greinilega mikill tæknimeistari
með öll leikbrögð á valdi sínu.
En það er að mínum dómi ekki
hægt að afgreiða hann bara sem
frámunalega flinkan blásara.
Þegar hann náði sér verulega á
strik, einkum á tenórinn, náði
hann að efla verulega magnaðan
seið. Mér fannst honum takast
betur upp fyrir hlé. Gleyma sér
svolítið í brögðum og skondnum
tilvitnunum í seinni hálfleik.
Trommarinn Randy Jones var
nú ekki beint fermdur í vor. Hann
lék Iíka af miklu öryggi og fylgdi
sólistum kröftuglega eftir og óf
mikið og þykkt riþmateppi þegar
honum gafst kostur á einleik. Var
það mikil voð og glæst.
Eins og Dave Brubeck hafði
lýst yfír sveikst kvartettinn ekki
um að spila gömlu smellina, svo
sem Blue Rondo og In Your Own
Sweet Way og þegar tónleikunum
lauk og þeir voru ekki búnir að
spila Take Five var auðvitað
aðeins eitt sem kom til greina sem
aukalag.
Take Five er auk Summertime
útjaskaðast allra laga í djassi. Það
er búið að spila það svo oft og
svo illa að það er merkilegt að
það skuli enn vera jafn mikið
óskálag og raun ber vitni. Æ síðan
upprunalegi Brubeck kvartettinn
hljóðritaði þetta lag Desmonds
heitins hefur engum tekist að
leika það betur eða fá meira út úr
því. Iðulega er brugðið á það ráð
að skipta úr 6/< takti yfír í hina
dægilegu V* í sólóum til að auka
svigrúmið, en ekkert gerist samt.
A Broadway um daginn héldu
menn sig við 5A. Milatello blés í
altsaxinn eins og Desmond forð-
um, allir gerðu vel. Samt gerðist
ekkert. Sólóamir voru bara píp.
En lagið lifír eftir sem áður. Það
hefur svo sannarlega gengið í
gegnum annað eins og margfalt
verra.
Þetta voru fjörugir og góðir
tónleikar. Dave Brubeck er með
einvalalið í kvartett sínum og
engin þreytumerki að sjá á honum
sjálfum.
En að loknum þessum djass-
geira Listahátíðar ættu menn að
taka húsaval sitt til endurskoðun-
ar. Það er greinilegt að forráða-
menn Listahátíðar hafa metið
eitthvað annað meira en djasstón-
list og flytjendur og unnendur
hennar þegar þeir ákváðu að
skella þeim Herbie Hancock og
Dave Brubeck á dansgólfíð í
Broadway.
Háskólabíó, Gamla bíó eða
Þjóðleikhúsið hefðu verið betur
við hæfí. Að njóta matar og
drykkjar er ágætt út af fyrir sig.
En það kemur djassi ekkert við.