Morgunblaðið - 10.06.1986, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR10. JÚNÍ1986
* * l LISTAHATIÐIREYKJAVIK
Að hlaupa
í skarðið
Tónlist
Jón Asgeirsson
Fyrirhugaðir tónleikar Sinfóníu-
hljómsveitar íslands með bassa-
söngvaranum Paata Burchuladze
hafa undanfarið verið umræðuefni
í Qölmiðlum og hvemig svo sem
stendur á því, að hann kemur ekki
til íslands, þá er víst að einhveiju
veldur þar um stirðleiki skrifstofu-
kerfisins í Rússlandi, sem kaila
mætti eins konar Chemobyl-stirð-
leika og birtist í því að vera seinn
til svars. Hvað sem því líður, þá
hljóp Kristján Jóhannsson í skarðið
og fyllti Háskólabíó. Það mun ekki
vera ákjósanlegt fyrir söngvara að
skella saman efnisskrá og geta ekki
valið þau lög sérstaklega sem hann
er að æfa þá stundina, heldur verða
að taka þau sem finnast á nótum
fyrir hljómsveitina. Þrátt fyrir að
söngvari kunni sín lög, þá þarf
ávallt að sérhæfa hvert iag, til að
röddin svari sem best sérkennum
þess.
Tónleikamir hófust á þremur
atriðum úr Carmen, fyrst var það
forleikurinn og þá söng Kristján
„blóma-aríuna" mjög glæsilega og
hijómsveitin lék þar næst milliþátta-
tónlist, sem er fræg fyrir mjög
fallegan flautueinleik. Eftir þessa
glæsilegu byijun söng Kristján ar-
íur úr Lucia di Lammermoor og
Cavalleria Rusticana og ætlaði allt
um koll að keyra hjá áheyrendum.
Eftir hlé voru Verdi og Puccini á
efnisskránni. Fyrsts aría úr La
Traviata og þá sú fræga aría Cel-
Kristján Jóhannsson
este Aida. Eftir Puccini söng Krist-
ján E lucevan le stelle, úr Tosca,
og það er sannarlega tilhlökkunar-
efni að eiga von á að heyra Kristján
syngja þá ópem næsta vetur. Það
þarf ekki að tíunda það frekar að
söngur Kristjáns var stórglæsileg-
ur, enda ætluðu áheyrendur aldrei
að sleppa honum og man undirritað-
ur ekki eftir eins áköfum undirtekt-
um áheyrenda. Það fer ekki á miili
mála að Kristján sló í gegn. Hljóm-
sveitin studdi vel við sinn söngvara,
undir sérlega ^örlegri stjóm Jean-
Pierre Jacquillat.
Slagverkstónleikar
Eftir að hafa hlýtt í þrjá tíma
nær eingöngu á slagverkstónlist,
koma upp í hugann þær hugmyndir
um fagurfræði, sem ráðið hafa
miklu um gerð listaverka. Þær
hugmyndir, sem í raun ríkja í dag,
má rekja til rómantíska tímans, þar
sem menn eins og Schumann og
Berlioz töldu sér ekki skylt að semja
er allir hefðu ánægju af. Schumann
sagði: „Ég vil ekki vera skilinn af
hveijum sem er.“
Einnig má vitna til orða Byrons
lávarðar, er segir, að „óviðjafnanleg
fegurð, án framandleika, er ekki
til“. Þrátt fyrir þetta byggðist róm-
antíkin miklu fremur á hugarfars-
breytingu en að hróflað væri virki-
lega við viðurkenndum hugmjmdum
um tónskipan og form. Byltingin,
er leiddi til breytinga á innviðum
tónlistar, kom seinna og eiginlega
ekki fyrr en með Debussy. Þá hafði,
auk hugmynda Schumanns og
Byrons, bæst við kenningin „listin
fyrir listina", sem var andsvar við
nytjakröfu á hendur listamönnum,
af ýmsum öflum samfélagsins, er
fylgdu þeim breytingum er urðu á
þjóðfélagsmynstri nokkurra ríkja í
Evrópu. Sú einangrandi sérhygð,
sem hófst með mönnum eins og
Schumann og Berlioz (sem lýsti
því yfir að tónlist sín væri ætluð
þeim hlustendum er hefðu til að
bera óvenjulegt næmi og miklar
gáfur), blómstraði í „listin fyrir
listina" og varð alséð hvarvetna,
er fjölmiðlun nútímans leysti hlust-
endur undan þeirri kröfu að fara á
tónleika ef þeir vildu hlusta á tón-
list. Þetta sést best á því, að það
sem er mest áberandi í tónlist nú-
tímans er ekki sköpun, heldur flutn-
samvals-
& flokkunarvélar í
BELLA CENTER,
Kaupmannahöfn
• Allt að 30 vinnslukerfi/pakkningar í minni vélarinnar
• Flokkar í allt að 32 flokka/hólf samtímis
• Hvert hólf getur unnið sjálfstætt, óháð öðrum hólfum
• Sjálfvirk tæming hólfa
• Hægt að hafa tvöfaldan vogarpall, annan eða báða í gangi í einu
• Sérhver vél er smíðuð samkvæmt þörfum hvers kaupanda
Verðum í BELLA CENTER
dagana 17. — 21. júní n.k.
í sýningarbás B640 — hús B6 hjá
Sýningarvélar í gangi á staðnum, ásamt borða- og gólfvogum.
Allir velkomnir að sjá og skoða.
öy\f us ©Ismsom & co. m.
SUNDABORG 22 104 REYKJAVÍK SÍMI 84800
ingur, og má segja að nútíminn sé
öld flytjenda, enda enn óséð fyrir
um þá þróun sem nú er í fullum
gangi varðandi tæknivæddan flutn-
ing tónlistar. „Listin fyrir listina"
frelsaði listskapendur undan nytja-
kröfum samtímans en um leið höfn-
uðu listamenn að nokkru hinum
almenna hlustanda og vildu oftlega
ekkert af honum vita og töldu jafn-
vel þá list besta, er sem fæstir
sættu sig við og vinsældir listrænan
dauðadóm. Að nokkru stendur nútí-
matónlist í þessum sporum og
andstætt þeim listamönnum sem
fyrrum börðu á dyr viðurkenndra
menntastofnana hafa þessir „mód-
emistar“ nú hreiðrað um sig í öllum
menntastofnunum og veija mönn-
um dymar af sömu ákefð og forver-
ar þeirra. Til era þeir, sem telja að
upp úr popptónlist eigi eftir að rísa
ný tegund tónlistar, og þegar slík-
um listamönnum eflist kunnátta
munu þeir taka hús á „módemist-
um“, sem vísað verði til sætis í
geymslum sögunnar. Þeim sem vilja
halda uppi merki kunnáttunnar í
listsköpun er bent á það, að sköpun
listar eigi sér einnig aðrar upp-
sprettur en kunnáttuna og kunnátt-
an komi aldrei að gagni, ef lista-
maður á sér ekki þann brann til
að bergja af, sem Músumar hafa
helgað. Slagverkstónleikamir á
Kjarvalsstöðum vora í raun kennsla
í þeirri þróun sem orðið hefur í
listmati á tuttugustu öldinni. Þeir
hófust á verki eftir Elliott Carter,
sem heitir „Páku-einleikur“. Carter
(f. 1908) er margverðlaunaður
bandarískur tónhöfundur og einn
þeirra sem framsæknastur hefur
verið um nýjungar í tóntúlkun.
Páku-einleikur er kaflaskipt verk,
þar sem gerð er tilraun til að semja
tónverk með fábrotinni tónskipan
en með meginþunga á hina hryn-
rænu byggingu. Annað verkið var
sónata fyrir tvö píanó og siagverk
eftir Bartók. í auglýsingum eru
þeir Halldór Haraldsson og Gísli
Magnússon kallaðir slagverks-
mönnunum til aðstoðar, en það er
að því leyti til rangt, að tónverk
Bartóks er fyrst og fremst píanó-
verk, samið 1937 en umritað síðar
sem konsert fyrir tvö píanó, slag-
verk og hljómsveit og þannig flutt
í New York árið 1943, af höfundi
og konu hans Dittu, undir stjóm
Fritz Reiner. Sennilega glymur of
mikið í salnum á Kjarvalsstöðum
því tónflutningur verksins rann
heldur mikið saman. í heild var
flutningurinn góður, þó slagverks-
mennimir léku of sterkt. I tónlist
Bartoks bindist saman gömul tækni
og ný. Laglínan, hljóðfallið og
samhljómanin vísar jafnt til þess
gamla og þess nýja og ferska.
Næst á efnisskránni var Helfró eftir
Áskel Másson. Þó verkið sé nokkuð
sundurlaust í gerð, býr það yfir
skáldlegum tilþrifum og ber í sér
eigindir þeirrar fírringar og eitran-
ar, sem nú ögrar Iífínu á jörðinni.
Helfró er sú stund, rétt fyrir andlá-
tið, er mönnum hverfur öll þjáning
og getur sem best verið táknræn
fyrir tilvist mannsins á jörðinni.
Tæknilega leggur Áskell mest vægi
á myndun alls konar blæbrigða og
era mörg þeirra óhugnanleg og
sterk. Næsta verk er eftir John
Cage, þann mikla nýjunga-mann,
og nefnir hann verkið „Þriðja smíð-
isverk". Þar leggur hann áherslu á
hrynræna spennu sem getur að
heyra svo vel í jazz og hefur ávallt
mjög hvetjandi áhrif á hlustendur,
enda tóku áheyrendur verkinu með
fögnuði. Síðasta verkið á tónleikun-
um er eftir Guðmund Hafsteinsson
er hann nefnir „Eða glymjandi
bjalla" (Or a tolling Bell). Nafnið
vekur upp ýmsar spumingar, en
verkið er stórbrotið tónverk, mjög
vel unnið að allri gerð og reynir á
hlustandann. Nauðsjmlegt væri að
heyra þetta verk oftar og þá ekki
sem síðasta verk í langri efnisskrá.
Heildaráhrifín af verkinu era þau,
að hér er á ferðinni einstaklega
alvarleg tónsmíð, þar sem unnið er
með afmarkaða tónskipan en marg-
breytileg hryntök, á svipaðan hátt
í grandvallaratriðum og hjá Carter.
í heild vora tónleikamir skemmti-
legir enda era erlendu flytjendumir
mjög góðir slagverksmenn. Það
gæti verið skemmtileg tilbreytni að
fá The New Music Consort, alla
hljómsveitina, í heimsókn. Rétt er
að benda stjóm Listahátíðar á, að
þrátt fyrir fallega hannaða efnis-
skrá, þarf að prenta sérstaka efnis-
skrá fyrir hveija tónleika, því það
er ófært að hver sá sem kaupir sig
inn á eina tónleika, sé neyddur til
að kaupa heildarefnisskrá Listahá-
tíðar. Þá er enn nauðsynlegt að
árétta, að ekki er nóg að tilgreina
aðeins nöfn tónverka og ef röð
viðfangsefna er breytt, eins og átti
sér stað á umræddum tónleikum,
heldur er nauðsynlegt að „bréfa“
það sem greinilegast.
Hvað sem þessum aðfínnslum líð-
ur vora tónleikamir bæði langir og
skemmtilegir, enda var flutningur
verkanna mjög góður og þrátt fyrir
að um væri að ræða aðeins slag-
verkstónlist mjög fjölbreytilegir
hvað snertir stíl og gerð tónverka.
Jón Ásgeirsson
Thomas Lander
Tónlist
Jón Ásgeirsson
Thomas Lander er tuttugu og
fímm ára gamall, en hefur þegar
aflað sér mikillar kunnáttu og í
veganesti fengið góða rödd, sem
hann beitir mjög smekklega. Þá
vekur það athygli hversu túlkun
hans er falleg og innileg og þarf
ekki að spá neinu, því Thomas
Lander er þegar orðinn góður
söngvari. Á efnisskránni vora
söngverk eftir Schumann, Fauré,
R. Strauss og Respighi. Mörg lag-
anna söng hann mjög vel og til að
nefna einhver söng hann Der
Contrabandiste, Lust der
Sturmnacht, bæði eftir Schumann,
Befreit eftir R. Strauss og Invito
alla danza, eftir Respighi, sérstak-
lega vel. Það á mjög vel við hjá
Listahátíð að bjóða ungum og nær
óþekktum söngvara að syngja, því
bæði er nýnæmi að slíku og þá
gefst tækifæri til samanburðar sfð-
ar og síðast en ekki síst að hafa
átt þátt í að hvetja þá menn til
dáða, er síðar eiga eftir að vinna
sigra, er gerir okkur þátttakendur
í sigurhátíð góðs listamanns. Thom-
Thomas Lander
as Lander sló f gegn og þarna er
á ferð efniviður til heimsfrægðar.
Hann hefur með þessum tónleikum
eignast marga einlæga aðdáendur,
sem mun þyrsta í að fylgjast með
frama hans. Undirleikari með Land-
er var Jan Eyron, sem áður hefur
komið hér, og studdi hann söngvar-
ann með ágætum leik sínum.