Morgunblaðið - 10.06.1986, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10.JÚNÍ 1986
Breytingarnar í alþjóðlegn efna-
hags- og viðskiptalífi hafa verið
örar hin síðari ár, svo örar, að
sumir telja, að um byltingu hafi verið
að ræða. Ríki verði að taka mið af
alþjóðlegri þróun og laga sig að því,
að hún ráði ferðinni en ekki ákvarðanir
einstakra ríkisstjórna. Aðeins þau ríki
muni blómstra, sem stuðli að þvi að
þeirra eigin efnahagslíf geti lagað sig
að alþjóðamörkuðum, það skipti sköp-
um, að vera samkeppnisfær á þeim.
Þetta setti svip sinn á fund ráðherra
frá EFTA-ríkjunum hér á landi í síðustu
viku. Þar var einkum rætt um leiðir til
að greiða fyrir hindrunarlausum við-
skiptum milli aðildar-ríkjanna sex og
þeirra tólf ríkja, sem mynda Evrópu-
bandalagið (EB). Vegna fundarins kom
Willy de Clercq, sem fer með utan-
ríkismál í stjórnarnefnd Evrópubanda-
lagsins, hingað til lands. Eftir að hafa
tekið þátt í EFTA-fundinum var hann
opinber gestur Matthíasar Á. Mathie-
sen, utanrikisráðherra, og ræddi við
íslensk stjórnvöld um sameiginleg mál-
efni íslands og Evrópubandalagsins.
Hann tilkynnti rikisstjórninni, að
bandalagið vildi, að fram færu alhliða
viðræður um samskipti Islands og EB,
þar sem tekið yrði á óleystum vanda-
málum og rætt um ný sameiginleg
viðfangsefni einkum á sviði rannsókna
og þróunar hátækni.
Willy de Clercq
EB vill alhliða viðræð-
ur við íslendinga
Willy de Clercq er einn sautján
manna, sem á sæti í stjómamefnd
Evrópubandalagsins (European
Commission). Hann er fulltrúi
Belga í nefiidinni, sem valin er
til fjögurra ára í senn. De Clercq
var fjármálaráðherra lands síns
og þingmaður flæmska Fijáls-
l}mda flokksins, áður en hann
settist í stjómamefnd EB. Hlut-
verk nefndarmanna er að stýra
hinum sameiginlegu skrifstofum
bandalagsins, en þar starfa um
12.000 manns og framkvæma
sameiginlegar ákvarðanir aðildar-
landanna 12. Willy de Clercq fer
með utanríkismál í stjómamefnd-
inni, þó ekki samskipti við þróun-
arríkin. Fulltrúi í stjórnamefhd-
inni hefur aldrei áður komið í
opinbera heimsókn til Islands.
1976 og 1977 kom Finn Olav
Gundelach, sem þá fór með fisk-
veiðimál í nefndinni, hingað til
lands til að ræða fiskveiðar.
Samskipti íslands og EB
Samskipti íslands og Evrópu-
bandalagsins byggjast á fríversl-
unarsamningi frá 1972. Hann tók
að fullu gildi 1976, eftir að samið
hafði verið við Breta vegna út-
færslu fiskveiðilögsögunnar í 200
sjómflur. Eftir að Spánn og Port-
úgal gerðust aðilar að bandalag-
inu um síðustu áramót, kaupa
aðildarríki þess um 50% af ís-
lenskri útflutningsframleiðslu og
þaðan koma um 50% af þeim
vamingi, sem við flytjum inn.
Mikilvægi Evrópubandalagsins
fyrir íslenskt efnahagslíf verður
þvf ekki dregið í efa. Aðild Spánar
og Portúgals hafði það hins vegar
í för með sér, að bandalagið ákvað
að leggja tolla á saltfísk, sem
kemur sér illa fyrir okkur. Þrátt
fyrir ítrekaðar tilraunir hefur ekki
tekist að fá bandalagið til að
breyta þessari ákvörðun. Komið
hefúr fram, að EB æski þess að
fá fiskveiðiréttindi í íslenskri lög-
sögu gegn því að breyta ákvörð-
uninni um saltfisktollinn. íslensk
stjómvöld standa fast gegn því
að tengja þannig saman viðskipti
og fískveiðiréttindi. Þegar blaða-
maður Morgunblaðsins hitti Willy
de Clercq, eftir viðræður hans við
íslenska ráðamenn, og spurði,
hvort þetta væri stefna Evrópu-
bandalagsins gagnvart íslandi,
svaraði hann:
„Ég hef tilkynnt ríkisstjóm Is-
Rætt við Willy de
Cercq, sem fer
með utanríkismál
í stjórnarnefnd
Evrópubandalagsins
lands, að Evrópubandalagið sé
reiðubúið til að taka upp alhliða
viðræður við hana um alla þætti
samstarfs okkar. Mér er það
kappsmál, að þessar viðræður fari
fram án þess að sett séu nokkur
skilyrði fyrirfram. Með vísan til
þess vil ég ekki segja neitt um
þessi mál nú. Við skiljum grund-
vallarsjónarmið íslendinga mjög
vel, en við stöndum líka frammi
fyrir vandamálum, sem við verð-
um að leysa. Segja má, að við
séum í blindgötu eins og stendur.
En ég vona, að okkur takist að
komast út henni. Við viljum, að
þessar viðræður hefyst sem
fyrst."
Á EFTA-fundinum ræddu ráð-
herrar landanna meðal annars
samvinnu við EB á sviði rann-
sókna og þróunar. Æðstu menn
Evrópubandalagsríkjanna tóku
ákvörðun um það 1984 að veija
fé til rannsókna og þróunar af
sameiginlegum fjárlögum banda-
lagsins. Síðan hafa verið teknar
ákvarðanir um sérgreind sameig-
inleg verkefni, sem öll eru á sviði
hátækni. Þau eru þekkt undir
skammstöfunum eins og ESPRIT
(uppiýsingatækni) BRITE
(grunn-tæknirannsóknir) og
RACE (fjarskiptatækni). Til-
kynnti de Clercq ráðherrum
EFTA-ríkjanna hér í Reykjavík,
að unnið væri að því að gera
fyrirtækjum í löndum þeirra kleift
að gerast þátttakendur í þessum
verkefnum. Þá nefndi hann einnig
EUREKA-verkefnið, sem upphaf-
lega var kallað mótvægi Evrópu
við SDI-áætlun Bandaríkjanna
(geimvamaáætlunina), þótt þróun
þess hafi verið á annan veg, en
fyrirtæki í EFTA-ríkjum geta
tengst því. Þá hafa verið gerðir
tvíhliða samningar milli EB og
EFTA-ríkjanna nema íslands um
samvinnu á sviði ranhsókna og
þróunar. Um þátt íslands sagði
Willy de Clercq:
„Við viljum ræða um samvinnu
við íslendinga varðandi þróun og
rannsóknir á hátæknisviðum. Við
viljum gera rammasamning við
íslendinga um þessi efni eins og
önnur EFTA-ríki.“
Staðan í bandalaginu
Oft má lesa um það í íjölmiðlum
eða heyra frá því skýrt á öldum
ljósvakans, að nú sé ástandið orðið
svo slæmt innan Evrópubanda-
lagsins, að annað hvort springi
það í loft upp vegna innbyrðis
ágreinings um landbúnaðarmálin,
eða verði að minnsta kosti gjaid-
þrota vegna þess að ekki takist
samkomulag um hin margflóknu
sameiginlegu ijárlög. Þegar de
Clercq var spurður um, hvort frá-
sagnir af þessu tagi ættu við rök
að styðjast, brosti hann og svar-
aði:
„Nei, síður en svo. Segja má,
að bandalagið stefni nú hraðar
en oftast áður í átt til aukinnar
samvinnu aðildarþjóðanna. Hin
síðari ár hefur aðildarlöndum
bandalagsins flölgað. Grikkir
gengu í bandalagið 1980 og Spán-
veijar og Portúgalir nú um ára-
mótin. I febrúar staðfestu Danir
aðild sína að bandalaginu í þjóðar-
atkvæðagreiðslu. Það er pólitískur
vilji innan bandalagsins til að
styrkja samstarfið og treysta
innviði þess. Þá vilja menn einnig,
að samvinnan nái til fleiri sviða
en áður, hún verði nánari og
grunnur hennar verði treystur enn
frekar. í því sambandi nefndi ég
sérstaklega rannsóknir og þróun
hátækni og umhverfismál. Eftir
kjamorkuslysið í Chemobyl hefur
áherslan á sameiginlegar ráðstaf-
anir til að vemda umhverfið enn
aukist. Á fundi mínum með
EFTA-ráðherrunum ræddum við
um þörfina fyrir strangari al-
þjóðareglur um öryggisráðstafan-
ir vegna kjamorkuvera. Evrópu-
bandalagið stefnir að því, að á
árinu 1992 myndi 320 milljónir
íbúar aðildarlandanna einn
„heimamarkað". Um heim alian
glíma menn við vandamál vegna
landbúnaðar, það eru mál líðandi
stundar, sem era leyst hveiju sinni
eftir efnum og ástæðum. Þau
ógna ekki framtíð bandalagsins.
Um afgreiðslu fjárlaga EB gildir
hið sama og Qárlög einstakra
ríkja, það er aldrei auðvelt glíma
við skiptingu Qármuna. Sú glíma
ógnar ekki tilvist bandalagsins."
Hefur þungamiðja bandalags-
ins ekki færst sunnar með aðild
hinna nýju ríkja? Snýst starf þess
ekki meira en áður um Miðjarðar-
hafssvæðið?
„Aðild ríkja f Suður-Evrópu
hefur vissulega haft áhrif á störf
og stefnu bandalagsins. Grikkir,
ítalir og Spánveijar beina athygli
sinni að ríkjunum í Norður-
Afríku. Bandalagið veitir Miðjarð-
arhafsríkjum frá Marokkó til Isra-
el forréttindi. Marokkó sótti raun-
ar um aðild að bandalaginu, en
var hafnað, þar sem Rómarsátt-
málinn, stjómarskrá bandalags-
ins, byggir á því, að aðeins Evr-
ópuríki geti gerst aðilar að honum.
Þá er Tyrkland aukaaðili að
bandalaginu og vill tengjast því
nánar.
Mikilvægt er að halda jafnvægi
innan einstakra svæða í bandalag-
inu. Pólitískar ákvarðanir hafa
verið teknar um stækkun þess og
þeim verður að fylgja eftir með
markvissu starfi. Það er markmið
bandalagsins að efla efnahags-
starfsemi á þeim svæðum, _sem
eiga undir högg að sækja. í því
efni beinist athyglin sérstaklega
að hinum suðlægari löndum.
Efnahagsstyrkur bandalagsins
hefur jafnan verið í norðurhluta
þess. Það hefur ekki breyst. Ef
við gætum stækkað bandalagið
enn frekar í norður, væri ég ekki
á móti því, alls ekki.“
Þegar ég spurði de Clercq,
hvort hann teldi líklegt, að hlut-
lausu ríkin í EFTA, Svíþjóð, Sviss,
Austurríki og Finnland gerðust
aðilar að EB. Sagði hann, að um
Finnland og Austurríki gegndi
sérstöku máli vegna samninga,
sem löndin hefðu gert eftir síðari
heimsstyijöldina. Hins vegar
sagðist hann ekki sjá neitt því til
fyrirstöðu, að Svíar og Svisslend-
ingar gengju í bandalagið, raun-
sætt mat hlyti að leiða til þess,
að þjóðunum væri hagur af því.
Hið sama ætti við um Noreg,
aðild Norðmanna kæmi vafalaust
til álita á næstu áram. Þegar ég
benti honum á, að nánari sam-
vinna við Evrópubandalagið eða
Vestur-Evrópu almennt væri ekki
á dagskrá hjá íslenskum stjórn-
málamönnum, varð hann undr-
andi. Hann hafnaði ekki þeirri
skoðun minni, að viðræður íslend-
inga við bandalagið, sem einungis
byggðust á núgildandi viðskipta-
samningi, færu fram á of þröng-
um forsendum. Hann fagnaði því,
að íslendingar ætluðu að opna
sérstaka skrifstofu, sem hluta af
sendiráði sínu í Brassel, til að
annast tengslin við EB, og sagðist
hafa boðið íslenskum stjómmála-
mönnum að heimsækja höfuð-
stöðvar bandalagsins þar.
Deílur við Bandaríkin
Nokkur spenna hefur verið í
samskiptum Bandaríkjanna og
Evrópubandalagsins vegna við-
skipta með landbúnaðarvörar og
stál. Offramleiðsla á landbúnaðar-
vöram í Bandaríkjunum varð til
þess á síðasta ári, að útflutnings-
bætur til bandarískra bænda vora
auknar um tvo milljarði dollara.
Þar með gátu Bandaríkjamenn
ógnað EB-löndum á hefðbundnum
mörkuðum þeirra til dæmis í
Egyptalandi og Alsír. EB svaraði
með því að veita þeim sérstakan
stuðning, sem selja landbúnaðar-
vörar til Miðjarðarhafslanda. í
nóvember hækkuðu Bandaríkja-
menn tolla á hveitideigi eða pasta
frá EB-löndum, þau svöraðu með
því að hækka tolla á bandarískum
valhnetum og sítrónum. Banda-
ríkjamenn hafa gripið til vemdar-
aðgerða til að takmarka innflutn-
ing á stáli. Bandaríkjastjóm hefur
sakað EB um að hindra innflutn-
ing á þungum raftækjum frá
Bandaríkjunum. Um viðskipta-
deilur EB og Bandaríkjanna sagði
Willy de Clercq:
„Á milli Bandaríkjanna og EB
hefur alltaf ríkt spenna, þegar
kemur að viðskiptum. Þetta era
öflugustu viðskipta- og eftiahags-
heildir heimsins. Ekki er við öðra
að búast en samkeppni ríki milli
þeirra. Þess verður vart í Banda-
ríkjunum, að þar njóta vemdarað-
gerðir meira fylgis en áður. Hafa
verður í huga, að hallinn á ríkis-
sjóði Bandaríkjanna nemur nú
148 milljörðum dollara. Til hvaða
ráða gripum við, ef við stæðum
frammi fyrir slíkum vanda?
Nú era að hefjast viðræður um
framkvæmd GATT-samkomu-
lagsins um tolla og viðskipti, þar
sem tekið verður á þessum mál-
um. EB vill, að frelsi verði aukið
í þjónustuviðskiptum og almennt
stuðlað að hindranarlausum
heimsviðskiptum án vemdarað-
gerða. Þegar litið er á heildarvið-
skipti Bandaríkjanna og EB
kemur í ljós, að þau nema 110
milljörðum dollara á ári. Hlutfalls-
lega nær sá vandi, sem við er að
glíma, til 5% af þessum viðskipt-
um. Sé þetta hlutfall lagt til
grandvallar, er unnt að segja, að
vandinn sé ekki stórkostlegur. En
hann leggst þungt á þá, sem í
hlut eiga og þeir beita stjómvöld
öflugum þiýstingi. Það er of mikið
að kalla þetta viðskiptastríð.
Bandaríkjamenn era andvígir
stefnu okkar gagnvart Miðjarðar-
hafslöndunum. Þeir telja, að þeir
tapi vegna viðskipta EB-landa
þar. Þá era þeir einnig þeirrar
skoðunar, að aðild Spánar að EB
valdi þeim Qárhagslegu tjóni.
Þetta era hvort tveggja pólitísk
mál. Með því að veita Miðjarðar-
hafslöndunum forréttindi er stuðl-
að að því, að þau þróist til réttrar
áttar efnahagslega og félagslega,
sem er forsenda'póiitísks stöðug-
leika. Aðild Spánar að EB hefur
mikið gildi fyrir þróun lýðræðis-
legra stjómarhátta þar í landi. í
þessu efni verður að nota annað
en fjárhagslega mælistiku.
Mestu skiptir að við getum
haft stjóm á hinni hefbundnu
spennu í viðskiptum Bandarílq-
anna og Evrópubandalagsins. í
starfi mínu hef ég lagt áherslu,
að bandalagið sé í stakk búið til
að halda uppi slíkrí stjóm. Það,
sem nú er alvarlegast, er, að
spennan eykst á mörgum sviðum
samtímis. Mörg atvik, sem væra
léttvæg, hvert um sig, geta skap-
að stóran vanda, þegar öll kuri
koma til grafar. Mestu skipti, að
ríki fari eftir umsömdum alþjóða-
reglum. Það skilar bestum árangri
að lokum, að allir haldi þær í
heiðri."