Morgunblaðið - 09.07.1986, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. JÚLÍ 1986
Gilda yfirlýsingar ráðherra?
— eftir Jón Magnússon
Svo virðist sem landbúnaðarráð-
herra og forsætisráðherra hafí sagt
ósatt á Alþingi til að fá stjómar-
fmmvarp samþykkt rétt fyrir
þinglok. Hér er átt við fmmvarp
um framleiðslu og sölu á búvömm
sem fól í sér heimild til landbúnað-
arráðherra að leggja á allt að 200%
jöfnunargjald á kartöflur og vömr
unnar úr þeim. Helstu rökin fyrir
samþykkt fmmvarpsins vom þau
að leggja ætti gjaldið á til að vemda
innlenda kartöfluframleiðendur.
í umræðum á Alþingi þ. 23. apríl
sl. segir landbúnaðarráðherra orð-
rétt: „Ég ætlast ekki til að þessi
heimild (þ.e. álagning jöfnunar-
gjaldsins, innsk. greinarhöfundar)
sem þarna er veitt ráðherra verði
notuð nema þegar sambærileg inn-
lend framleiðsla er hér á boðstól-
um“.
Næstur á mælendaskrá var for-
sætisráðherra og sagði orðrétt:
„Þetta frumvarp er eingöngu flutt
til að heimild fáist til að vernda
innlenda framleiðslu á kartöflum
þegar um óeðlilega verðfellingu
er að ræða á innflutningi eins og
mér er tjáð að sé, sérstaklega með
ýmis konar framleiddar vömr úr
kartöflum".
Hvenær átti að leg-gja
ájöfnunargjald
Samkvæmt þeim ummælum sem
hér er vitnað til vom skilyrði þess
að jöfnunargjald skyldi lagt á eftir-
farandi:
1. Innflutningur væri leyfður en
sambærileg innlend framleiðsla
væri einnig á boðstólum.
Jón Magnússon
2. Óeðlileg verðfelling (þ.e. niður-
greiðslur) ætti sér stað á inn-
fluttu kartöflunum eða vömm
unnum úr þeim.
Jafnframt ber að benda á að í
umræðum á Alþingi kom það jafnan
fram að frumvarpið væri lagt fram
til að vemda hagsmuni kartöflu-
bænda.
Jöfnunargjald lagt á
Þann 25. júní sl. lagði land-
búnaðarráðherra jöfnunargjald á
innfluttar kartöflur og vömr unnar
úr þeim. Á þeim tíma vom til um
10 daga birgðir af óunnum innlend-
um kartöflum frá því í fyrra. Að
því er mér er tjáð, þá em þær nú
vart sambærilegar við þær inn-
fluttu, vegna langs geymslutíma.
„Frumvarpið um jöfn-
unargjaldið var flutt
sem stj órnarf rumvarp,
þannig að báðir stjórn-
arflokkarnir bera fulla
ábyrgð á því svo og
nokkrir þingmenn Al-
þýðubandalagsins, sem
studdu frumvarpið. Sá
sem þetta ritar tók sæti
á Alþingi fyrir Sjálf-
stæðisf lokkinn meðan
frumvarpið var til með-
ferðar á Alþingi og
óneitaniega fannst mér
skjóta dálítið skökku
við, að sjálfstæðismenn
skyldu standa að frum-
varpinu.“
Þær forsendur sem gefnar vom
fyrir álagningunni, að sambærileg
innlend framleiðsla væri einnig á
boðstólum er því vart tæk og væri
svo ætti í raun að fella gjaldið nið-
ur í bytjun júlí. Þá hefur ekki verið
sýnt fram á að óeðlileg verðfelling
hafi átt sér stað á innfluttu kartöfl-
unum eða vömm unnum úr þeim.
Í þriðja lagi er ljóst að jöfnunar-
gjaldið skiptir kartöflubændur engu
máli nema ef það gæti orðið þeim
til tjóns vegna þess að hærra verð
á vömnni hlýtur að valda því að
neysla hennar minnkar.
Sé þetta skoðað verður ekki kom-
ist hjá því að álykta á þann veg,
að forsætisráðherra og landbúnað-
arráðherra hafi sagt ósatt til að
blekkja alþingismenn til fylgis við
fmmvarp þetta. Því í raun vom
þessar yfirlýsingar ráðherranna
forsenda þess að margir alþingis-
menn greiddu því atkvæði eða sátu
hjá við atkvæðagreiðslu um það.
M.a. dró varaformaður Sjálfstæðis-
flokksins breytingartillögu við
fmmvarpið til baka vegna yfirlýs-
inga ráðherranna og sat hjá við
atkvæðagreiðslu um fmmvarpið, en
hefði ella greitt atkvæði gegn því.
Hvernig virkar
jöfnunargj aldið
Jöfnunargjald leggst þyngst á
óunnar kartöflur sem almennust
neysla er á. Þannig er í raun verið
að skattleggja hvert einasta heimili
á landinu með álagningu þess. Þess-
um skatti sem nánast hver einasti
ncytandi greiðir á að vetja til að
niðurgreiða innlenda framleiðslu,
þ.e. framleiðslu tveggja kartöflu-
verksmiðja. En það er ekki nóg með
það. Þrátt fyrir álagningu gjaldsins
og tilfærslu með þessum hætti frá
neytendum til framleiðenda em
unnar erlendar kartöflur á sam-
bærilegu verði við þær innlendu.
Þessi skattlagning hækkar því
vömverð til neytenda og kemur
óhjákvæmilega til með að valda
hækkunum á vísitölu framfærslu-
kostnaðar sem síðar leiðir til
hækkunar á lánskjaravísitölu o.s.
frv. Neytendur þurfa því ekki að-
eins að borga herkostnað land-
búnaðarráðherra með hækkuðu
vömverði heldur einnig hækkuðum
lánum, þannig að dýr mundi Hafliði
allur.
Afstaða Sjálfstæðis-
flokksins
Fmmvarpið um jöfnunargjaldið
var flutt sem stjómarfmmvarp,
þannig að báðir stjórnarflokkarnir
bera fulla ábyrgð á því svo og
nokkrir þingmenn Alþýðubanda-
lagsins, sem studdu frumvarpið. Sá
sem þetta ritar tók sæti á Álþingi
fyrir Sjálfstæðisflokkinn meðan
fmmvarpið var til meðferðar á Al-
þingi og óneitanlega fannst mér
skjóta dálítið skökku við, að sjálf-
stæðismenn skyldu standa að
fmmvarpinu. Eftir að efnislegar
umræður höfðu farið fram um mál-
ið datt mér satt að segja ekki í
annað í hug en að töluverður hópur
þingmanna flokksins mundi greiða
atkvæði gegn því, en svo var ekki.
Allir þingmenn flokksins svo og
þeir varamenn sem þá sátu á þingi
greiddu atkvæði með því að mér
undanskildum, sem greiddi atkvæði
gegn því og varaformanni flokks-
ins, sem sat hjá við atkvæðagreiðslu
um það. Þetta gerðist þrátt fyrir
að ákvæði þess séu andstæð stefnu
Sjálfstæðisflokksins í mörgum efn-
um og stjórn fulltrúaráðs Sjálfstæð-
isfélaganna í Reykjavík hafi beint
þeim tilmælum til þingmanna
flokksins, að það yrði fellt. Sjálf-
sagt verður að gera fleira en gott
þykir í [jólitík, en sá flokkur sem
kom á viðskiptafrelsi og er mál-
svari frjálsrar samkeppni getur
hvorki samþykkt svo víðtækar við-
skiptahömlur að geðþótta land-
búnaðarráðherra né má hann
samþykkja að stjómvöld eigi að
geta ráðskast með matarbuddu
heimilanna að vild sinni. Vilji Sjálf-
stæðisflokkurinn hinsvegar víkja
frá stefnu sinni um fijálsan mark-
aðsbúskap og gerast í auknum
„Lífið er
saltfiskur“
Nokkrar athug-asemdir við framkomin blaðaskrif
eftir Erlend Sveinsson
í Morgunblaðinu 5. júlí sl. birtist
athugasemd eftir dr. Odd Guðjóns-
son, fyrrverandi sendiherra, sem
gerð er við heimildarkvikmyndina
„Lífið er saltfískur". Oddur saknar
þess að í kvikmyndinni skuli ekki
getið „þess manns, Gunnars Egil-
son, fyrsta verslunarerindreka (oft
nefndur fiskifulltrúi) íslands í Suð-
ur-Evrópu, sem vissulega kemur
hér eftirminnilega við sögu og á
því heima í hópi þeirra manna, sem
þar voru nefndir. Má jafnvel telja
hann meðai þeirra sem fyrstir hófu
hagnýtar markaðsrannsóknir í
þágu íslands." (Tilv. lýkur).
Eg vil leyfa mér að nota þetta
tækifæri og þakka dr. Oddi fyrir
gagnrýni hans, sem mér fínnst
bæði jákvæð og uppbyggileg. Það
er ekki ætlun mín, sem ber ábyrgð
á handriti og texta myndarinnar,
að bera hönd fyrir höfuð mér með
þessum skrifum, vegna þess að mér
fínnst athugasemd Odds réttmæt.
Ég hef reyndar lengi átt von á því
að hún kæmi fram. Þannig er nefni-
lega mál með vexti, að á fyrstu
stigum myndgerðarinnar var fjallað
um Gunnar Egilson, fyrsta fískifull-
trúa íslands í Suður-Evrópu, jafn-
framt því, sem getið var um
greinaflokk hans „Um fískflutninga
vora“. Reyndar er mjög stuðst við
þennan greinaflokk í frásögn mynd-
arinnar af fiskflutningunum. En til
allrar óhamingju lenti þátturinn af
Gunnari í klippiskærunum þegar
myndin var fínklippt og úrslitatil-
raun var gerð til að koma henni
„En til allrar óham-
ingju lenti þátturinn af
Gunnari í klippiskær-
unum þegar myndin
var f ínklippt og úrslita-
tilraun var gerð til að
koma henni niður í 60
mínútna lengd, sem
reyndar ekki tókst.“
niður í 60 mínútna lengd, sem
reyndar ekki tókst.
Hér er gott dæmi um þann vanda,
sem við er að glíma í heimildarkvik-
mynd og skýrir að nokkru muninn
á þessu tjáningarformi og rituðu
máli. í heimildarkvikmynd er texti
án myndar óhugsandi. Þegar mynd-
efni skortir grípa sumir heimildar-
kvikmyndagerðarmenn til þess ráðs
að nota viðtöl eða frásögn kunn-
ugra til að fylla upp í gatið, en sú
frásagnaraðferð er ekki notuð í
saltfískkvikmyndunum. Varðandi
þátt Gunnars Egilson þá var mynd-
efni það sem við höfðum til ráðstöf-
unar ein ljósmynd og fyrirsögn úr
dagblaði. En fleira kemur til. í
heimildarkvikmynd þarf að leitast,
við að halda athygli áhorfandans
með öðrum hætti en gert er á prenti.
Þess vegna þarf að gæta þess, að
hvergi slakni á spennunni í frásögn
myndarinnar. í þriðja lagi er, heim-
ildarmyndum yfírleitt settar
ákveðnar skorður að því er heildar-
lengd varðar. Kvikmynd hættir til
Saltfiskuppskipun á Spáni. Eina ljósmyndin, sem fundist hefur af
saltfiskuppskipun frá blómaskeiði saltfiskverslunarinnar á árunum
milli stríða.
að liðast í sundur verði hún of löng
eða langdregin og hún er viðkvæm-
ari að þessu leyti en ritað orð, þótt
þar sé lengd einnig vandamál, sem
taka þarf tillit til. Það var því
hvorki yfírsjón né þekkingarskort-
ur, sem gerði það að verkum, að
Gunnars Egilson var ekki getið í
kvikmyndinni. Skortur á myndefni,
kafli í myndinni, þar sem minnst
var á Gunnar, hafði tilhneigingu til
að verða of langdreginn og glíman
við heildarlengd myndarinnar gerði
það að verkum að þátturinn um
Gunnar Egilson féll út í lokaklipp-
ingu myndarinnar.
Eftir á að hyggja verður það að
teljast skaði, því nafn Gunnars hefði
verið hægt að nefna eins og nöfn
ýmissa annarra manna, sem getið
er í myndinni undir einni ljósmynd.
Gunnar átti það að sjálfsögðu fylli-
lega skilið, eins og Oddur Guðjóns-
son hefur rækilega bent á í
Morgunblaðsgrein sinni. Þar með
hefði allra fískifulltrúanna verið
getið í heimildarmyndinni „Lífið er
saltfískur". En eins og Oddur bend-
ir einnig á í grein sinni, þá er það
jafnan álitamál við hvaða atriði
skal dvelja í langri og viðburðaríkri
sögu“. Hvað um ýmsa aðra þætti
myndarinnar? Segja má að fjölda-
mörgum atriðum hefði verið vert
að gera ítarlegri skil en gert er og
eflaust hafa einhver atriði orðið
útundan, sem vert hefði verið að
fjalla um. Kvikmynd af þessu tagi
getur eðli málsins samkvæmt aldrei
orðið annað en yfirlitsfróðleikur og
ef best lætur skilið eftir tilfínningu
fyrir sögulegri þróun. Frekari þekk-
ingar verða menn síðan að afla sér
í bókum.
Ég vona að Oddur Guðjónsson
og aðrir þeir, sem láta þessi mál
sig nokkurs varða, taki þessar skýr-
ingar til greina. Klipparahöfundur
Þjóðviljans, sem gerði efni myndar-
innar að umtalsefni á dögunum,
mætti einnig taka þær til athugun-
ar.
Fyrst ég er á annað borð farinn
að stinga niður penna verður að
endingu ekki hjá því komist að
undrast nokkuð umfjöllun fjölmiðla-
rýnis Morgunblaðsins, Olafs M.
Jóhannessonar, um þessar saltfísk-
kvikmyndir. Eftir sýningu_ fyrsta
hluta myndarinnar vitnar Olafur í
breskan kunningja sinn, sem verður
það á orði að sjónvarpið bjóði ekki
upp á annað en físk og hafí aðeins
á einni rás að skipa, sem sé mikill
skaði, í slíku tilfelli. Eftir sýningu
síðasta hlutans telur Ólafur, að
„Lífið er saltfískur" sé ekkert annað
en auglýsing fyrir ágæti SIF og því
í hæsta máta vafasamt sjónvarps-
efni, a.m.k. hefði ekki átt að sýna
myndina athugasemdalaust af
hálfu sjónvarpsins. Ég hefði kosið
að sjá rökstuðning sjónvarpsrýnis-
ins með dæmum úr myndinni en
ekki dagskrárkynningu sjónvarps-
ins, en það voru aðalrök Ólafs að
í dagskrárkynningu kæmi fram að
utanaðkomandi erfiðleikar í salt-
físksölunni, eins og heimskreppa
o.fl., hefði þjappað mönnum saman
og leitt til stoftiunar SÍF. Ef ekki
má sýna heimildarkvikmynd um
undirstöðuatvinnugreinar þjóðar-
innar í íslenska sjónvarpinu, jafnvel
þótt frumkvæðið að gerð slíkrar
kvikmyndar hafí komið frá samtök-
um framleiðenda í viðkomandi
atvinnugrein, hvar erum við þá á
vegi stödd? Heimildarkvikmyndin
„Lífíð er saltfískur" tekur að vísu
afstöðu með mikilvægi samtaka-
máttarins. Vel má segja að myndin
fjalli í stórum dráttum um samtaka-
máttinn. Það er síðan áhorfandans
að draga sínar ályktanir. Þessi af-
staða getur ekki jafngilt því að
myndin sé auglýsingamynd í nei-
kvæðri merkingu, nema Olafur geti
sýnt fram á það með gildum rökum.
Sjónvarpið hefur haft 20 ár til að
búa til heimildarkvikmyndir um
útflutningsatvinnuvegi þjóðarinnar.
Hefur Ólafí ekki hugkvæmst af
þessu tilefni að spyrja sig þeirrar
spumingar, hvers vegna það hafí
ekki verið gert?
Höfundur er kvikmyndagerðar-
maður og handritshöfundur og
stjórnandi myndarinnar „Lífið er
saltfiskur".