Morgunblaðið - 21.10.1986, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. OKTÓBER 1986
Afmæliskveðja:
Hulda Jakobsdóttir
Það eru liðin allmörg ár frá því
ég kom fyrst að Marbakka í heim-
sókn til Rútar frænda. Fyrsta verk
frændsystkina minna var að fara
með mig í útihúsin og sýna mér
bæði fíðurféð og svínin. Þau síðar-
nefndu hafði ég ekki séð áður.
Þessu búi hafði frændi minn komið
upp á stríðsárunum. En hann hafði
þá þegar í mörg hom að líta. Því
að svo vildi til, að fólkið sem var á
þessum árum að mynda og móta
byggðina í Kópavogi, hafði leitað
til hans um að hafa foiystu fyrir
málefnum hreppsins. Fyrir stríðið
hafði atvinnulaust fólk úr Reykjavík
byrjað að taka sér bólfestu á háls-
unum, sem tilheyrðu jörðunum
Kópavogur og Digranes. Það land
sem Kópavogskaupstaður stendur
nú á var þá urðin ein. Það voru
engar hallir, sem fólkið settist að
í. Það varð að ryðja gijótið í kring
um húsin með berum höndunum. A
stríðsárunum rættist úr um vinnu,
þvf að brezka setuliðið reisti nokkur
braggahverfí þama á hálsunum.
Hver varð að grafa sinn eigin bmnn
og ryðja stíga heim að húsunum,
því að einu samgöngumar við höf-
uðborgina voru Hafnarfjarðarvagn-
amir, sem gengu á klukkustundar-
fresti og vom ætíð yfírfullir á
morgnana og síðdegis.
Þessi byggð tilheyrði Seltjamar-
neshreppi hinum foma. Hrepps-
nefndarmenn litu „landshomalýð-
inn“ í Kópavogi frekar homauga
og vonuðust til að hann hypjaði sig
eitthvað annað að loknu stríðinu.
En það varð fljótt ljóst, að þama
var að myndast byggð sem myndi
standa. Kópavogsbúum varð fljótt
ljóst, að enginn bæri mál þeirra
fyrir bijósti annar en þeir sjálfír.
Framfarafélag Kópavogs var stofn-
að árið 1945. Það var sérkennilegt
félag að því leyti, að í því vom
menn úr öllum stjómmálaflokkum.
En það félag lifði lengi og stóð í
mörgum stórræðum. Tímamót urðu
árið 1946. Framfarafélagið fékk
þijá menn kosna af fimm í hrepps-
nefnd. Þessi hreppsnefndarmeiri-
hluti lét hendur standa fram úr
ermum. Efst á blaði var að leggja
vatn og rafmagn í húsin og að
stofna bamaskóla. Haustið 1945
var Guðmundur Eggertsson ráðinn
til að kenna 7—10 ára bömum í
Kópavogi. Hann fékk til umráða tvö
herbergi að Hlíðarvegi 9. Það var
ekki auðsótt _mál að fá að byggja
bamaskóla. Á þessum árum þurfti
að fá leyfí fyrir íjárfestingum.
Skólanefnd ákvað þegar er hún
settist á rökstóla að byggja skóla
á landi við Digranesveg, sem hafði
lengi verið notað til fískverkunar.
En það tók tíu mánaða þvarg við
yfírvöld að fá leyfí til að heijast
sjötíu og fimm ára
handa við bygginguna. Skólanefnd-
in var gagnrýnd fyrir það, að hún
væri að byggja alltof stórt hús. En
hún hélt áfram ótrauð, og loks var
hægt að hefja kennslu í húsinu í
janúar 1949. En bömum fjölgaði
hratt í hreppnum og einhvers stað-
ar varð að kenna þeim. Finnbogi
Rútur Valdimarsson hafði byggt
hús við Kársnesbraut og hugðist
reka þar prentsmiðju. Vélamar vom
komnar til landsins. Hann seldi þær
upp á Akranes og leigði hreppnum
húsið til skólahalds. Hús þetta á
nú Málning hf. — Að sjálfsögðu
mæddu þessar framkvæmdir allar
mjög á formanni skólanefndar.
Hulda Jakobsdóttir hafði verið kos-
in formaður skólanefndar Seltjam-
ameshrepps árið 1946. Hún varð
formaður skólanefndar Kópavogs-
hrepps, eftir að hann var stofnaður
1. janúar 1948. Og hún var formað-
ur fræðsluráðs Kópavogskaupstað-
ar (eftir að hreppurinn var gerður
að kaupstað) frá 1955 til 1962.
Allar framkvæmdir í skólamálum
Kópavogs mæddu því á henni í sext-
án ár. Á þessum árum fjölgaði
íbúum Kópavogs stundum um 50%
á ári. Þeir vom að meginhluta til
ungt bamafólk. Það þurfti því að
stækka Kópavogsskóla, byggja við
hann leikfímihús. Að því kom að
það þurfti að byggja skóla á Kárs-
nesi. Tvisvar synjuðu yfirvöld um
leyfí fyrir byggingunni. Bæjar-
stjómin tók þá af skarið og vitnaði
í lög um það, að sveitarstjómir
bæm ábyrgð á að böm fengju lög-
boðna fræðslu. Kársnesskóli tók til
starfa í febrúar 1957.
En Hulda Jakobsdóttir lét fleira
til sín taka en skólamál. Hún átti
þátt í stofnun Kvenfélags Kópavogs
árið 1947 og var formaður þess
árin 1952—1954. Henni fannst kon-
ur of hlédrægar og að Kvenfélagið
ætti að vera vettvangur, þar sem
konur gætu æft sig að taka til
máls og standa fyrir máli sínu.
Með ámnum fjölgaði þeim störf-
um sem hlóðust á Huldu. Hún var
bæjarstjóri Kópavogs árin
1957—1962, fyrst kvenna til að
taka að sér slíkt starf. Á þeim ámm
var Kópavogur í hröðum vexti og
miklar framkvæmdir á vegum bæj-
arins. Strætisvagnar Kópavogs
tóku til starfa 1957. Skrifstofur
bæjarins, sem verið höfðu í Máln-
ingarhúsinu, fluttu í nýbyggt
félagsheimili, sem opnað var 1959.
Þá tók þar til starfa kvikmyndahús
og bókasafn Kópavogs flutti þang-
að úr Kópavogsskóla, sem löngum
hafði verið miðstöð félagslífs í bæn-
um. Bæjarstjórinn hafði því vissu-
lega nóg á sinni könnu. Og það
vom ekki aðeins bæjarmálin sem
komu til kasta bæjarstjórans. Mér
er kunnugt um það, að fjöldi fólks
kom til Huldu með öll sín vandamál
og bað hana ásjár.
Hulda hætti ekki þátttöku í bæj-
armálum eftir að tímabili hennar
sem bæjarstjóra lauk. Hún sat í
bæjarstjóm árin 1970—1974 fyrir
Samtök fijálslyndra og vinstri
manna og tilheyrði þá minnihlutan-
um. Samt fékk hún að minnsta
kosti ráðið einu máli til lykta á
þeim ámm. Hitaveita Reykjavíkur
hafði gert áætlun um að leggja
heitt vatn í hús í Kópavogi og Hafn-
arfirði. En þá gerðist það, að einn
bæjarfulltrúi í meirihlutanum sner-
ist gegn þessari áætlun. Mikið var
í húfí og stórir hagsmunir að veði.
Hulda hikaði þá ekki við að bjarga
málinu með því að styðja meirihlut-
ann. Annars hefði hitaveita ekki
verið lögð í Kópavog fyrr en að
afloknum næstu kosningum.
Hver er hún, þessi kona sem svo
mörgu góðu hefur komið til leiðar?
Hulda Jakobsdóttir fæddist að
Bergstaðastræti 66 í Reykjavík 21.
október árið 1911. En að henni
standa ættir úr Önundarfírði og af
Snæfellsnesi. Faðir hennar, Jakob
Bjamason, var fæddur og uppalinn
á Flateyri við Önundaifyörð (f.
1888). Hann réðst ungur til starfa
í hvalveiðistöð Ellefsens á Sólbakka
og lærði þar á gufuvélar. Hann
starfaði alla ævi sem vélstjóri og
var einn af stofnendum Vélstjórafé-
lags íslands. Kona hans og móðir
Huldu var Guðrún (f. 1884) Ár-
mannsdóttir Jónssonar skipasmiðs
og hreppstjóra að Saxahvoli (eða
Saxahóli) sem er í Neshreppi utan
Ennis á yztu tá Snæfellsness. Þau
byggðu húsið að Skólavörðustíg 23
og bjuggu þar. Hulda hefur sagt
mér frá því, að hún fékk að fara
með foður sínum árið 1925 til Hull
og Grimsby, en hann var þá vél-
stjóri á Kveldúlfstogaranum Val-
pole. Hulda fékk snemma áhuga á
tungumálum og bókmenntum. Hún
stefndi að stúdentsprófí. En tvo
vetur varð hún samt að stunda
námið utanskóla. Hún fór þá í lat-
ínutíma til móðurbróður síns, Krist-
ins Ármannssonar (síðar rektors),
og lærði erlend mál í námsflokkum.
En stúdentspróf tók hún með jafn-
öldrum sínum vorið 1931. Hún hafði
hug á að fara í háskólanám og lauk
heimspekilegum forspjallsvísindum
hjá prófessor Ágústi H. Bjamasyni.
En af frekara námi varð ekki, því
að þann 10. apríl 1933 fórust fað-
ir hennar og Gunnar bróðir hennar
með togaranum Skúla fógeta er
hann sökk í ofviðri út af Grindavík.
Gunnar var þá tvítugur og fór
nokkra túra með föður sínum til
að kynnast sjómennskunni. Hulda
var elzt systkinanna og nú var ekki
annar kostur en að fara að vinna.
Um sjö ára skeið var hún erlendur
bréfritari hjá Efnagerð Reykjavík-
ur, er Stefán Thorarensen rak á
efstu hæð Laugavegsapóteks. Eftir
að Jakob dó hóf Guðrún ekkja hans
að leigja herbergi og taka kost-
gangara. Þá vildi svo til, að ungur
maður, sem hafði nýlega tekið við
ritstjóm Alþýðublaðsins, leigði her-
bergi á Skólavörðustíg 23. Hann
hét Finnbogi Rútur Valdimarsson.
Þau Hulda gengu í hjónaband
haustið 1933. Þau settu saman bú
í Reykjavík. Árið 1936 byggðu þau
sér sumarbústað á Kársnesi við
Fossvog. Þau byggðu smám saman
við húsið og fluttu þangað 10. maí
1940. Ætlun þeirra þá var ekki sú,
að verða frumkvöðlar byggðarinnar
í Kópavogi. En undan því varð ekki
vikizt.
Hulda hafði annazt afgreiðslu
fyrir Brunabótafélag íslands ásamt
öðrum störfum fyrir Kópavogs-
hrepp og -kaupstað. Árið 1964
stofnaði félagið sérstakt útibú í
Kópavogi og Hulda tók að sér for-
stöðu þess. Það starf hafði hún á
hendi til ársins 1980.
Þau Finnbogi eignuðust fímm
böm. Þau eru: 1. Elín (f. 1937).
F'yrsti maður hennar var Öm Er-
lendsson. Þau skildu. Hún átti
Guðmund Svein Jónsson verkfræð-
ing, en missti hann eftir stutta
sambúð. Maður hennar er Sveinn
Haukur Valdimarsson, hrl. Sonur
hennar er Finnbogi Rútur Amar-
son. 2. Gunnar (f. 1938), ógiftur.
3. Guðrún (f. 1940). Hún var gift
Jórdana, Jabali að nafni, og synir
hennar eru tveir, Fahad og Ómar.
4. Sigrún (f. 1943). Hennar maður
er Styrmir Gunnarsson og eiga þau
tvær dætur, Huldu Dóm og Hönnu
Guðrúnu. 5. Hulda (f. 1948). Henn-
ar maður er Smári Sigurðsson. Þau
eiga þijú böm, Gunnar, Elínu
Björgu og Hrafnhildi. Bamabömin
em því orðin átta.
Ég óska Huldu til hamingju með
afmælið og alls velfamaðar um
ókomna daga.
Arnór Hannibalsson
Þau fluttu að Marbakka í maí
1940, á óbyggt nes sunnan Foss-
vogs.
Hversvegna kusu þau hjónin að
setjast þama að, fjarri þægindum
og byggð? Það þarf þor til að ger-
ast fmmbyggi og enginn hefur
efast um framsýni þeirra. Þau sáu
ómælda möguleika í ónumdu
landinu og höfðu hug á að yrkja
jörðina, enda stunduðu þau garð-
yrkju og kúabúskap þrátt fyrir allar
aðrar annir.
Ég þekki afmælisbamið ekki
mikið, en verkin hennar betur og
umtalið hefur verið sérstaklega hlý-
legt. Gamlir Kópavogsbúar tala
með einstakri virðingu um Huldu.
Saga þessarar ungu byggðar og
heimilisins á Marbakka fléttast náið
saman.
í júlí 1946 ná Kópavogsbúar
meirihluta í hreppsnefnd Seltjamar-
neshrepps. 1. janúar 1948 verður
Kópavogur sjálfstætt hreppsfélag
og kaupstaður 11. maí 1955.
Finnbogi Rútur, eiginmaður
Huldu, var í forystuhlutverki fram-
an af, fyrst sem oddviti, síðan fyrsti
bæjarstjórinn í Kópavogi.
Hulda stóð við hlið manns síns,
stýrði stóm og bammörgu heimili,
vann á skrifstofu sveitarfélagsins
um árabil og 1957, þegar Finnbogi
Rútur verður bankastjóri Útvegs-
bankans, stígur Hulda fram.
Söguiegur atburður gerðist.
Fyrsta konan var orðinn bæjarstjóri
á íslandi. Það þótti eðlilegt og sjálf-
sagt að Hulda tæki við af manni
sínum vegna hæfni sinnar og þekk-
ingar. Það hefur samverkafólk
hennar frá þessum ámm sagt mér,
að hún hafí verið afar góður hús-
bóndi, harðdugleg, réttsýn og
umfram allt hlý. Hún hafi haft góð
tök á starfí sínu, verið virt og vin-
sæl. Hulda sinnti þessu vandasama
embætti til 1962. Bærinn þandist
út og verkefnin kölluðu á vinnufús-
ar hendur. Hulda hafði forgöngu
um mörg merk verkefni, þar á
meðal byggingu hinnar fögm Kópa-
vogskirkju, en útlínur hennar móta
bæjarmerkið.
I Kópavogi em aðeins tveir heið-
ursborgarar, hjónin á Marbakka.
Þannig vill bæjarfélagið tjá þeim
virðingu sína og þökk. Þau hjónin
lögðu gmnninn að þeirri félagslegu
uppbyggingu, sem einkennt hefur
Kópavog umfram önnur sveitarfé-
lög.
Nú er margt breytt. Þétt byggð
á Kársnesinu öllu og austur háls-
ana. Byggðin hefur líka nálgast
Marbakka. Þeim hjónum er sjálf-
sagt ekki af því ami, að út um
gluggana á höfuðbólinu blasir nú
við nýrisið dagvistarheimili, sem
auðvitað ber nafnið Marbakki og
senn verða byggðar þama á sömu
torfúnni íbúðir fyrir aldraða.
f dag á Hulda Jakobsdóttir 75
ára afmæli og 24. september sl.
varð Finnbogi Rútur 80 ára. Bæj-
arbúar samfagna þeim og fjölskyldu
þeirra og áma þeim allra heilla.
Kristján Guðmundsson,
bæjarstjóri
Hulda og Finnbogi Rútur taka
á móti gestum í Félagsheimili
Kópavogs í dag kl. 17—19.
Fjölskylda Jóhanns og vinir hans
Békmenntir
Jenna Jensdóttir
Ingibjörg Möller.
Til sjós og lands.
Nanna Bjömsdóttir teiknaði
myndimar.
Námsgagnastofnun 1986.
Þeim fjölgar sögunum sem
Námsgagnastofnun gefur út
handa yngstu lesendunum. Nýút-
komin er sagan Til sjós og lands
eftir Ingibjörgu Möller.
Hún fjallar um Jóhann tíu ára
strákling, fjölskyldu hans og vini.
Jóhann segir söguna og þeir at-
burðir sem í henni gerast eru
skráðir út frá hans sjón og hugs-
un. Hann lýsir systkinum sínum,
Önnu Lóu 12 ára og Óla 4 ára,
foreldrum sínum og vinum.
Svo koma dagamir með sína
skemmtilegu atburði. Af því að
Jóhann er glaðlegur og lifandi
fyrir umhverfí sínu verður flest
sögulegt sem hann, fjölskylda
hans og félagar taka sér fyrir
hendur. Allir í flölskyldunni fá
viss einkunnarorð: „Mamma ræð-
ur mestu hér heima." „Pabbi
reynir alltaf að sjá eitthvað gott
við allt.“ Anna Lóa systir hans
„talar oft í sírna" og Óli „er stund-
um smákjáni". En Jóhann sjálfur?
Myndir af honum og tilveru hans
í sögunni gefa litlum Tesendum
hugmynd um hvemig hann er.
Stærsti atburður sögunnar er þeg-
ar fjölskyldan og vinir Jóa fara
sjóferð um sundin á bátnum
þeirra. Sú ferð endaði öðruvísi og
varð lengri en til var stofnað í
byijun.
Þetta er ágæt smábamasaga,
yfir henni er ferskur léttleiki, sem
heldur ungum lesendum við efnið.
Gaman væri að heyra frá höf-
undi á rismeira sviði skáldskapar.
Mér segir svo hugur að hann eigi
þar dulda hæfíleika. Myndir eru
misgóðar. Ágæt er myndin af Jóa
og félögum hans, svipur hans á
myndinni undirstrikar persónu-
leika hans í sögunni. Ég er ekki
sátt við ljóðformið á sögunni, og
hefí ég áður tjáð mig um slíkt
form á bókum Námsgagnastofn-
unar fyrir yngstu lesenduma.