Morgunblaðið - 06.02.1987, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 6. FEBRÚAR 1987 45
dætur, Önnu og Karenu, og einn
son, Agnar, sem dó ungur og var
foreldrunum mikill harmdauði. Ég
sá hann aldrei, en stór mynd var
af þessum fallega dreng í stofu
sýsiumanns. Sýslumannsfrúin
kembdi ekki hærumar. Hún andað-
ist 30. janúar 1902 og var þá sár
harmur kveðinn að manni og dætr-
um. En oft er hjálpin næst þegar
neyðin er stærst. Systir Klemensar,
Guðrún Borgfjörð, brá við er hún
frétti hvemig komið var, tók að sér
heimili bróður síns og annaðist það
af þeirri alúð og skyldurækni, sem
til fyrirmyndar var. Guðrún var
stórkostlegur persónuleiki, sem öll-
um þótti vænt um og bám virðingu
fyrir er kynntust. Þar var nú engin
hálfvelgja. Vinum sínum var hún
traustur vinur. Æviminningar Guð-
rúnar Borgfjörð eru merkileg bók,
enda þótt hún væri komin yfir sjö-
tugt er hún hóf að rita hana. Er
sú bók mjög merkileg og holl lesn-
ing. Bróðursonur hennar, Agnar
Kl. Jónsson, bjó hana til prentunar.
Móðir mín tók miklu ástfóstri við
Önnu, ekki síst eftir að hún missti
móður sína, og Anna virtist mjög
hænd að mömmu þegar þær voru
saman á Möðruvöllum. Faðir minn
og Klemens voru góðir vinir og áttu
mörg sameiginleg áhugamál heima
í héraði. Hann var atkvæðamikið
yfirvald. Hans var mjög saknað
þegar honum var veitt landritara-
starfið og hann flutti með fjölskyldu
sína til Reykjavíkur árið 1904. Á
Möðruvöllum voru felld mörg tár
þegar fréttist að nú kæmu sýslu-
mannsdætumar ekki aftur til
sumardvalar.
Anna var vel gefin stúlka, naut
hún menntunar eftir þvi sem þá var
völ á. Hún var ákaflega geðþekk
og góð var hún mér, sem var nokkr-
um árum yngri. Þegar farið var í
kaupstaðinn var farið af baki við
sýslumannshúsið og farið úr reið-
fötunum. Ætíð var okkur vel
fagnað og vorum við þar oft um
nætursakir. Guðrún Borgfjörð var
ætíð við mig eins og hún ætti í
mér hvert bein og mér þótti vænt
um hana.
Þann 16. okt. 1908 giftist Klem-
ens seinni konu sinni, Önnu Schiöth,
dóttur Hinriks Schiöths bankagjald-
kera á Akureyri, yndislegri konu.
Það var ekki nóg með það að hún
væri falleg kona heldur og mann-
kostakona. Þær mágkonumar voru
svo lánsamar að verða strax vinir,
svo ekki mátti á milli sjá hver var
húsmóðir á heimilinu, svo náið var
samstarfíð. Ekki var síður gaman
að koma í Klemensarhús eftir að
Anna Schiöth kom til skjalanna.
Hún var tíður og kærkominn gestur
á Möðravöllum þegar ég var barn
og mér afar kær.
Árið 1913 giftist Anna Klemens-
dóttir sr. Tiyggva Þórhallssyni
Bjamarsyni biskups, sem þá var
prestur á Hesti f Borgarfírði. Var
jafnt á komið með þeim hjónum:
Bæði vora þau glæsileg og mann-
kostafólk eins og þau áttu kyn til.
Þau bjuggu skamma hríð á
Hesti, en fluttu til Reykjavíkur og
gerðist sr. Tryggvi ritstjóri Tímans.
Eftir það tók hann mikinn þátt í
stjómmálum og varð forsætisráð-
herra 1927-32. Sómdi frú Anna sér
vel í stöðu forsætisráðherrafrúar.
Anna var íslendingur í húð og hár.
Þótti okkur konunum úti á lands-
byggðinni jafnan sómi að henni,
þegar hún klæddist hátíðarbúningi
sínum á hátíðarstundum og þegar
hún átti að koma fram sem falltrúi
íslenskra kvenna og íslendinga. —
Daglega klæddist hún peysufötum.
Þau hjón áttu bamaláni að fagna,
eignuðust 7 böm, sem öll lifa og
era landskunn. Þó oft næddi um
forsætisráðherrann var hann gæfu-
maður, hann átti traust heimili þar
sem ávallt var öraggt skjól og hann
umvafinn kærleika. En skjótt getur
sól bragðið sumri. Árið 1935 lést
Tryggvi aðeins 46 ára gamall. Má
nærri geta hvílíkt áfall það var fyr-
ir konu með sjö böm. Þá sýndi
Anna best hvem mann hún hafði
að geyma. Hún kom upp öllum
bamahópnum og bömin reyndust
henni fádæma vel, ekki síst þegar
elli sótti á og kraftamir þverrandi.
Það var fagurt fordæmi.
Ég kveð þessa gömlu vinkonu
mína með virðingu og þökk fyrir
órofa tryggð í heila öid og minnist
margra gleði- og sólskinsstunda
með þessu góða fólki úr sýslu-
mannshúsinu á Akureyri.
Ástvinum frú Önnu Klemens-
dóttur í Laufási sendi ég innilegar
samúðarkveðjur.
í Guðs friði. _
Hulda Á. Stefánsdóttir
Tímaskeiðið frá 1890 til 1987,
sem era ævimörk frú Önnu Guð-
rúnar Klemensdóttur, er eitt hið
umbrotamesta í sögu mannsandans.
Þá eiga sér stað önnur og þriðja
iðnbyltingin, orkunotkun rafmagns
og atómsundranar, eftir að gufuafl
hafði verið uppgötvað.
Menn, sem svo lengi hafa lifað,
muna því tímana þrenna og fema:
tímabil mótekju, olíulampalýsingar,
gasnotkunar, rafmagnsvæðingar
(að ógleymdri válegri kjamorku).
En gegn um allt breytinganna um-
rót verður manneskjan sjálf, innst
inni, söm við sig. Eiginleikastofnar
haldast óbreyttir. Aldursskeið taka
við hvert af öðra og hvert skeið á
sér eigin tilgang og þroskavaxandi
innihald, þar til náð er hámarki
þroskastigs elli.
Þannig er góð, gömul kona hjarta
hússins, lætur fólk sitt vinna, kallar
það saman. Hún er ljós, kyndill og
spegill, keðja í vefnum og mæli-
snúra hlutanna.
Þegar nú Anna Klemensdóttir
endar sína löngu ævibraut, skýrist
þetta hlutverk hennar. Vissulega
var hún miðdepill sinnar stóra fjöl-
skyldu í gamla biskupshúsinu,
Laufási við Laufásveg. Hún gætti
þess af sinni röggsamlegu stjóm-
semi, að nám og starf væra skyldu-
samlegA af hendi leyst. Hún var
lýsandi blysberi ættfólks síns, þar
sem endurspeglaðist ljómi dyggð-
anna. Hún var sterkasti hlekkurinn
í niðjanna stórhópi og mannkost-
anna óforgengileg viðmiðun.
Skin og skuggi skiptast á í sköp-
um manna. Þó má fullyrða, að
sólarbjarmi hafí gefíð Önnu fleiri
ævistundir en forsælan. í bemsku
naut hún kennslu skáldsins Páls
Jónssonar Árdal, var ein af yngstu
vinkonum Matthíasar Jochumsson-
ar, og sem þroskuð yngismær varð
hún aðnjótandi þeirrar miklu for-
frömunar að verða einsöngsnem-
andi danska stórsöngvarans
heimsfræga, Vilhelms Herold í
Kaupmannahöfn.
Sú námsdvöl hennar bar þann
glæsilega árangur, að hún annaðist
einsöngs-hlutverkið í tónsmíð Sig-
fúsar Einarssonar fyrir sópran-sóló,
blandaðan kór og orgel, „Pétur
Guðjohnsen", er það á aldarafmæli
fyrsta organista íslands var frum-
flutt í Dómkirkjunni 1912 undir
stjóm höfundar. Síðan liggur þetta
tónverk hálfa öld í þagnargildi, þar
til það er flutt öðra sinni á 150 ára
afmæli Péturs Guðjohnsen 1962 af
Páli ísólfssyni, Þuríði Pálsdóttur og
Dómkómum.
Anna hafði fæðzt í Kaupmanna-
höfn en ól bemskualdur sinn á
Akureyri, dóttir þess mæta manns,
Klemensar Jónssonar sýslumanns,
síðar landritara og ráðherra, en all-
ir, sem hann þekktu, vora sammála
um mikla mannkosti hans, sóma-
kæmi og ósérplægni. Sem eftirlæt-
isbam var hún umlukin mikilli
umhyggju og kærleika, þótt hún
ung hefði misst móður sína, Þor-
björgu Stefánsdóttur sýslumanns í
Gerðiskoti hjá Kaldaðamesi. Eftir
það annaðist föðursystir hennar,
Guðrún Borgfjörð, að öllu leyti upp-
eldi hennar.
Ári eftir fyrmefnda framupp-
færslu giftist Anna Tryggva
Þórhallssyni, síðar forsætisráð-
herra. Varð farsælt þeirra skamm-
ært hjónaband, því að hún er orðin
ekkja aðeins 45 ára gömul, með
sinn sjö bama hóp.
Orð er á því gerandi, hve heimil-
islíf þeirra var hrein fyrirmynd.
Bæði hjónin spiluðu og sungu. Fað-
irinn orti vísur um bömin; og
sjaldan leið sá dagur, að faðirinn
ekki Iéti bömin syngja, er hann
sjálfur sat við píanóið og söng með.
Þannig lærðust ljóð og lög í fagnað-
arríkum heimilissögn.
í minnum er haft, hve mikið
mæddi á þessari stjómsömu konu
við þann stóratburð, sem Alþingis-
hátíðin 1930 var, þá einu allsheijar-
hátíð íslenzkrar þjóðar, þegar
hvarvetna ríkti samhugur og ein-
drægni, einskonar endurfæðingar-
hátíð allra landsbúa, enda minnast
allir þeir, sem hana upplifðu, í mik-
illátri gieði. Við óhjákvæmileg
veizluhöld í forsætisráðherrabústað
sýndi hún þá, svo að af bar, stór-
kostlega stjómunarhæfileika sína
við allan undirbúning og skipulagn-
ingu. Hún var þá æðsta húsfreyja
landsins.
En svo dýrðlegir sem dagar þjóð-
hátíðar höfðu verið, svo nöturlegir
vora dagar þingrofsins alkunna ári
síðar, 1931. Eftir veglega Alþingis-
hátíð rísa nú upp ofsóknir pólitískra
andstæðinga. Bústaður Önnu og
Tryggva varð bókstaflega umsetinn
af borgaralegum æsinga-mann-
safnaði, sem ekki kinokaði sér við
að ausa auri hús þeirra, bijóta rúð-
ur með gijótkasti og hafa í hótunum
við húsráðendur um að varpa þeim
í Tjömina eða skírskota til fallaxar
frönsku stjómarbyltingarinnar.
Engum getur nú dulizt, að þor
og þrek þurfti til þess að standast
þá allar atlögur. En Anna gekk til
verka sinna, æðralaus og traust í
fasi og framgöngu, svo sem hennar
var vandi. Hins vegar bitnaði meira
á bömunum óvina umsátur, sem
risti þeim í unga sál djúp ör, þau
er seint munu hverfa.
Rás atvikanna snerist þó loks til
betra vegar. Við lók kosninga kom
í ljós, að rætzt höfðu síðustu orð
tengdaföður Önnu, Þórhalls biskups
Bjamarsonar, á banabeði: „Guð
gefí góðu málefni sigur", því að
Framsóknarflokkurinn, sem var við
stjóm, vann stórfelldan kosninga-
sigur.
Eftir lát manns síns 1935 lifði
Anna sem ekkja með börnum sínum
í Laufási, var þeim umhyggjurík
móðir og átti því láni að fagna, að
öll urðu þau dugandi samfélags-
þegnar, gædd sterkri ábyrgðartil-
finningu, sem vakti trúnaðartraust
allra þeirra, sem af þeim höfðu
kynni. Þá var og samheldni þeirra
og tillitssemi gagnvart einstæðri
móður frábær; þess vegna uppskar
Anna mikið og sérlega sjaldgæft
bamalán.
Anna Klemensdóttir lauk þannig
lífi sínu sem þakklátur sigurvegari;
en þakklætistilfinning er undirstaða
allrar hamingju í okkar jarðneska
lífi. — Latneskt máltæki segir: De
mortuis nihil nisi bene, aðeins gott
eitt verður sagt um þá látnu. í þessu
tilviki vega kostir svo þungt, að
smágallar verða léttvægir, svo sem
fullmikil tilætlunarsemi og stjóm-
löngun gagnvart fullvaxta börnum.
En undir slíkum viðbrögðum bjó í
rauninni þörf til umönnunar. Hún
vildi hag bama sinna sem beztan.
Persónuleg reisn og rausn við
góða gesti einkenndu Önnu í öllu
hennar dagfari. Stjómlist var henni
í blóð borin, samfara sönnum höfð-
ingsskap. Þannig var hún mikil
merkiskona. Nú getur hún stolt og
þakksamleg troðið konungsbraut,
via regia, náttúrannar að upprana
sínum í skauti sköpunarverksins.
Dr. Hallgrímur Helgason
Anna Klemensdóttir í Laufási er
látin. Með henni er horfín af sjónar-
sviðinu svipmikill persónuleiki sem
ekki gleymist þeim er þekktu hana.
Hún var alin upp á yfirstéttarvísu,
en kynntist ung andstreymi. Innan
fermingaraldurs hafði hún séð á
bak móður sinni, ungum bróður og
séð æskuheimilið brenna til granna.
Sú reynsla hefír óefað markað sín
spor á viðkvæmum aldri.
Fullorðinsárin færðu henni marg-
ar sólskinsstundir en að öðram
þræði sára sorg. Hún eignaðist
ástríkan eiginmann, sem hún dáði
vegna mannkosta hans, en hann
var kallaður burt frá henni og sjö
bömum, aðeins 46 ára gamall. Þá
höfðu þau að baki kreppuna miklu,
og höfðu farið í gegnum einhveija
mestu umbrotatíma íslenskra
stjómmáia, þar sem maður hennar
kom við sögu, og hún stóð við hlið
hans.
Þessir tímar mörkuðu óefað einn-
ig djúp spor, ekki síst öll árin, sem
eiginmaður hennar barðist hljóðri
baráttu við sjúkdóminn, sem sigraði
hann að lokum. Þá stóð Anna í
Laufási uppi, ein með hópinn sinn.
Eftir var að koma honum til mennta
og manns af litlum efnum. En ekkj-
an, eftirlætisbamið frá Akureyri,
axlaði þessa ábyrgð. Hún bar
reyndar í sér til leiðarloka arf síns
uppeldis, sem gerði henni ýmist
erfíðara fyrir, eða lagði henni þann
kraft sem þurfti til að gefast ekki
upp.
Hún hafði frábæra hæfíleika til
að skipuleggja, svo hlutverk stjóm-
andans lét henni vel. Bömum sínum
var hún fyrirmynd í nákvæmni og
heiðarleika og ætlaðist til sama af
þeim.
Frá upphafi hjúskapar, þar til
sjónin ekki leyfði lengur, færði hún
inn í bækur öll útgjöld heimilisins,
smá og stór, allt varð að koma
heim og saman. Á síðari hluta
æfínnar naut hún þess með þakklát-
um huga, að þurfa ekki að hafa
neinar áhyggjur af þröngum efna-
hag.
Oft mátti heyra hana minnast
þeirra mörgu vinnandi kvenna, sem
hjálpuðu henni við heimilisstörfin
gegnum árin og allt til hins síðasta.
Einnig minntist hún oft annarra
vina, sem hún hafði eignast á langri
leið en það var stór hópur, sem
smáþynntist eftir því sem árin liðu,
þar til hún var orðin hartnær ein
eftir af sinni kynslóð.
Hún var ekki allra vinur. Og
þegar henni þótti ekki rétt að stað-
ið mátti merkja þunga undiröldu,
en tryggð hennar og vinfesti var
viðbrugðið.
Þegar myndabók minninganna
er flett, þá koma fram í hugann
ótal myndir af þessari sérstæðu og
mikilúðugu konu. Umgerð hennar
var lengst af Laufás v. Laufásveg,
þetta gamla seiðmagnaða hús. Þar
naut hún sín best á fyrri áram í
hlutverki ættmóðurinnar, umkringd
glöðum hópi fjölskyldu sinnar, þar
sem hún gat fylgst með öllum og
umhyggja hennar og kærleikur
umvafði aila, sem henni vora kær-
ir, yngri sem eldri.
Yngri kynslóðin mat „ömmu í
Laufási" mikils og naut þess að
heyra hana riíja upp atburði fyrri
tíma, ekki síst er hún brá fyrir sig
kímnigáfu, sem hún átti í ríkum
mæli, og naut sín vel í frásögn
hennar. Sumum virtist hún ströng,
en hún átti skilning á brekum hinna
ungu og hafði umburðarlyndi með
nýjum tíma. Hún gleymdi aldrei því
sem hún fékk að vita, en líkt og
skynjaði það sem henni var ekki
sagt.
Síðustu mánuðina var hún hætt
að taka framkvæði í samræðu. Hún
var horfin á vit eigin hugsana. Það
var að losna um jarðnesku böndin.
Nú þegar landfestar hafa veríð
leystar til fulls, þá er þakklætið
efst í huga. Þakklæti til kærrar
tengdamóður fyrir nær fjöratíu ára
kynni, fyrir umhyggju og kærleiks-
þel, sem aldrei brást.
Guð geymi hana og blessi minn-
ingu hennar.
Hildur Þorbjarnardóttir
í dag kveðjum við elskulega
ömmu okkar í Laufási, sem var
okkur sem besta ættmóðir. *-
Margs er að minnast hjá svo stór-
brotinni og mætri konu. Minningar
úr Laufási leita sterkt á okkur nú.
Ofáar stundir áttum við þar. Amma
sat þá oft í gamla homstólnum
sínum og miðlaði okkur af minning-
um frá viðburðaríkri ævi. Hún var
einstaklega minnug alla sína ævi-
daga og hafði yfírsýn yfír lengra
tímabil en almennt gerist.
í Laufási var miðstöð fjölskyld-
unnar. Árleg jólaboð vora tilhlökk-
unarefni, þegar allir söfnuðust
saman, borðuðu góðan mat og tóku
í spil.
Amma var sérstaklega næm og
fann á sér, ef eitthvað amaði að
innan fjölskyldunnar. Umhyggja
hennar fyrir öllum hópnum var ein-
stök og alltaf fylgdist hún glöggt
með og tók ríkulega þátt í því, sem
hver og einn tók sér fyrir hendur.
Hún var hrein og bein og sagði
óhikað frá því, sem henni lá á
hjarta. Hún var ótrúlega fijálslynd
af svo fullorðinni konu að vera og
kannski þess vegna náði hún svo
vel til okkar bamabamanna.
Við þökkum fyrir það að okkur
skyldi auðnast að fá að hafa ömmu
hjá okkur svo lengi og að bömin
okkar skuli mörg hafa fengið tæki-
færi til að muna eftir langömmu.
Við kveðjum hana full saknaðar
og þakklætis fyrir það sem hún var
okkur og biðjum góðan guð að
geyma hana.
Bamabömin
t
Móðir okkar,
SALBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR,
Vörðustfg 7, Hafnarfirði,
lóst þriðjudaginn 3. febrúar.
Katrín Kristjánsdóttir,
Andrés Krlstjánsson,
Bergljót Kristjánsdóttir,
Marfa Kristjánsdóttir og
Logi Kristjánsson.
t
Móðir okkar,
SOFFÍA BJARNADÓTTIR,
Öldugötu 53, Raykjavfk,
verður jarðsungin frá Fossvogskirkju mánudaginn 9. febrúar kl.
13.30.
Agnar Egilsson,
Sjöfn Egilsdóttir,
Sigurbjörn Egflsson,
Egill Egilsson,
Bjarni Egilsson.
t
Þökkum innilega auðsýnda samúð og vinarhug viö andlát og út-
för eiginmanns míns, fööur, tengdafööur og afa,
BJÖRNS J. BLÖNDAL,
rithöfundar,
Laugarholti,
Andakflshreppi,
Jórunn S. Blöndal,
Sveinbjörn B. Blöndal, Borghildur Garðarsdóttir,
Jón Blöndal, Steinunn Eiðsdóttir
og barnabörn.