Morgunblaðið - 21.03.1987, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. MARZ 1987
Annika Idström - draum-
órar o g raunveruleiki
eftir Timo Karlsson
Rithöfundurinn Annika Idström
er heiðursgestur á finnskri bóka-
kynningu, sem bytjar í dag, 21.
mars, kl. 16 í Norræna húsinu. Hún
ætlar að segja frá verkum sínum
og vinnu sem rithöfundur.
Annika Idström (f. 1947 í Hels-
inki) hefur sent frá sér þrjár
skáldsögur: Sinitaivas (Himinblár
1980); Isáni, rakkaani (Pabbi
minn, ástin mín 1981) og Veljeni
Sebastian (Bróðir minn Sebastian
1985). Isáni, rakkaani hefur kom-
ið út í danskri og norskri þýðingu,
en Veljeni Sebastian í sænskri
þyðingu. Veljeni Sebastian var í
ár útnefnd fulltrúi Finnlands til
bókmenntaverðlauna Norðurland-
aráðs. Annika Idström er í röð
athyglisverðustu og umdeildustu
rithöfunda í finnskum nútímabók-
menntum.
Eftir að hafa gefíð út þtjár skáld-
sögur hefur Annika Idström náð
föstum sessi í fínnskum bókmennt-
um. Það er talað um hana og um
verk hennar er deilt — bæði meðal
lesenda og gagnrýnenda — og hún
hefur haft mikil áhrif á unga kven-
rithöfunda og afstöðu þeirra.
Verk Anniku Idström hafa líka
vakið mikla athygli erlendis. Þegar
Isáni, rakkaani kom út á dönsku
fyrir tveimur árum töluðu gagnrýn-
endur um tungumál draums og
martraðar, um ofsafenginn styrk
og bræði o.s.frv. Verk Anniku
Annika Idström
Idström einkennast af baráttu milli
raunveruleika og ímyndunar, angist
og ofsafengnum árásum. Sálarlífi
aðalpersónanna ræður ástarþrá og
óuppfyllt þörf til að elska og vera
elskaður. Úr þessum hráefnum
skapar Annika Idström áhrifamikla
heild, sem neyðir lesandann til að
bregðast við.
Þungamiðja fyrstu bókar Anniku
Idström Sinitaivas er fjórar konur
og draumórar þeirra. Líf þeirra
byggist á lygum, en þegar bókinni
lýkur er ekkert eftir af þessari
sjálfsblekkingu. Sami einmanaleiki
og aðgerðaleysi og fyrr taka við.
Isáni, rakkaani, sem hefur sem
sagt komið út í danskri og norskri
þýðingu, fjallar um samskipti innan
fjölskyldunnar á magnaðan og
hneykslandi hátt. Aðalpersónan er
bam sundraðrar fjölskyldu. Hún
vinnur sem þjónustustúlka í krá og
reynir að lifa eins tilfínningalausu
lífí og hægt er. Dulin ástarþrá henn-
ar ryðst út, þegar faðirinn kemur
fram á sviðið. Skáldsagan verður
að næstum því súrrealískri lýsingu
á umkomuleysi, ástarþrá og við-
bjóði. Greining á samskiptum milli
dóttur og móður annars vegar og
milli dóttur og föður hins vegar
myndar blæbrigðaríkt tilfínninga-
net, sem vefst um lesandann.
Afbrýði og barátta um ást föður
virðast vera allan tímann til staðar,
en Annika Idström er dugleg að
blekkja lesandann: hvar eru tak-
mörkin á milli raunveruleikans og
ímyndunarinnar?
Með Veljeni Sebastian sló Ann-
ika Idström endanlega í gegn, og
er hún ekki bara umdeildur, heldur
líka viðurkenndur rithöfundur.
Veljeni Sebastian var árið 1986
meðal þeirra verka, sem kepptu um
stærstu bókmenntaverðlaun Finn-
lands, Finlandia-verðlaunin. í ár var
bókin valin fulltrúi Finnlands til
bókmenntaverðlauna Norðurlanda-
ráðs.
Það má segja, að einkenni fyrstu
verka Anniku Idström — harka,
kaldranaháttur, kæfð ástarþrá og
sambland af hinu raunverulega og
óraunverulega — eru óbreytt í Velj-
eni Sebastian, en mannlýsingin er
dýpri. Bókin fjallar um 11 ára strák,
Útdráttur úr bókinni VELJENI
SEBASTIAN (Bróðir minn Seb-
astian) eftir Anniku Idström:
Hann greip um úlnlið Kaarinar,
keyrði hönd hennar aftur fyrir bak.
Kaarina féll fram og öskraði af
sársauka. Mika lamdi hnefanum í
hnakka Kaarinar, það gerðist
snöggt eins og elding, augnabliks
dauðakyrrð og Kaarina rétti úr sér.
Mika hélt í hnakka hennar, ýtti
henni inn í baðherbergið, henti
henni í baðkerið og þrýsti henni
niður í vatnið, í óhrein fötin. Ég
öskraði, öskraði svo hátt að gler-
augu mín flugu af nefinu, ég henti
mér í átt að Mika. Hann sparkaði
í magann á mér, _ég datt um koll,
ég reyndi aftur. Ég sparkaði í fót
hans en hann var harður sem stál.
Mika þreif Kaarinu upp úr vatninu,
lét hana hanga á hárinu, togaði í
það og hristi, Kaarina saup hveljur,
ég heyrði hraeðilegt hljóð þegar hún
náði ekki andanum, ég sá bláa hönd
hennar fálma út í loftið í leit að
sem er afar gáfaður eftir aldri.
Hann lifír í einangrun og virðir
umhverfíð fyrir sér, en heldur sig
fyrir utan samfélagið. Móðir stráks-
ins er meira eða minna rugluð og
sár og er hún í stöðugri leit að ást
og sjálfsvirðingu. Annika Idström
greinir nákvæmlega samskiptin og
ofbeldið innan fjölskyldunnar. Sam-
bandið milli móður og sonar er
fjötur sem háir báðum. Þau not-
færa sér hvort annað grimmdar-
lega. Móðirin bætir sér upp
kynferðisleg vonbrigði sín, en strák-
urinn auðmýkingu sem hann upplif-
ir utan heimilisins, og minnimáttar-
kennd sína. Elskhugi móðurinnar
brýtur upp þetta munstur, og strák-
hjálp, ég reyndi að stökkva upp í
baðkerið, en þá lamdi Mika mig í
andlitið, svo fast að ég missti með-
vitund, datt og hann tróð mig niður,
undir fótum sér. Þegar ég vaknaði
voru tveir fíngur í maski.
Eftir móðurmálstímann bað Siv-
onen mig um að verða eftir í
skólastofunni.
— Þú ert orðinn latur Antti,
sagði hún vingjamlegri röddu. Áður
varst þú með þeim áhugasömustu
í bekknum. Hvað hefur gerst? Er
eitthvað að? Þú getur trúað mér
fyrir því ef það hjálpar til.
Ég brosti, Sivonen kennslukona
er einkum of vingjamleg.
— Þú ert góður drengur. Ef þú átt
bágt, láttu það þá ekki eitra huga
þinn og gera þig bitran, vertu held-
ur duglegur eins og þú átt vanda
til. Það borgar sig.
Ég lyfti brúnum, áhugasamur.
— Færðu nægan svefn? Á þínum
aldri þarf strákur minnst átta tíma
svefn.
— Ég stækka ekkert fröken Siv-
Bróðir minn Sebastian
Um kjör háskólamemit-
aðra starfsmanna ríkisins
eftirHrefnu
Ólafsdóttur
Eins og alþjóð er kunnugt var
kveðinn upp í júlí síðastliðnum
kjaradómur um kaup og kjör há-
skólamenntaðra starfsmanna í
þjónustu ríkisins. Þessi kjaradómur
var lokaáfanginn á langri leið svo-
kallaðrar vísindalegrar kjarabar-
áttu þessara starfsmanna.
Kj ar arannsóknir
í lögum um þessa starfsmenn
ríkisins stendur að þeir skuli njóta
sambærilegra kjara og starfsbræð-
ur þeirra hjá öðrum vinnuveitendum
en ríkinu, og þess vegna var lagt út
í samvinnu milli þessara hópa og
ríkisins, til að kanna hver kjör há-
skólamanna á almennum vinnu-
markaði væru. Stofnuð var
samstarfsnefnd sem innti af hendi
geysilega vinnu, og sendi frá sér
heljarstóra skýrslu um niðurstöðu
þeirrar athugunar sem fram fór.
Það ber að taka það fram, að
þótt könnun þessi væri samstarfs-
verkefni var hún framkvæmd
algerlega eins og samninganefnd
ríkisins lagði til. Samtök háskóla-
manna samþykktu allar forsendur
ríkisins, og meira að segja það sem
fram kemur í skýrslunni, að ríkis-
starfsmenn séu um það bil 5 prósent
latari en aðrir starfsmenn. (Stað-
hæfíng sem er algerlega ósönnuð.)
Þegar lokaniðurstaða skýrslunn-
ar er skoðuð kemur í ljós, að um
það bil 60% launamunur var þá á
háskólamenntuðum starfsmönnum
ríkisins og þeim er störfuðu á al-
mennum markaði. Nú mun þessi
munur vera að nálgast 100%. Sam-
tök háskólamanna gerðu því þá
kröfu fyrir kjaradómi að þessi mun-
ur yrði leiðréttur, eins og lögin um
háskólamenntaða starfsmenn ríkis-
ins gefa fyrirmæli um.
Væntu menn þess að leiðrétting
yrði nú gerð, sérstaklega þar sem
fyrir lágu yfírlýsingar, m.a. frá for-
sætisráðherra, um að svo skyldi
gert, þegar niðurstöður saman-
burðarkönnunarinnar væru tilbúnar.
Enhvað gerðist? Kjaradómur
dæmdi þessum starfsmönnum á bil-
inu 3—9% kauphækkun. Ekki orð
um launaleiðréttingu þá farið var
fram á. Það segir sig sjálft að þetta
var ömurleg niðurstaða, sérstak-
lega þegar tekið er tillit til þess að
háskólamenntaðir starfsmenn ríkis-
ins hafa dagvinnulaun að meðaltali
tæpar 40.000 krónur á mánuði
núna þegar þessi orð eru skrifuð.
Viðbrögð
Hingað til hafa háskólamenntað-
ir starfsmenn ríkisins ekki látið
mikið í sér heyra opinberlega um
þá stöðugu kjaraskerðingu sem þeir
hafa mátt þola undanfarin ár. Hvers
vegna er auðsvarað. Þeir hafa þar
til nú trúað því að ráðamenn í okk-
ar velferðarþjóðfélagi gerðu sér
grein fyrir því, að án menntunar
væri þjóðfélagið illa á vegi statt
miðað við önnur þjóðfélög í hinum
vestræna heimi, og að á þeim
grundvelli myndu þeir meta mennt-
un starfsmanna sinna að verðleik-
um.
Háskólamenntaðir starfsmenn
ríkisins hafa valið sér starfsmennt-
un af áhuga á ákveðnum störfum,
og störf hjá ríkinu af áhuga fyrir
því að mega koma samfélaginu að
gagni. Það sem þeir telja að þurfi
til að viðhalda þessum áhuga er,
að erfíði það sem þeir hafa lagt á
sig, vegna menntunar sinnar og
munu leggja á sig í framtíðinni, sé
metið í verki til sómasamlegra
kjara. Þess vegna hafa þeir farið
fram á að vinnuveitendur þeirra
fari að fyrmefndum lögum.
Flótti frá ríkinu
Það sem það þykir margsannað,
í ljósi kjaraþróunar undanfarinna
ára, að ríkisvaldið sýni ekki minnstu
viðleitni til að rétta hlut háskóla-
menntaðra starfsmanna sinna hafa
mjög margir einstaklingar á einum
stærsta og veigamesta vinnustað
ríkisins, Ríkisspítölunum, sagt upp
störfum. Venjulegum uppsagnar-
fresti lauk um áramót, en hann var
framlengdur um þtjá mánuði og
ganga uppsagnimar því í gildi þann
1. apríl 1987.
Fyrir okkur sem vinnum á ríkis-
spítölum er þessi ákvörðun þung-
bær. Við höfum öll að baki langan
og strangan námsferil, þar sem við
öfluðum okkur þekkingar og hæfni,
bæði hér heima og erlendis, til að
geta sinnt sérhæfðum störfum, sem
Hrefna Ólafsdóttir
Lausn á þessu vanda-
máli virðist því miður
ekki innan sjónmáls og
því mun flóttinn frá
ríkinu halda áfram og
magnast. Auðvitað er
þetta til mikilla hags-
bóta fyrir hinn almenna
markað, þar sem ríkið
þjálfar fyrir hann sér-
hæft starfsfólk á
ódýran hátt. En hversu
lengi getur þetta haldið
áfram?
þjóðfélag eins og okkar getur ekki
verið án. Til 'að afla þessarar þekk-
ingar lögðum við á okkur sult og
seym, fyrir utan mjög langan og
strangan vinnudag. Hver em svo
launin? Okkur er sagt að við eigum
að halda áfram að lifa sama sult-
arlífinu og námsárin kröfðust, um
ieið og við gemm okkar besta í
þjónustu við þjóðfélag sem getur
ekki án okkar verið. En ekki nóg
með það. Heldur er okkur sagt að
við eigum ekki betra skilið vegna
þess að við séum latari og sinnum
störfum okkar verr en starfsmenn
er starfa hjá öðmm en ríkinu.
Hvaða starfs-
menn hverfa?
Þeir háskólamenntuðu starfs-
menn sem em lægst launaðir hjá
ríkisspítölum hafa flestir sagt upp
störfum. Þetta er meginþorri þeirra
starfsmanna sem þiggja laun skv.
kjarasamningum BHMR við rikið.
Em það einstaklingar innan margra
starfsgreina. Félagsráðgjafar,
hjúkmnarfræðingar, iðjuþjálfar,
líffræðingar, næringarfræðingar,
sálfræðingar og sjúkraþjálfar.
Þessir starfsmenn njóta í flestum
tilfellum aðeins sinna föstu dag-
vinnulauna og er nú svo komið að
þeim tekst ekki lengur að sjá fyrir
sér og sínum með þeim. Lengi vel
höfðu þessir starfsmenn trú á sann-
gimi og velvilja ríkisins í sinn garð
og þeirra stofnana sem þeir vinna
hjá. En sú trú er nú brostin og því
virðist aðeins vera eitt ráð tiltækt,
að reyna fyrir sér annars staðar,
við önnur störf. Málið snýst nefni-
lega um það hvort þessum starfs-
mönnum á að vera kleift að sjá
fyrir sér við þau störf, sem hafa
kostað þá áralangan undirbúning
og vinnu, eða ekki.
Lausn á þessu vandamáli virðist
því miður ekki innan sjónmáls og
því mun flóttinn frá ríkinu halda
áfram og magnast. Auðvitað er
þetta til mikilla hagsbóta fyrir hinn
almenna markað, þar sem ríkið
þjálfar fyrir hann sérhæft starfsfólk
á ódýran hátt. En hversu lengi get-
ur þetta haldið áfram? Þar til svar
fæst við þeirri spumingu virðist því
miður ekkert annað að gera fyrir
starfsmenn ríkisins en leita á önnur
mið, þar sem meiri aflavon er. Það
er ekki góður fiskimaður sem held-
ur áfram að renna til fískjar á
miðum þar sem hann hefur sann-
reynt að ekki fæst bein úr sjó.
Höfundur er félagsráðgjafi á
barna-og unglingageðdeild geð-
deiidar Landspítalans.
Umskipti á tíðarfari
SbnrraatrnnH
Skagaströnd
NÚ er meiriháttar umskipti á
tíðarfari frá því að vera blíðu
veður á hverjum degi síðan fyrir
áramót svo að vorgróður var
byijaður að skjóta. Fólk var
hreint orðið forviða á tíðarfar-
En nú er norðan kuldagjóstur
með frosti og éljagangi á hvetjum
degi og er síst að búast við áfram-
haldandi vorviðri. Lítið hefur verið
stundaður sjór vegna storma en
togarar hafa aflað sæmilega.
Björn í Bæ