Morgunblaðið - 21.03.1987, Blaðsíða 22
22 ______MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. MARZ 1987_
Analfabetismus regalis
eftirÞorgeir
Þorgeirsson
Til er að verða hugtak sem á
íslensku mætti vei heita konung-
legt ólæsi eða lestrarlag hinna
skriftlærðu. Þetta hugtak byggir
á tesu sem orðuð hefur verið svo:
„A miðöldum og framum nútíma
var það ólæsi múgsins sem veitti
ráðafólki aðstöðu til ailrar túlkunar
(sér í hag) á Guðs og manna lögum.
Búast hefði mátt við að tæki þetta
yrði fyrst sljótt og síðan ónothæft
með almennri lestrarkunnáttu. En
það er seigla í hefðbundnum valda-
tækjum, sem kunnugt er. Margoft
lifa þau af hinar róttækustu bylt-
ingar. . .1 nútímanum er það ólæsi
yfirvaldanna sem gildir. Almenn-
ingur les nú einsog fara gerir og
skilur margt af því sem hann les.
Þá verða hinir skriftlærðu bara
ólæsir á hvaðeina sem ekki kemur
heim við hagsmuni ráðahópa og
valdsfélaga. Þetta konunglega
ólæsi (analfabetismus regalis) er
af huglægum toga, það kemur að
innan, stafar af sálarþörf og brengl-
aðri sjálfsmynd. Þetta ólæsi er
systir ofbeldishneigðarinnar."
Líklega má þó frekar segja að
lestrarlag hinna skriftlærðu hafi frá
upphafi verið litað hagsmunum, því
vissulega má fuliyrða að dýrseðlið
sé aldrei fjarri þegar hugað er að
valdahlutföllum í ríki mannsins. En
það er náttúrlega blæbrigðamunur
einn hvort hið konunglega ólæsi er
talið nýtilkomið eða hvort skilyrðin
tilað sjá það eru nýtilkomin.
Alt er þetta í samræmi við eðli
spendýrsins.
Homo sapiens heitir svo því eðli
hans birtist í formi svokallaðra vits-
muna, en vitsmunir eru bara
umbúðir eðlisins og þess vegna
einkum fólgnir í því að meta umbúð-
ir hverskonar meir en inntak fyrir-
bæranna. Það köllum við menníngu
því við erum eina dýrið í gjörvöllu
náttúruverkinu sem haldið er þess-
ari brenglun, og við köllum okkur
menn.
En menning rímar við þrenning
einsog fóstra hans Steins sagði
forðumdaga.
Og því er rétt að fara varlega.
Fyrir mörgum árum skrifaði ég
lýríska smágrein í Morgunblaðið um
ijarskalega ólýríst efni. Notkun
líkinga í greininni vafðist eitthvað
fyrir lögreglunni. Einungis þó þeim
hluta sem ekki syngur í Lögreglu-
kómum. Hinir eru þaulvanir líking-
um. Umboðsmaður lögreglunnar,
frú Svala Thorlacius, hugðist síðan
gelda þetta skrif mitt. Það er nú
að vérða ein langdregnasta gelding-
artilraun sem um getur. Og kanski
mishepnuð að sama skapi. Eg hef
skrifað margar miklu fallegri grein-
ar í blöðin og þær hafa yfirleitt
Grindavík:
Arney KE
fékk aðstoð
kafara
Grindavík
ARNEY KE fékk netatrossu með
drekanum í skrúfuna út af Eldey
á miðvikudaginn og óskaði eftir
aðstoð við björgunarsveitina
Þorbjörn í Grindavík.
Áhöfnin á björgunarbátnum Oddi
V. Gíslasyni fór ásamt Viðari
Hjaltasyni, atvinnukafara og björg-
unarsveitarmanni út í Arneynna en
þá hafði Hópsnes GK dregið bátinn
í var út af Sandvík austan Reykja-
ness. Greiðlega gekk að losa
netadraslið úr skrúfunni svo að ferð
björgunarsveitarmannanna tók rétt
rúman klukkutíma. Arneyjan kom
síðan inn til Grindavíkur og landaði
því sem komið var í lestina áður
en óhappið vildi til.
Kr.Ben.-
verið gleymdar eftir 36—48 klukku-
stundir frá birtingu. Fólk er enn
að biðja mig um þessa lögreglu-
málagrein í ljósriti, segist ekki geta
án hennar verið.
í framhaldi af aðgerðum frú
Svölu hefur orðið mikið af rann-
sóknum, skýrslum, vottorðum,
dómþingum, kærum, gagnkærum
og bréfum.
Alt hefur það orðið mér tækifæri
— miskærkomið að vísu — til að
skoða prinsípið um analfabetismus
regalis — hið konungborna, ódauð-
lega, bjargfasta ólæsi þeirra skrift-
lærðu.
Háttstandandi ljóngáfaðar per-
sónur með frambærileg stúdents-
próf, glimrandi embættispróf og
skrautleg sýslunarskjöl uppá vas-
ann reyndust ólæsar á þessa lýrísku
smágrein mína, ólæsar á lagagrein-
ar um meðferð höfundskapar engu
síðuren lagagreinar um starfsreglur
síns eigin fags. Ráðherrar og ráðu-
neytisstjórar, sem leitað var til,
þingmenn og aðstoðarráðherrar, alt
sem silkihúfum skartar hérlendis
reyndist ólæst á hvern þann bókstaf
sem ekki kom heim við þrengstu
hagsmuni Kerfisins. Alt var það til
sönnunar á tesunni góðu um hið
konungboma ólæsi. Og dómur
sakadómarans og endilöng dóms-
forsenda hans varð samfeldur
tignaróður til a.r.a. (analfabetismus
regalis absolutus).
Þannig varð dómsdagurinn í
Sakadómi þarsem ég varð sekur
um níð og spé um „ónafngreinda
ótiltekna starfsmenn í lögregluliði
Reykjavíkur" líka með vissum hætti
sigurdagur félagsvísindanna.
En gleði manns er margoft
blandin beig.
Nú höfðu tilraunadýrin að vísu
gefið sig fram sjálf í þessa tíma-
freku félagsvísindatilraun, aukin-
heldur sem þau höfðu einatt knúið
tilraunina áfram. Það er eðli slíkrar
tilraunar þarsem tilraunadýrið hlýt-
ur að vera æðra sett en vísindafúsk-
arinn.
í því leynast margar hættur.
Mér er nú orðið það ljóst að spen-
dýrseðlið verður ríkisleyndarmál
um leið og það birtist í háttsett-
um opinberum starfsmanni. Og
trúlega harðbannað að gera tilraun-
ir með ríkisleyndarmál í frístundum
sínum. En sífeldlega hærra sett til-
raunadýr knýja mig áfram, forvitn-
in lætur mig aldrei nokkumtíma í
friði og sjálf spennan í þessu öllu-
saman gefur sterkustu eiturlyfjum
lítið eftir. Áhugi minn á dýrinu í
fyrirmönnum hérlendis verður
smámsaman einsog hitasótt, ég ræð
ekki lengur við þetta fremuren ég
get stjómað því hvort ég fæ Asíu-
flensuna þegar hún gengur. Því ég
er óbólusettur á félagsmálsviðinu.
Það er nú farið að teygjast úr
þessari greinargerð sem átti bara
að vera inngangur að birtingu fjög-
urra skjala. Þau em það nýjasta
sem við hefur borið í margnefndri
félagsvísindakönnun minni á hinu
konungborna'ólæsi.
Og nú má segja að leikurinn fari
að æsast. ,
Til leiks eru mætt ný tilraunadýr
og knýja fast á með framhaid leiks-
ins. Fyrstu niðurstöður eru svo
æsispennandi að mér þykir hlýta
að setja þær fyrir almenningssjónir
í dagblaði (og öðmm blöðum er
fijálst að birta þetta líka ef það
verður birt óstytt). Það er semsé
Hæstiréttur ísiands, hinir skrift-
lærðustu allra skriftlærðra, sem
lætur í sér heyra með voldugum
og afgerandi hætti. Frekari útskýr-
ingar verða þarflitlar, en ég bið nú
Morgunblaðið (þarsem upphaf
þessa máls var í lýrískri smágrein
forðumdaga) að birta bréfaskipti
mín við forseta réttarins og réttinn
sjálfan. Ofar Hæstarétti situr eng-
inn dómari hérlendis. Ekki nema
almenningsálitið og framtíðin. En
þesslags dót er vitaskuld Kerfinu
óviðkomandi.
En hér koma nú bréfin fjögur:
Þorgeir Þorgeirsson
Bréf frá forseta Hæstaréttar:
Reykjavík, 16. febrúar 1987
Hr. Þorgeir Þorgeirsson,
Bókhlöðustíg 6 B,
Reykjavík.
Hér með sendi ég yður ljósrit af
bréfi Tómasar Gunnarssonar,
hæstaréttarlögmanns, dags 13.
þ.m., þar sem hann óskar eftir því
að verða leystur frá störfum veij-
anda í hæstaréttarmálinu nr.
272/1986: Ákæmvaldið gegn Þor-
geiri Þorgeirssyni. Hæstiréttur
hefur ákveðið að verða við þessari
ósk lögmannsins. Af því tilefni er
yður gefinn kostur á að benda á
annan hæstaréttarlögmann sem
veijanda í ofangreindu máli. Bið ég
yður að gera það skriflega til mín
fyrir 5. mars 1987.
Magnús Thoroddsen
(sign)
Svar til forseta Hæstaréttar:
Reykjavík 4. mars, 1987
Til
Magnúsar Thoroddsen,
forseta Hæstaréttar,
Hæstarétti við Lindargötu,
101 Reykjavík.
Bréf yðar varðandi Hæstaréttar-
mál nr. 272/1986 hefur borist mér
ásamt ljósriti af bréfi Tómasar
Gunnarssonar hrl. Sjónarmið lög-
mannsins skil ég mætavel. Hann
verður að hafa frjálsar hendur að
veija starfsheiður sinn. Sjálfur var
ég viðstaddur dómþing í þessu
máli og fæ ekki séð hina minstu
forsendu fyrir vítum á Tómas, og
hvergi heldur að finna rökstuðning
fyrir þessum skaðsamlegu ummæl-
um dómarans í hans garð, hvorki
í dómsforsendum né heldur ummæl-
um dómarans við fjölmiðla eftir
dóminn, enda sagði þá dómarinn
eitt í dag og annað á morgun. Af
þessu hlýt ég að draga þá ályktun
að dómarinn sé með þessu einfald-
lega að hegna lögmanninum fyrir
að hafa varið mál mitt. Mér þykir
vissulega miður að geta ekki kom-
ist að neinni annari niðurstöðu, en
af henni leiðir með einfaldri rök-
færslu að ég get ekki þegið boð
yðar um að velja mér annan lög-
mann né heldur þegið aðstoð neins
þess er þér kynnuð að velja mér til
varnar að mér forspurðum. Það er
í engu á lögmannastéttina hallað
þó ég láti þess hér getið að traust-
ari heiðursmann og kurteisari en
Tómas Gunnarsson treysti ég mér
ekki tilað finna í röðum hæstarétt-
arlögmanna. Fleiri lögmenn vil ég
ekki láta krenkja mín vegna og hef
því ákveðið að veija mig sjálfur í
Hæstaréttarmáli nr. 272/1986. Um
leið og ég tilkynni yður þetta vildi
ég mega festa á blað nokkur af
þeim athugunarefnum sem ég tel
mikilsvert að dómendur Hæstarétt-
ar íhugi.
1. Forsendur málshöfðunar eru
vafasamar. Endurrit úr fundargerð-
arbók Lögreglufélags Reykjavíkur
þarsem ályktað var annaðhvort um
kæru eða beiðni um opinbera ran-
sókn hefur ekki fengist lögð fram
þráttfyrir óskir Sakadóms
Reykjavíkur.
2. Upphaf „ransóknarinnar" er
vafasamt. Einstakir lögreglumenn
hafa bersýnilega unnið að meintri
ransókn á málinu án fyrirmæla
Ríkissaksóknara eða Ransóknar-
lögreglu Ríkisins.
3. Niðurstaða þessarar „forran-
sóknar" var birt í ríkisfjölmiðli
(Sjónvarpi 13. desember 1983) þar-
sem hún var notuð tilað afflytja og
rangfæra forsendnmar fyrir skrif-
um mínum. Skjal sem þá var lesið
er nú „glatað" að sögn þess sem
las það upp.
4. Lokaðri lögreglustofnun var
síðan falið að ransaka málið (eða
halda ransókn áfram) ánþess mér
eða fulltrúa mínum gæfist tækifæri
tilað fylgjast með eða taka afstöðu
til einstakra ransóknaraðgerða.
5. Við gerð ákæru eru gildandi
höfundalög brotin með því að snið-
ganga hugsun og heildarefni hinnar
kærðu greinar, slíta lausar setning-
ar, setningarhluta og einstök orð
úr samhengi og raða brotunum
saman í skuggaleg hugarfarstengsl
sem höfundinum aldrei hafa komið
til hugar. Með þessu móti hefur
Saksóknari líka verið að fela máls-
bætur sakbornings. Og það er ekki
heldur í samræmi við lög um með-
ferð opinberra mála.
6. Veila er það og í ákærunni að
Morgunblaðið, sem birti á sínum
tíma kæruefnið, skuli ekki vera
ákært líka. Það væri eðlilegt í til-
viki sem þessu, þarsem kært er
fyrir brot á almennum hegningar-
lögum. Túlka má slíkt sem tilraun
ákæruvaldsins tilað veikja stöðu
mína.
7. Ég gerði þær kröfur í málinu
að Ríkissaksóknari og sakadómar-
inn vikju sæti en þeir hindruðu það
að hlutlausir aðilar fengju að meta
tilefni þeirrar kröfugerðar. Um
þetta hefur því enn sem komið er
enginn fjallað nema þeir tveir sem
óskað var að vikju sæti.
8. Þegar að því kom að málið yrði
lagt í dóm rökstuddi Ríkissaksókn-
ari ekki kröfur sínar og torveldaði
þannig störf veijanda í málinu.
Engu er líkara en dómarinn hafi
tekið að sér flutning málsins fyrir
hönd ákæruvaldsins á síðustu stig-
um þess í héraði, enda slæðast inní
dóminn stjórnarmið sem hvergi var
að vikið í rekstri málsins, m.a. vitn-
að þar í Hæstaréttardóm sem
veijanda gafst ekki tilefni tilað tjá
sig um fyren að héraðsdómi gengn-
um. Eins má geta þess að við fyrstu
þinghöld tjáði dómarinn mér
beinlínis að hanr. færi þar með
ákæruvaldið, þó ummæli hans í þá
veru fengjust ekki bókuð né heldur
aðfinslur mínar varðandi meinbugi
á ákærunni (sem getið er í lið 5.
hér að ofan).
9. Einsog vænta má eftir þvílík
vinnubrögð er dómur Sakadóms
einliða og beinlínis villandi í um-
§öllun sinni um sakarefnið, þ.e.a.s
skrif mín. Ekkert vikið að meginat-
riðum hugsunar né markmiðum
frametningar, né heldur reynt að
setja orð og setningartætlur ákæru-
skjalsins í rétt samhengi aftur.
Mikilsverðir þættir ritverksins öld-
ungis sniðgengnir.
10. í dómi Sakadóms er veijandi
minn víttur harðlega án sýnilegs
aðdraganda og honum aldrei gert
viðvart um það að til máia kæmi
að víta hann.
11. Sakadómarinn hefur látið fjöl-
miðli í té rangar og villandi fréttir
af málinu án þess að leiðrétta þær
síðar.
12. Það er ósk mín að myndband
af „Kastljósþætti" 13. desember
1983 verði skoðað af dómendum
við málflutning minn eða áðuren
hann fer fram. Einkanlega vil ég
biðja dómarana að setja á sig niður-
lag þáttarins.
Þessi atriði mun ég setja í víðara
samhengi og skýra nánar í vöm
minni sem ég vænti að fá góðan
fyrirvara tilað undirbúa. En lýk til-
skrifinu með því að geta einkunar-
orða sem ég þegar hef valið
málflutningi mínum. Þau eru vita-
skuld sótt til Nóbelsskáldsins okkar,
tekin úr viðtali við hann í 3. tölu-
blaði tímaritsins Storðar 1983 og
hljóða svo: En ef rithöfundur vill
koma í veg fyrir að menn fari
sjálfum sér og öðrum að voða
þá hlýtur hann að krítísera þá
eftir því sem hann getur.
Bíð ég svo nánari tilmæla yðar
með lotningu,
Þorgeir Þorgeirsson
Annað bréf forseta Hæstaréttar:
Reykjavík 9. mars 1987
Hr. Þorgeir Þorgeirsson, rithöfundur,
Bókhlöðustíg 6 B,
101 Reykjavík.
Ég hefi móttekið bréf yðar dag-
sett 4. mars 1987. í bréfi þessu
lýsið þér yfir því, að þér munið
ekki benda á annan hæstaréttarlög-
mann í stað Tómasar Gunnarsson-
ar, hrl., til að taka að sér vörn í
máli yðar, heldur hafið þér ákveðið
að veija yður sjálfur. Samkvæmt
3. mgr. 179. gr. laga um meðferð
opinbena mála nr. 74/1974 ber
forseta Hæstaréttar að skipa
ákærðum manni veijanda fyrir
Hæstarétti. Af þessum sökum þykir
mér rétt að veita yður frest til 20.
þ.m. til að benda á hæstaréttarlög-
mann sem veijanda í máli ákæru-
valdsins á hendur yður. Ef þér gerið
það eigi fyrir nefnt tímamark mun
ég skipa yður veijanda án ábend-
ingar af yðar hálfu.
Magnús Thoroddsen
(sign)
Bréf til Hæstaréttar.
Reykjavík, 11. mars 1987
Til HÆSTARÉTTAR ÍSLANDS,
Amarhvoli/Lindargötu,
101 Reykjavík.
Heiðruðu dómarar.
Ég vísa til bréfs forseta réttarins
til mín 16. febrúar sL, svars míns
4. mars sl. og síðara bréfs réttarfor-
setans til mín 9. mars sl. Það bréf
verður ekki skilið á aðra leið en svo
að hann synji mér um þau grund-
vallarréttindi að mega tala máli
mínu sjálfur í hæstaréttarmáli
272/1986, ákæruvaldið gegn Þor-
geiri Þorgeirssyni. I því sambandi
vitnar hann í 3. mgr. 179. gr. laga
um meðferð opinberra mála nr.
74/1974. Tilað taka af öll tvímæli
læt ég hér fylgja texta þessarar
málsgreinar einsog hann stendur í
mínu eintaki Lagasafns:
„Nú er áfrýjun ráðin, og ritar
ríkissaksóknari þá fyrirkall á
dómsgerðir til ákærða eða
ákærðu og annarra aðila þess
efnis, að málinu sé stefnt til
hæstaréttar, að það verði þar
þingfest, svo fljótt sem kostur
er, og aðili eða aðilar megi ekki
vænta annars fyrirkalls. Síðan
sendir ríkissaksóknari dómara
dómsgerðir til birtingar á fyrir-
kalli fyrir aðilum. Að lokinni
birtingu endursendir dómari
dómsgerðir til ríkissaksóknara,
er svo afgreiðir þær til hæstarétt-
ar. Skipar þá forseti dómsins
veijanda eða veijendur með árit-
un á dómsgerðir og sendir þær
því næst til ríkissaksóknara."
Sé þessi texti samhljóða því sem
stendur í eintaki Hæstaréttar af
Lagasafni hlýt ég að láta í ljós furðu
mína á framhaldi bréfs réttarforset-
ans. Þar stendur:
„Af þessum sökum þykir mér
rétt að veita yður frest til 20.
þ.m. til að benda á hæstaréttar-
lögmann sem veijanda í máli
ákæruvaldsins á hendur yður.
Ef þér gerið það eigi fyrir nefnt
tímamark mun ég skipa yður
verjanda án ábendingar af yðar
hálfu.“ (leturbreyting mín)
Málfræðilega séð má skilja loka-
setninguna á þann veg að EG verði
skipaður, ljóst virðist þó af öðru
samhengi að MÉR verði skipaður
vetjandi. Og hef ég kosið að skilja
málið svo.
Ekki fæ ég séð að þessir úrslita-
kostir forseta Hæstaréttar geti átt
sér neina stoð í tilvitnaðri lagagrein
sem á engan hátt bindur valkost
hans við hæstaréttarlögmenn, enda
mundi þess vissulega vera getið ef
sakbomingi væri undir þessum
kringumstæðum meinað að tala
máli sínu sjálfur. Vonandi þarf ég
heldur ekki að nefna einstök dæmi