Morgunblaðið - 03.09.1987, Blaðsíða 54

54
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. SEPTEMBER 1987
*
Aslaug Guðmunds■
dóttir - Minning
Fædd 25. júli 1908
Dáln 26. ágúst 1987
Hvað er það að deyja annað en að standa
nakinn í blænum og hverfa inn í sólskinið?
Og hvað er það að hætta að draga andann annað
en að frelsa hann frá fiiðlausum öldum lífeins,
svo að hann geti risið upp i mætti sínum og
ófjötraður leitað á fund guðs síns?
Og þegar þú hefur náð ævitindinum, þá fyrst
munt þú hefja §allgönguna.
Og þegar jörðin krefst líkama þíns,
muntu dansa i fyrsta sinn.
(Spámaðurinn, Kahlil Gibran)
Það var að vorlagi, strax að lokn-
um síðasta skóladegi, sem lítill
ljóshærður drengur með herraklipp-
ingu og í nýjum gúmmískóm lagði
af stað í sveitina til ömmu og afa
á Staðastað. Amma tók á móti hon-
um með þerri hlýju og ástúð sem
henni var áskapað og drengurinn
átti eftir að njóta í samskiptum
hennar þar til yfír lauk. Fyrsta
sumarið í sveitinni voru tímamót í
lífi drengsins því fyrir honum opn-
aðist nýr heimur. Amma í sveitinni
átti allt — fullt af kúm, kindum,
hænsnum og öndum og fyrr en
varði varð Staðastaður besti staður
í heimi.
Á hveiju sumri og hvenær sem
tækifæri gafst var drengurinn
mættur til ömmu sinnar — þar sem
hann undi sér best. Hjá henni fann
hann hlýju, hún kom honum í kynni
við dýrin og saman fóru þau í fjós-
ið kvölds og morgna. Drengurinn
var stoltur þegar hann sótti kýmar
er degi tók að halla og uppáhalds-
kusan hans, hún Bleikja, var jafnan
fremst í flokki.
Amma umgekkst dýrin með
sömu nærgætni og manninn og
naut virðingar beggja. Ósjaldan eltu
endumar hana í halarófu niður að
snúrustaurum eins og andamömmu,
þegar hún hengdi út þvott. Heim-
alningamir áttu jafnan von á volgri
mjólk þegar amma birtist og márí-
erluparið í kirkjutuminum sem kom
á vorin gat reitt sig á að fá að
unga út án áreitni.
Sumrin í sveitinni á Staðastað
lifa lengi í minningu drengsins og
vart lfður sá dagur að hann sjái
ekki ömmu sfna fyrir sér standa í
hlaðinu með svuntuna um sig miðja
veifa mannskapnum sem var í hey-
skap á túninu, til merkis um að nú
væri kominn „drekkutími" eins og
bamabömin tóku jafnan til orða.
Kleinumar voru á sínum stað á
borðinu, kleinur sem enginn gat
bakað nema amma.
Það var alltaf sérstakur andi á
Staðastað hjá ömmu og afa. Ætt-
ingjamir voru þar jafnan f hópum
og hvergi leið bamabömunum bet-
ur. Sameiginleg jól ættingjanna á
Staðastað er hátíð sem líður aldrei
úr minni þeirra sem hlut áttu að
máli enda var um prestsetur að
ræða og jólin hátíð bamanna.
Á þessum tímum vom ferðimar
á brúsapallinn ævintýri líkastar,
það að fara niður á fióa og vitja
netanna var enn meira spennandi
því þá fékk amma nýja bleikju í
pottinn. Sporðinn tók hún jafnan
frá fyrir drenginn en sjálfri fannst
henni hausinn bestur. Amma var
sérstök!
Litla rúmið í hjónaherberginu var
ætlað drengnum þegar hann var í
sveitinni en þegar það var orðið of
lítið var grátið yfir því að fá ekki
að sofa hjá ömmu.
Atburðimir gerðust hratt sfðustu
ár afa og ömmu á Staðastað og
þótti mörgum súrt í broti. Kýmar
vom seldar, Lubbi gamli dó og
amma og afí fluttu til Reykjavíkur.
Sá heimur sem drengnum var kær-
astur var nú aðeins til í endurminn-
ingunni. En hann hafði enn ömmu
sína og það var fyrir mestu. Á
menntaskólaárum drengsins bjó
hann hjá ömmu og afa á Kleppsveg-
inum og samskipti þeirra urðu enn
nánari. Þau skildu hvort annað þótt
oft væri eingöngu um augnaráð að
ræða og þann eiginleika hefur
drengurinn frá henni, að gera góð-
látlegt grín að sjálfum sér. Amma
tók sjálfa sig sjáldnast hátfðlega,
var hláturmild og hafði gaman af
að gantast.
Bömin í blokkinni hændust
ósjálfrátt að henni og kölluðu hana
jafnan ömmu. Alltaf átti hún sæt-
indi í skápnum þegar litlu krílin
hringdu dyrabjöllunni og kunnu þau
gott að meta. Amma var jafnan
forvitin um hagi drengsins, spurði
oft hvort ekki væri eitthvað að
frétta og átti þá við hvort hann
hefði fest ráð sitt. Honum var óljúft
að segja að svo væri ekki en lofaði
þó að hún skyldi vera sú fyrsta sem
fengi tíðindin þegar þar að kæmi.
Árin liðu og ekkert gerðist og sagði
amma jafnan að hún væri orðin
úrkula vonar um að fá að sjá kvon-
fangið áður en yfir lyki. Drengurinn
var viss um að það væri aldreilis
ekki kominn tími á hana og þyrfti
hún engu að kvíða.
Til allrar hamingju höguðu örlög-
in því þannig að drengnum varð
að ósk sinni og stoltur í bragði
hélt hann á fund ömmu sinnar sem
lá þá á sjúkrahúsinu á Akranesi.
Fallegt bros lék um andlit ömmu
þegar hún leit Ragnhildi augum og
létti honum mikið. Upp frá því
ræddu þau oft um fallegu stúlkuna
með myndarlega nafnið og var
amma ánægð en drengurinn enn
ánægðari að geta staðið við orð sín.
Amma var góð eiginkona og
helgaði iíf sitt algjörlega honum
afa. í veikindum hans hlúði hún að
honum af fremsta megni og gaf
honum allan þann kraft sem hann
þurfti með. Fram til hans síðasta
dags hélt hún í hönd hans og þegar
afi var borinn til grafar fann dreng-
urinn til með henni. Það hlýtur að
vera sárt að fylgja þeim sem maður
unnir mest síðustu sporin.
Þegar knattspymuiðkun drengs-
ins færðist í aukana tók hún þátt
í sigrum hans, sorgum og oftar en
ekki fylgdist hún með Val þegar
leikir voru sýndir í sjónvarpinu eða
þeim lýst í útvarpi. Þrátt fyrir það
að amma bjó í knattspymubænum,
Akranesi, síðustu ár ævi sinnar,
stóð hún jafnan með Val og drengn-
um sínum í keppni. Félagar hans í
Val brostu ætíð út í annað þegar
kleinumar hennar ömmu bárust til
hans fyrir leiki upp á Akranesi en
þeir nutu góðs af að leik loknum
þegar hver og einn fékk að smakka.
Æviárin voru ekki átakalaus hjá
ömmu og þeim fylgdi bæði sorg og
gleði. Hún gladdist þegar öðmm
leið vel og þegar bamabömin skriðu
upp í kjöltu hennar hvert á fætur
öðm. Sorgin var þó aldrei langt
undan og í sumar sem leið varð
amma að horfa á eftir yngstu dótt-
ur sinni, henni Ragnheiði, sem hvarf
á vit feðra sinna fyrr en nokkur
átti von á. Sáttumaðurinn gerir
ekki boð á undan sér en honum
fylgir jafnan mikil sorg. Skömmu
eftir lát Ragnheiðar kenndi amma
sér meins og þurfti hún að gangast
undir skurðaðgerð. Oftar en ekki
hafði hún leitað sér læknisaðstoðar
en fékk jafnan þau svör að hún
gæti ekki verið veik miðað við þann
kraft og hressleika sem geislaði frá
henni.
En smám saman breiddist meinið
út eins og eldur í sinu og var það
lúnum líkama um megn. Þrátt fyrir
veikindin var amma alltaf sama
yndislega manneskjan heim að
sækja. Einatt spurðist hún fregna,
hvort eitthvað væri títt og hvort
öllum liði ekki vel. Ef einhver átti
um sárt að binda stóð henni ekki á
sama og gerði hvað sem í hennar
valdi stóð til að betrumbæta hlut-
ina. Ömmu var margt til vina, hún
var hvfvetna vel liðin enda sóma-
kona.
Síðustu dagar ömmu á sjúkra-
húsi Akraness voru ættingjum
þungbærir en drengnum þótti gott
að halda í hönd hennar og saman
brostu þau, rifjuðu upp gamla tíð
og horfðust í augu. Hún virtist lú-
in, var jafnvel hvfldinni fegin úr því
sem komið var og hræddist ekki
dauðann. Hún og drengurinn ræddu
um lífið og tilveruna og voru sam-
mála um að ástæðulaust væri að
óttast. Amma sagðist hafa fundið
fyrir návist afa síðustu dagana sem
líklegt hefur verið að sækja hana.
Þó sagðist hún hafa vænst þess að
fá að njóta þess meira að deyja.
Allt fram á síðasta dag sló hún á
létta strengi og þrátt fyrir að eiga
erfitt með mál vildi hún vita hvort
öllum liði ekki vel. Eins og ástatt
var fyrir henni gaf hún sér tíma til
þess að vera með áhyggjur af öðr-
um.
Hún vildi sem minnst láta fyrir
sér fara á sjúkrahúsinu og var
þakklát fyrir allt sem fyrir hana
var gert. Vart hefur amma haft
nægan mátt til þess að þakka
starfsfólki sjúkrahúss Akraness
nógsamlega fyrir alúðlega um-
hyggju og geri ég það hér með fyrir
hennar hönd.
Þegar náinn ættingi fellur frá,
einhver sem manni þykir vænt um,
finnst manni sem margt sé enn
ósagt og óréttlátt sé að taka ástvin
í burtu. Aldrei fær drengurinn full-
þakkað ömmu sinni fyrir hennar
þátt í mótun hans sem einstaklings
og alla þá hlýju sem hún veitti hon-
um. Enginn veit hvað átt hefur fyrr
en misst hefur og sannarlega er
stórt skarð höggvið f líf drengsins
sem og annarra ættingja. Þegar
drengurinn heimsótti ömmu í hinsta
sinn minnti hún hann á nokkuð sem
hún hafði áður minnst á — prúð-
mennsku og reisn. Hún bað hann
að halda prúðmennsku sinni og
reisn sem hann hafði jafnan gert
og mun ætíð gera. Síðustu orð
ömmu til drengsins voru kveðja til
Ragnhildar og þau orð glöddu hann
meira en orð fá lýst.
Amma er nú dáin og minningin
um yndislega konu mun lifa svo
lengi sem drengurinn lifir. Stund-
imar sem hann átti með ömmu sinni
verða aldrei teknar frá honum en
meiri virðingu bar hann ekki fyrir
nokkurri manneskju. Sú hugsun um
að henni líði vel í öðrum heimi,
heimi sem örlögin ein ráða hvenær
menn kynnast, róar hann því hún
mun fylgjast með og vemda þá sem
henni voru kærastir.
Allir eiga bestu ömmu í heimi
en okkar amma var ekki bara sú
besta heldur var hún öðruvísi. Hún
mun lifa svo lengi sem minning
hennar lifir og fyrr en síðar rata
ieiðir ömmu og drengsins saman
að nýju.
Þorgrímur Þráinsson
Þann 26. ágúst síðastliðinn lést
í Sjúkrahúsi Akraness amma mín,
frú Áslaug Guðmundsdóttir. í mars
síðastliðnum sat hún yfír dánarbeði
dóttur sinnar Ragnheiðar og
skömmu síðar kom í ljós að hún
var sjálf haldin illkynja sjúkdómi
sem læknvísindin réðu ekki við.
Amma var gift séra Þorgrími
V. Sigurðssyni en hann var í nærri
þijá áratugi prófastur á Staðastað
á Snæfellsnesi. Þau fluttu því næst
til Reykjavíkur og vorið 1983 fluttu
þau til Akraness þar sem þau ætl-
uðu að eyða ævikvöldinu hjá
Guðmundi sjmi sínum. Þá um sum-
arið dó afi Þorgrímur.
Amma og afi eignuðust fimm
böm. Elst er Ásdís. Hún var gift
Guðbjarti Gfslasyni, sem nú er lát-
inn. Soffía Margrét er næst elst,
hún er gift Þráni Þorvaldssyni.
Ragnheiður var yngst systranna en
hún lést í mars síðastliðnum, henn-
ar maður var Leifur Halldórsson,
og Guðmundur, en hann er giftur
Jónfnu Rafnar. Amma og afi tóku
sér son f fóstur og ólu hann upp
sem sinn eigin og heitir hann Heið-
ar. Hans kona er Bjarkey Magnús-
dóttir. Bamabömin em orðin 17
og bamabamabömin orðin 5.
Við systkinin eigum það til þegar
við hittumst að rifja upp gamlar
minningar frá því á Staðastað en
þangað fómm við í sveit á hverju
sumri. Og hvflfkur fjársjóður sem
þessar minningar em. Hjá mér
standa jólin á Staðastað upp úr.
Þá kom öll fjölskyldan saman í
sveitinni og naut helgi jólanna. Afi
las úr jólaguðspjallinu og við döns-
uðum í kringum jólatréð sem var
skreytt með lifandi ljósum og sung-
um alla þá sálma sem við kunnum.
Nóg var til af mat og öðm góð-
gæti, heimatilbúnu marsípani, ís og
ávöxtum, en á þessum tíma vom
þeir ekki á borðum daglega eins
og nú er. Á gamlárskvöld var kveikt
í bálkesti og skotið upp flugeldum.
Það fór undarleg tilfinning um
bamssálina þegar staðið var úti í
náttmyrkrinu og horft á hina bál-
kestina í sveitinni. En hvað lífið var
yndislegt. Og nú þegar ég er orðin
fullorðin sé ég svo vel hversu stóran
hlut amma átti f bemskuminningum
mínum.
Amma og afí á Staðastað,
Gummi frændi og Dída vom orðin
svo fastur punktur í tilveru okkar
að ég man eitt sinn, þegar við gerð-
um okkur grein fyrir því að svona
gæti þetta ekki alltaf verið óskuðum
við okkur þess að pabbi okkar gæti
orðið prestur og tekið við af afa.
Af þessu gat auðvitað ekki orðið
enda var þetta bara draumur lítilla
bama.
Amma Áslaug bar hag okkar í
Qölskyldunni fyrir bijósti sér. Hún
mátti ekki vita af neinum erfíðleik-
um, þá vildi hún koma til hjálpar.
Megi góður guð styrkja böm henn-
ar og bamaböm nú þegar þau
mega horfa á eftir öðmm ástvini
með aðeins fimm mánaða millibili.
Blessuð sé minning hennar.
Bryndís Þráinsdóttir
Með andláti frú Áslaugar Guð-
mundsdóttur fv. prestfrúar á
Staðastað er lokið sérstökum kafla
í kirkjusögu þjóðarinnar þar sem
frú Áslaug er síðasti fulltrúi þeirrar
kynslóðar er stóð að viðamiklu
skólastarfi á prestsetri. Allt fram á
þessa öld höfðu prestsheimilin víða
um land verið nánast einu mennta-
og skólasetrin í iandinu. Og þótt
til kæmu ný fræðslulög í upphafi
aldarinnar leystu þau ekki vanda
fátækra en efnilegra námsmanna
sem hugðu á langskólanám. Því var
ásókn áffarn mikil að komast til
náms hjá hinum lærðustu klerkum.
Einn af þeim fremstu var hugsjóna-
maðurinn og fjölhæfi kennarinn sr.
Þorgrímur V. Sigurðsson prófastur
á Staðastað. Traust og dugmikil
eiginkona hans var þess hvetjandi
að þau héldu skóla á prestsetrinu
f tæp 30 ár þrátt fyrir þröngan
húsakost og flárhagslega byrði sem
af því hlaust. Lengst af var einnig
um að ræða umsvifamikinn bú-
rekstur. Sú metnaðarfulla menning-
arstefna sem þau hjónin mörkuðu
þar vestra með skólahaldinu kom
ekki aðeins sókninni til góða heldur
og öðrum byggðarlögum.
Mér er kunnugt um að margir
vel lærðir hæfileikamenn eiga frú
Áslaugu að þakka hvað dýrmætasta
þáttinn á þroskaferli sínum, vegna
þess að hún var ekki aðeins hús-
móðir sem á hvfldu hin umfangs-
miklu störf á fjölmennu heimili
heldur var hún vandalausum mönn-
um náinn vinur og innileg móðir
sem lét sig varða um andlega heill
þeirra og líðan.
Sem nágrannar fylgdumst við
hjónin vel með skólahaldinu á
Staðastað og fyrir hvatningu vina
okkar þar fórum við að bjóða ungl-
ingum úr nágrenninu, sem fysti að
halda áfram námi, nokkra tilsögn,
þótt við treystum okkur ekki til að
stofna til heimavistar. Þannig varð
menningarheimilið á Staðastað
okkur mikill aflgjafi og hvati til
uppfræðslu meðan enn var ekki
búið að reisa heimavistarskólann í
Laugargerði.
Á öðrum sviðum sóttum við hjón-
in okkur margvfslegan andlegan og
tilfinningalegan auð til hjónanna
ágætu á Staðastað sem ávallt voru
bjóðandi okkur heim og veitandi af
nægtarbrunnum sfnum. Kjarkur,
dugnaður og óeigingimi þeirra
hjóna var undraverður svo og
hjartahlýja húsmóðurinnar, sem
ávallt var gefandi af sjálfri sér.
Allt er þetta mér ógleymanlegt og
hjálpar til að auðga minningamar
frá starfsámnum í Miklaholtsþing-
um.
Slíkra hjóna er sælt að minnast,
ekki aðeins fyrir bömin þeirra kæru
og afkomendur, sem við biðjum
blessunar Guðs, heldur einnig fyrir
alla þá fjölmörgu sem lærdóm hlutu
í húsi þeirra og nutuverka þeirra.
Arni Pálsson
í dag fer fram jarðarför Áslaug-
ar Guðmundsdóttur, ekkju séra
Þorgríms Sigurðssonar, prófasts á
Staðastað. Hún lést á Sjúkrahúsi
Akraness 26. ágúst sl.
Áslaug var fædd í Trönu (Feiju-
bakka) í Borgarhreppi 25. júlí 1908,
dóttir hjónanna Soffiu Snorradóttur
frá Skerðingsstöðum í Hvamms-
sveit í Dölum og Guðmundar
Jónssonar frá Fossi f Grímsnesi,
búfræðings og bónda í Trönu í
Borgarhreppi og síðar í Bóndhól f
sömu sveit og kennara við bænda-
skólann á Hvanneyri. Áslaug ólst
upp hjá foreldmm sínu, en Guð-
mundur faðir hennar lést fyrir aldur
fram árið 1915. Soffia bjó áfram í
Bóndhól um langa hríð með bömum
sínum.
Áslaug stundaði nám í Kvenna-
skólanum í Reykjavík, sem eflaust
hefur rejmst henni notadijúgt við
stjóm og framfærslu stórs heimilis,
sem hún hafði löngum fyrir að sjá.
Ekki kjmntist ég Áslaugu neitt
í æsku hennar, enda langt á milli
heimkynna okkar og samgöngur og
samskipti fólks milli héraða minni
en nú em. Þó sá ég hana á meðal
margs fólks á skemmtun í Borgar-
firði snemma árs 1931; er mér enn
í minni hversu glæsileg hún var og
þótti mér sem fáar ungar stúlkur
jöfnuðust á við hana.
Þegar árið, sem hún giftist séra
Þorgrimi, fluttust þau hjónin norður
í Þingeyjarsýslu, þar sem þau sett-
ust að á Grenjaðarstað, en séra
Þorgrímur fékk veitingu fyrir
Grenjaðarstaðarprestakalli 1931 og
þjónaði því til 1944, en þá fluttust
þau hjón að Staðastað á Snæfells-
nesi, þar sem séra Þorgrímur hafði
verið kosinn sóknarprestur og þar
bjuggu þau í 29 ár, allt þar til hann
lét af embætti og þau fluttu til
Reykjavíkur. Árin sem þau hjónin
bjuggu á Grenjaðarstað hafa eflaust
verið þeim góð starfsár, enda bæði
í blóma lífs síns og þar fæddust
bömin þeirra fjögur.
Eftir að þau hjón fluttust að
Staðastað hófust kjmni mín af þeim.
Þau kjmni urðu margvísleg og
ánægjuleg þau tuttugu og fjögur
ár, sem ég var þeim samtíða í Stað-
arsveit.
Það flýtti fyrir kynnum mínum
af þeim hjónum, að ég var þá er
þau komu kirkjubóndi á einni
annexíu hans og formaður sóknar-
nefndar þeirrar kirkju.
Flest þau ár, sem séra Þorgrímur
bjó á Staðastað, hélt hann skóla á
heimili sínu, sem var nokkurs konar
grunnskóli unglinga og framhalds-
skóli. Höfðu þau hjónin verulegan
hluta þessara nemenda í heimavist.
Þá kom vel í ljós, hvflík rausnar-
kona Áslaug var og stjómandi á
þessu stóra heimili. Aðstaða var
löngum mjög erfið til þvflíks heimil-
ishalds, miðað við það sem nú þykir
við þurfa, en ekki var annað að sjá
að allt þetta gengi vel og er mér
kunnugt um að unglingar sem
stunduðu nám hjá þeim hjónum
bundu ævarandi vináttu og tiyggð
við heimili þeirra á Staðastað.
Árið 1955 var leitað til séra
Þorgríms um að hann tæki að sér
að vera skólastjóri við Reykjaskóla
í Hrútafirði. Hann varð við þeirri
beiðni og stjómaði og kenndi við
Reykjaskóla veturinn 1955—1956.
Áslaug kona hans tók að sér að
vera ráðskona skólans og sjá um
mötuneyti hans, en þar voru á ann-
að hundrað nemendur. Vann hún
þar sjálf fyrst og fremst öll ábyrgð-
armestu störfin og fórst það vel
eins og allt annað, sem hún tók sér