Morgunblaðið - 15.09.1987, Qupperneq 23

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 15. SEPTEMBER 1987
23
AÐ LATA EIHAPP
UR HENDISLEPPA
eftir Margrétí
Þorvaldsdóttur
Þegar gengið er fram hjá happa-
húsi Kringlunnar þessa daga má
glöggt sjá að nú á haustdögum er
sem ríki einskonar kamivalstemmn-
ing í bænum. Landsmenn eru þar
að freista gæfunnar og keppast
konur og karlar við að skafa af
Happaþrennum eða fylla út Lottó-
miða, enda eru álitlegar ijárfúlgur
í verðlaun fyrir þá sem hafa heppn-
ina með sér.
Það dregur ekki úr áhuga að
heyra sögur af þeim sem fengið
hafa óvænt háar fjárhæðir á þessi
litlu pappírskort. Ein saga er af
dömu sem brá sér á útsölu í bæn-
um, en kom að lokuðum dyrum
vegna matarhlés, svo hún brá sér
í næsta sölutum og keypti Happa-
þrennu. Útsölunni gleymdi hún
þegar hún sá að á þrennunni var
hálf milljón króna. Önnur skemmti-
leg saga er af pilti sem afgreiddi á
bensínstöð og var neitað um frí til
að fara á dansleik. Bálreiður sagði
hann: „Ég kaupi mér þá bara
þrennu." Honum rann fljótt reiðin
þegar hann sá að þrennan færði
honum 500 þúsund krónur í vinn-
ing.
Sögur sem þessar, um óvæntan
auð, em sem kiydd í tilveruna. Þær
glæða líka með von um að heppni
verði einnig með okkur sjálfum
næst þegar við sjálf kaupum happa-
miða.
Sálfræðingar telja sig hafa fund-
ið skýringu á þessari áráttu manna
að taka gjaman áhættu, sé ein-
hvers vinnings von. Þeim ber saman
um að hana megi rekja til tveggja
þátta mannlegs eðlis, þ.e. sterkri
löngun til að græða og löngun til
að upplifa spennu vegna hins
óvænta.
Þessir mannlegu þættir hafa ver-
ið fremur sterkir í eðli okkar
íslendinga. Það má sjá glöggt á
því, að við sem þjóð treystum mun
meira á heppni í lífinu en aðrar
þjóðir, sem láta stjómast meira af
rökstuddum ákvörðunum en við
gerum. Þetta létta lífsviðhorf okkar
kemur einnig áberandi fram í
tungutaki fólks. Við spyrjum gjam-
an: „Varstu heppinn? — ... ja, sá
var heppinn ... — Hann var hepp-
inn pilturinn sem vann milljón á
trompmiða í Háskólahappdrættinu
síðast þegar dregið var. — Það
kallar maður heppni.. . sumir hafa
alltaf heppnina með sér.
Að taka áhættu þegar einhver
von er um vinning er reyndar ekk-
ert „sér-íslenskt“ fyrirbæri, hefur
verið til í einu formi eða öðm jafn-
vel meðal hinna frumstæðustu
þjóða, allt frá upphafi mannkyns.
í fomum ritum Hindúa, Egypta,
Kínveija og Persa er getið um leiki
þar sem spilað var til vinnings, jafn-
vel í Biblíunni er látið að því liggja,
að dregið hafi verið til að auðvelda
ákvarðanatöku. Meðal Indjána
Ameríku og hinna frumstæðustu
ættflokka Afríku hafa einnig fund-
ist menjar slíkra leikja. I sögu
Grikkja og Rómveija er víða getið
um leiki og keppnir þeim tengdar,
þar sem ávinningur var oft veruleg-
ur.
Frá þessum tímum fram til dags-
ins í dag hafa happdrætti og
áhættukeppnir til vinnings verið
iðkaðar í flestum löndum heims.
Má þar nefna veðbanka við veð-
reiðabrautir, þar sem oft em lagðar
undir talsverðar §árhæðir. Spila-
kassar, ijárhættuspil og spilaborð
spilavíta em einnig vel þekkt. Þau
hafa verið ríkjum eins og Mónakó
föst tekjulind. Víða hefur þó þótt
nauðsynlegt að koma lögum yfir
þessa vel skipulögðu starfsemi.
Löggjöf hefur þótt nauðsynleg
vegna þeirrar óhamingju sem oft
hefur fylgt tapi hárra fjárhæða.
Hér á landi þekkjum við aðrar
hliðar á þessum spennandi leikjum
og hana öllu friðsamlegri. Fjöl-
skyldur skemmta sér gjaman við
að leika Púkk og Rommý eða hvað
þau nú öll heita þessi heimilislegu
„fjárhættuspil". Þar leggja menn
gjaman eitthvað smátt undir svona
rétt til að auka spennuna.
Önnur tegund áhættuleikja em
svo happdrættin. Þau era rekin hér
til ^ármögnunar ákveðinna verk-
efna í þágu almennings. Má þar
nefna Háskólahappdrættið sem á
síðustu 50 ámm hefur byggt yfir
æðstu menntastofnun landsins,
Háskóla íslands, SÍBS sem vann
að útrýmingu hinnar illvígu berkla-
veiki og byggði upp vemdaðan
vinnustað á Reykjalundi, og DAS
sem byggt hefiir vistleg dvalar-
heimili fyrir aldraða. Krabbameins-
félagið, Lamaðir og fatlaðir og fjöldi
annarra líknarfélaga landsins hafa
einnig fengið nauðsynlegt fjármagn
til starfsemi sinnar með því að
starfrækja happdrætti. Það fjár-
magn sem þessum félögum og
stofnunum hefur tekist að afla á
þennan hátt var þeim ekki falt með
opinbemm Qárveitingum. Fjár-
mögnunin hefur fyrst og fremst
tekist fyrir elju hugsjónafólks sem
óþreytandi vinnur hugsjón sinni
brautargengi.
Árangurinn við flármögnun á
þennan hátt byggir að sjálfsögðu
ekki síður á þeim sem spila í þessum
happaleikjum, fólkinu í landinu. En
landsmenn fara létt með það. Þeir
réttlæta auðveldlega spilagleði sína
og fjárútlát hafi þeir ekki hlotið
vinning. Þeir segja aðeins: — Pen-
ingamir fóm að minnsta kosti til
styrktar góðu málefni. — Mönnum
reynist það ekki erfítt á meðan
þeir vita til hvaða verkefnis pening-
amir fara.
Slík skipulögð happdrætti, sem
rekin em til fjármögnunar nauðsyn-
legra verkefna, em ekki ný í
sögunni. Sagan getur þess að rekst-
ur happdrætta til opinberra fram-
kvæmda hafi fyrst verið
framkvæmd í Frakklandi árið 1520
og í Flórens á Ítalíu tíu ámm síðar.
Frægt happdrætti var sett upp í
London á Englandi um 1680 til flár-
öflunar fyrir vatnsveitukerfí borg-
arinnar.
Happdrætti hafa verið rekin í
flestum löndum Evrópu. Margir
hafa heyrt minnst á „Irish Sweeps-
takes" sem gert hefur margan
manninn auðugan, að minnsta kosti
um tíma. Ágóði þess hefur m.a.
farið til bygginga sjúkrahúsa á ír-
landi. Jafnvel Rússar ráku happ-
drætti í seinni heimsstyijöldinni til
fjármögnunar á stríðsrekstrinum.
Hér á landi era happdrætti rekin
í öllu friðsamlegri tilgangi. Það er
álitið að landsmenn kaupi „happa-
miða“ fyrir 2 milljarða króna á
þessu ári. Af þeirri upphæð fer yfir
helmingur fjármagnsins í vinninga.
Við spilum í happdrættum að sjálf-
sögðu í menningarlegum tilgangi,
því að um leið stuðlum við að efl-
ingu menntunar, íþrótta og al-
mennrar heilbrigði þjóðarinnar, það
er að segja okkar sjálfra. Að sjálf-
sögðu lítum við ekki fram hjá þeirri
staðreynd að heppnin gæti fært
vinning — jafnvel þann stóra.
Þess vegna hlustum við með eft-
irvæntingu á sögur hinna heppnu,
en finnum nánast til samúðar með
þeim sem næstum hrepptu hnossið,
— þeir gætu svo auðveldlega verið
við sjálfir. Eins og t.d. maðurinn
sem taldi sig hafa fundið upp pott-
þétta formúlu fyrir vinningi. Hann
kom inn í verslun og vildi kaupa
tuttugu Happaþrennur úr óopnuðu
100 miða búnti. Hann vildi aðeins
tíu fremstu þrennumar og tíu þær
öftustu — en fékk engan vinning.
Næsti viðskiptavinur keypti eina
þrennu, og fékk hálfa milljón. —
Stóri vinningurinn var þá í elleftu
þrennunni í búntinu, að framan
talið.
Maður fann þrennu sem hent
hafði verið í öskubakka. Gluggamir
vom ekki fullhreinsaðir svo hann
hreinsaði númerin betur og upp-
götvaði 10 þúsund króna vinning.
Þó að f þessum leik sé eins óhapp
annars happ þá getum við auðveld-
lega sett okkur í spor hjónanna sem
komu inn í verslun þar sem aðeins
vom til fjórar Happaþrennur. Frúin
kvaðst ætla að kaupa þær allar. „Þú
lætur þér nú duga tvær, kona góð,“
sagði hinn hagsýni bóndi hennar í
áminningartón, svo frúin lét sér
nægja aðeins tvær. Þá kemur lítill
hnokki hlaupandi inn í verslunina
og kaupir tvær síðustu þrennumar
— á annarri þeirra var hálf milljón
króna.
Þó að við vildum helst sjálf hljóta
Margrét Þorvaldsdóttir
stóra vinninginn þá gleðjumst við
með þeim sem hann hlýtur. En pen-
ingar em aðeins stundargaman.
Þeir gera að vísu lífíð auðveldara
og skemmtilegra, en þeir hafa til-
hneigingu til að staldra stutt við.
Því má gjaman hafa hugfast gam-
alt sannmæli sem segir:
„Sálfræðingar telja sig
hafa fundið skýringu á
þessari áráttu manna
að taka gjarnan áhættu,
sé einhvers vinnings
von. Þeim ber saman
um að hana megi rekja
til tveggja þátta mann-
legs eðlis, þ.e. sterkri
löngun til að græða og
löngun til að upplifa
spennu vegna hins
óvænta.“
— Hann er heppnastur sá sem
við hug sinn ræður,
og nær að gera hvem dag öðram
betri. —
Höfuadur sér um þáttinn „Rétt
dagsins “ í Morgunblaðinu.
Listakonan Monica Backström hefur hannað þessa
fögru gripi.
Eru þeir unnir úr sýrubrenndum kristal.
En fyrirmyndina sækir hún beint út í náttúruna.
FYIRLIGGJANDI í TVEIM STÆRÐUM
Póstsendum.
Kosta)[Boda
Bankastræti 10, sími 13122,
Kringlan, sími 689122.